در دنیایی که روز به روز شلوغ‌تر و پیچیده‌تر می‌شود، عوامل متعددی بر سلامت روان انسان‌ها تاثیر می‌گذارد. از اخطارهای گوشی تلفن همراه تا مسئولیت‌های بی‌پایان زندگی و کار،‌ شبکه‌های اجتماعی و اضطراب، هیجان یا غم و شادی روزمره. 

مخزن محرومیت حسی (Sensory deprivation tank) که با عنوان استراحت شناور (flotation-REST) یا درمان با محرک محیطی محدود‌شده (Restricted Environmental Stimulation Therapy) شناخته می‌شود، از دهه ۱۹۵۰ وجود داشته است.

به گزارش وری‌ول مایند، این روزها شناورهای محرومیت حسی که در واقع مخزنی پر شده از آب‌نمک‌اند بیش‌ازپیش رایج شده‌اند.

در جلسه استراحت شناور، داخل مخزنی که از آب نمک پر شده است به پشت دراز می‌کشید. اتاق تاریک و آرام است و همین امر به شما امکان می‌دهد که با کمترین محرک‌های حسی در حالی که شناورید، آرام شوید. 

انواع محرومیت‌های حسی 

اما مخزن محرومیت حسی دقیقا به چه معنی است.

محرومیت حسی یا انزوای ادراکی به کاهش تعمدی محرک‌های حسی گفته می‌شود. مخزن محرومیت حسی راهی برای کاهش محرک‌ها است که طی آن فرد برای مدت زمانی در آب هم‌دمای پوست شناور می‌شود. آب معمولا در دمای پوست نگه‌داری می‌شود و به آن نمک اضافه می‌کنند تا فرد بتواند به راحتی در آب شناور شود.

مخازن محرومیت حسی تنظیمات و محدودیت‌های زمانی مختلفی دارند. اکثر جلسات محرومیت حسی حدود یک ساعت طول می‌کشد، اما برخی از افراد فواصل زمانی طولانی‌تری را انتخاب می‌کنند.

جوئل فرانک، روانشناس بالینی و عصب‌روانشناس، می‌گوید: «محرومیت حسی به طور کلی یک مخزن با مایعی است که امکان شناور شدن در آن وجود دارد و گاهی اوقات هم مخزن ایزوله نامیده می‌شود، در این مخزن، فرد در محیطی که صدا و نور آن را کم کرده‌اند، شناور می‌شود.»

به گفته دکتر فرانک، محرومیت حسی اغلب هجوم مداوم اطلاعات حسی را که همه ما در معرض آن قرار داریم، آرام می‌کند و به ذهن و بدن اجازه می‌دهد تا در لحظه حال حضور کامل داشته باشند.

فواید و اثرات محرومیت حسی

مخزن‌های محرومیت حسی می‌توانند فوایدی برای سلامت جسم مانند کاهش دردهای مزمن، کاهش سردرد و حتی کاهش علائم آرتریت روماتوئید داشته باشند، اما جنبه سلامت روان آن نیز مهم است.

پژوهشی در سال ۲۰۲۳ نشان داد که «درمان استراحت شناور» در کاهش اضطراب، بهبود خواب، افزایش خلاقیت و بهبود عملکرد شناختی موثر است.

محققان دریافتند افراد شرکت‌کننده پس از هر جلسه با افزایش امواج مغزی تتا و آلفا مواجه شدند و همچنین میزان کورتیزول، ضربان قلب و فشار خون این افراد کاهش یافت. همه این‌ها بر نشانه‌هایی مبنی بر فعال‌شدن پاسخ آرام‌سازی بدن و کاهش سطح استرس گواهی می‌دهد.

دکتر فرانک هم از این روش درمانی استفاده کرد و متوجه شد که با غوطه‌ور شدن در این مخزن، سطح اضطراب به شکل چشمگیری کاهش یافت.

عوارض جانبی، خطرات و اقدام‌های احتیاطی

بنابر تحقیقات، مخازن محرومیت حسی عموما کمترین عوارض جانبی منفی را دارند. برجسته‌ترین موارد مشاهده ‌شده در تحقیق، خشکی دهان و خارش خفیف بوده است. علاوه بر این، برخی از افراد مستعد ممکن است با علائم روانپزشکی مانند روان‌پریشی، به یادآوری رویدادی در گذشته (وقفه زمانی)، وحشت و احساس جدایی از برخی جنبه‌های عملکرد آگاهانه ذهن (نوعی جدایی ذهنی) مواجه شوند.

به گفته گری تاکر، روان‌درمانگر، اگرچه محرومیت حسی معمولا تجربه درمانی و مثبت است، اما ممکن است برخی افراد تجربه نامطلوبی از این روش درمانی داشته باشند.

به گفته او برخی افراد در این مخازن با توهم‌های آزاردهنده – به شکل دیداری و شنیداری یا هردو – روبرو می‌شوند.

تاکر با اشاره به افراد مبتلا به تنگا‌هراسی (کلاستروفوبیا)، مشکلات تنفسی، فشار خون بالا یا صرع تاکید می‌کند این افراد قبل از استفاده از مخازن استراحت شناور باید با پزشک مشورت کنند. علاوه بر این، افرادی که مشکلات تنفسی یا آلرژی دارند باید به‌دلیل نمک موجود در آب احتیاط کنند.

نکات و توصیه‌های کاربردی

برای استفاده از این مخازن محرومیت حسی دکتر فرانک نکاتی را برمی‌شمرد:

قبل از ورود و تمرکز، قصد و نیتتان را بنویسید و در طول شناور ماندن روی عبارت تاکیدی شخصی‌تان متمرکز باشید.

پیش از غوطه‌ور شدن در آب، کمی مراقبه و حرکات کششی داشته باشید.

به خود فرصت دهید تا با سکون آب در مخزن سازگار شوید.

از ابتدا به خودتان بگویید، قدری احساس ناراحتی طبیعی است و اشکالی ندارد؛ با آن مبارزه نکنید.

تنفس عمیق، می‌تواند تجربه شما را عمیق‌تر کند و آرامشتان را افزایش دهد.