با گذشت بیش از یک سال از فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی در ایران، رکود ناشی از این اقدام دولت ابراهیم رئیسی بیش از همه دامن بازار صنایع‌‌ دستی را گرفته است.

به نظر فعالان بازار صنایع‌ دستی، با توجه ‌به اینکه تولیدکنندگان با عرضه و تبلیغ محصولاتشان در صفحات اجتماعی در ‏سال‌های اخیر موفق شده بودند به بازار مطلوبی دست یابند، آغاز فیلترینگ آسیب جدی به فعالان این حوزه زده است.

محمد عبداللهی، رئیس اتحادیه فروشندگان اشیای قدیمی و صنایع‌‌ دستی تهران، معتقد است بازار صنایع‌‌ دستی وضع بدی دارد. مهم‌ترین علت‌های وضع موجود، در نظر کارشناسان این حوزه، کاهش ورود گردشگران خارجی، وضع اقتصادی مردم، و محدودیت دسترسی مردم به شبکه‌های اجتماعی است.

فعالان حوزه صنایع‌‌ دستی افزایش هزینه‌های سفر در کشور را نیز عامل دیگری می‌دانند که باعث شده است مسافران سهم محدودی از بودجه‌شان را برای خرید صنایع‌‌ دستی در سفر در نظر بگیرند.

این وضع باعث شده است برخی از فعالان باسابقه حوزه صنایع‌‌ دستی از این عرصه خارج شوند، زیرا معتقدند دولت نه‌تنها کمکی به جذب بازارهای جهانی نکرده، بلکه با وجود درخواست‌های مکرر آن‌ها برای رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، با تداوم فیلترینگ به بازارهای خودساخته آن‌ها آسیب رسانده است.

در خرداد ۱۴۰۲، سایت مشرق در گزارشی از کاهش سهم ایران در بازارهای صنایع‌‌ دستی جهان خبر داد و به‌نقل از مریم جلالی، معاون صنایع دستی کشور، اعلام کرد که سهم ایران از بازار جهانی ۸۰۰ میلیارد دلاری صنایع دستی در سال ۲۰۲۲ فقط ۵ هزارم درصد بوده است.

ارزش دلاری صادرات صنایع دستی نیز این موضوع را تایید می‌کند. در حالی که صادرات صنایع دستی ایران از ۲۳۷ میلیون دلار در سال ۱۳۹۵ به ۳۲۲ میلیون دلار در سال ۱۳۹۹ رسیده بود، این روند طی دو سال دچار کاهش شد و در سال ۱۴۰۱ میزان صادرات به ۲۲۴ میلیون دلار رسید که حتی از صادرات سال ۱۳۹۵ کمتر بود.

در این میان، بحران‌های اقلیمی، که موجب مهاجرت روستاییان در مناطق مختلف ایران شده است، نه‌تنها به بخشی از بازار تولید صنایع دستی آسیب‌زده، بلکه برخی محصولات را برای همیشه از تولید صنایع دستی خارج کرده است.

این در حالی است که از ۴۳ شهر و منطقه جهانی صنایع دستی در آسیا، ۱۴ شهر در ایران است و ایران از لحاظ شهرهای ثبت‌شده به‌عنوان مناطق دارای صنایع دستی در جهان سهمی ۲۴ درصدی دارد.

لال جین همدان شهر جهانی سفال، تبریز شهر جهانی فرش، مشهد شهر جهانی سنگ‌های قیمتی، سیرجان شهر جهانی گلیم، مریوان شهر جهانی گیوه کردی، روستای کلپورگان سراوان پایتخت جهانی سفال دست‌ساز، اصفهان شهر جهانی صنایع‌دستی، آباده شهر جهانی منبت‌کاری، روستای خراشاد خراسان جنوبی پایتخت جهانی توربافی (پارچه‌بافی سنتی)، میبد شهر جهانی زیلو، ملایر شهر جهانی مبلمان منبت‌کاری‌شده، روستای قاسم‌آباد چابکسر پایتخت جهانی چادرشب‌بافی، شیراز شهر جهانی صنایع‌دستی، و زنجان شهر جهانی ملیله‌دوزی فهرستی است که برای تبدیل هر کشوری به قطب فروش صنایع دستی کفایت می‌کند.

به‌ گفته فعالان این عرصه، نگاه غیرحمایتی مدیران دولتی به این بازار سبب شده است که حتی در تامین برخی مواد اولیه هم حمایتی از آن‌ها صورت نگیرد.

در این میان، شاید بیشترین آسیب متوجه زنان روستانشینی شده باشد که توانسته بودند به مدد شبکه‌های اجتماعی بازاری ولو کوچک، اما باثبات، برای خود مهیا کنند، ولی فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و کاهش سرعت اینترنت منجر به تعطیلی بسیاری از این کسب‌وکارهای نوپا شد.

این‌ها زنانی‌ مناطقی‌اند که به سبب ارزش هنری محصولاتشان توانسته بودند بخشی از جاذبه گردشگری مناطق خودشان بشوند. در این میان، رویکرد وزارت میراث‌ فرهنگی صرفا دادن وعده‌های برگزاری نمایشگاه‌هایی است که این فعالان معتقدند سنگین بودن هزینه اجاره غرفه و اسکان آن‌ها در مدت برگزاری نمایشگاه، امکان شرکتشان در نمایشگاه را ناممکن کرده است.

بازاری که به همت خود فعالانش در سال‌های اخیر موجب تامین اشتغال در مناطق روستایی و شهرهای کوچک شده بود، فقط به سبب اصرار مسئولان حکومت برای تداوم فیلترینگ در کمتر از یک سال با تعطیلی گسترده مواجه شده است.

این موضوعی است که به گفته مینا کامران، یکی از موسسان مجموعه روستاتیش، در کنار مشکلات اقتصادی، مسائلی همچون سرخوردگی زنان و دختران را در روستاها به همراه داشته است.

با وجود آنکه ایده حکومت در مورد انتقال این کسب‌وکارها به شبکه‌های اجتماعی داخلی نیز به‌دلیل تمایل نداشتن کاربران به پروژه‌ای شکست‌خورده بدل شده است، هیچ‌کدام از مدیران دولت سیزدهم به هشدارهای فعالان صنایع دستی در خصوص نابودی این بازار، در صورت تداوم فیلترینگ اینترنت، پاسخ روشنی نمی‌دهند.