در جهانی آکنده از بی‌ثباتی‌های فزاینده و دگرگونی‌های شتابان در موازنه قدرت، برخی گام‌های سیاسی نشانه‌هایی متمایز و برجسته به شمار می‌آیند؛ نه به دلیل غوغا و هیاهو، از آن رو که بر پایه انباشتی آرام و تلاشی طولانی‌مدت شکل گرفته‌اند. در همین چارچوب می‌توان به پیمان دفاعی ـ راهبردی که میان پادشاهی عربستان سعودی و جمهوری اسلامی پاکستان در ریاض امضا شد نگریست- توافق‌نامه‌ای که شاید تنها یک قرارداد دفاعی میان دو کشور برادر جلوه کند، اما در واقع نقطه عطفی کیفی در ساختار شراکت این دو کشور و بازتاب خوانش تازه ریاض از چالش‌های امنیت و ثبات در سطح منطقه و جهان است.

عربستان سعودی و پاکستان برای هم بیگانه نیستند، چراکه رابطه آنها نه حاصل شرایط سیاسی زودگذر است و نه ناشی از تلاقی موقت منافع. بیش از هشت دهه است که روابط دوجانبه ریاض و اسلام‌آباد رنگ و بویی راهبردی و عمیق به خود گرفته و در این مسیر، شراکت‌های اقتصادی، کمک‌های توسعه‌ای و همکاری‌های نظامی را دربر داشته است. با این حال، توافق‌نامه جدید ــ که بر بازدارندگی دفاعی مشترک استوار است ــ نقطه اوج این رابطه تاریخی را رقم می‌زند و افق جدیدی از هم‌افزایی در حوزه‌های امنیتی و نظامی را پیش روی دو کشور می‌گشاید.

این توافق‌نامه، طبق مفاد اعلام‌شده آن، به‌صراحت تاکید می‌کند که هرگونه حمله مسلحانه خارجی علیه یکی از دو کشور، حمله به هر دو کشور تلقی می‌شود. چنین تصریحی بیانگر آن است که روابط دفاعی ریاض و اسلام‌آباد به مرحله‌ای پخته و استوار رسیده و از همکاری‌های کلی و پراکنده به سطحی از هم‌راستایی راهبردی کامل ارتقا یافته است، سطحی که در آن آمادگی‌های نظامی هماهنگ، قابلیت‌های دفاعی تقویت و سامانه‌های بازدارندگی در هم ادغام می‌شوند. البته چنین توافق‌هایی برپایه تعارف یا صرفا نزدیکی دیپلماتیک شکل نمی‌گیرد، بلکه تصمیمی حاکمیتی است که میزان اعتماد سیاسی و نظامی متقابل را بازتاب می‌دهد.

مهم‌تر از همه،  آن‌طور که برخی می‌کوشند القا کنند، این توافق‌نامه واکنشی شتاب‌زده به تحولات خاص منطقه‌ای نیست، بلکه حاصل سال‌ها کار مستمر و برنامه‌ریزی نهادی مشترک است. از همین رو نمی‌توان اهمیت آن را در چارچوبی محدود به شرایط گذرا یا بحرانی موقت فروکاست. یکی از نقاط قوت این توافق نیز در آن است که استقلال تصمیم‌گیری حاکمیتی هر یک از دو کشور عربستان سعودی و پاکستان را در شکل‌دهی به ائتلاف‌های دفاعی خود بازتاب می‌دهد، ائتلاف‌هایی که برپایه منافع ملی استوار است، نه براساس قطب‌بندی‌های تحمیلی یا تفسیرهای توطئه‌آمیز که برخی سعی در ترویج آن دارند.

در شرایطی که منطقه و جهان با تهدیدها و ناآرامی‌های فزاینده و تشدید رقابت‌های تسلیحاتی مواجه‌اند، هر کشور حق دارد به سمت ایجاد ائتلاف‌هایی گام بردارد که توان محافظت از قلمرو، ارتقای آمادگی و گسترش قابلیت‌هایش در مواجهه با هر بحران احتمالی را تضمین کند. توافق دفاعی عربستان سعودی و پاکستان در همین چارچوب قرار دارد و نشان‌دهنده اجرای مشروع حق حاکمیتی دو کشور در عرصه بین‌الملل است، به‌ویژه آنکه دو کشور یادشده پیوسته در تمرینات و مانورهای نظامی مشترک شرکت می‌کنند، همکاری نزدیک دارند و با چالش‌هایی مشابه مواجه‌اند.

همه می‌دانند که پاکستان با ارتشی کارآمد، توانمندی‌های خاص و تجربه طولانی در مقابله با چالش‌ها، شریک راهبردی ارزشمندی برای هر کشوری است که به دنبال ایجاد همکاری دفاعی مستحکم باشد. از سوی دیگر، عربستان سعودی با جایگاه اقتصادی و سیاسی ویژه و برنامه‌های بلندپروازانه برای تثبیت نقشش به‌منزله یک قدرت بزرگ منطقه‌ای‌، ظرفیت و بینش لازم برای بهره‌برداری از چنین شراکت‌هایی را دارد، به‌گونه‌ای که نه‌تنها امنیت مرزهای خود، که ثبات و امنیت را در سراسر منطقه‌ تامین می‌کند.

این پیمان دفاعی در جنبه نمادینش گویای بسیاری از حقایق است و این پیام روشن را می‌رساند که همکاری دفاعی به معنای جانبداری یا خصومت با کشور یا کشورهای دیگر نیست، بلکه بیانگر نگرش عمیق یک کشور مسئول است که تنوع و چندگانگی راهبردی را وسیله‌ای برای حفظ حاکمیت و تامین امنیت خود می‌بیند، بدون آنکه تحت فشارها یا الزامات خارجی قرار گیرد.

در این چارچوب، می‌توان امضای این پیمان را نشانه شکل‌گیری نوعی همکاری راهبردی نوین دانست که مبتنی بر واکنش‌های آنی نیست، بلکه بر دیدگاهی بلندمدت استوار است، دیدگاهی که بازدارندگی مشترک را وسیله‌ای برای تقویت صلح، هم‌افزایی نظامی را ابزاری برای کاهش خطرات و تنوع شراکت‌ها را تضمینی برای ثبات می‌داند.

تردیدی نیست که امضای توافق دفاعی راهبردی میان عربستان سعودی و پاکستان فراتر از یک ائتلاف دفاعی است. این توافق نشانه بازنگری عربستان سعودی در ائتلاف‌های خود است، نه به‌منزله جایگزینی برای ائتلاف موجود و نه در تقابل با کسی، بلکه از موضع حاکمیتی که منافع ملی را در اولویت قرار می‌دهد. در حالی‌که تهدیدها پیچیده و فاصله میان رویدادها کوتاه شده است، سیاست عربستان سعودی نشان می‌دهد که این کشور از موضع قدرت عمل می‌کند، نه از سر نیاز، و شراکت‌هایش را بر اساس برابری و احترام می‌سازد، نه بر پایه وابستگی یا واکنش‌های هیجانی. بنابراین، این توافق‌نامه گامی است در چارچوب مسیری وسیع‌تر که نشان‌دهنده تکامل راهبردی فزاینده عربستان سعودی و درک عمیق آن از ماهیت چالش‌های پیش رو است.

برگرفته از المجله