بر اساس گزارش منابع مطلع در سازمان محیط‌زیست، سازمان آب و اداره برق استان خوزستان، در حال حاضر ۱۱ شهر این استان مشکل بی‌آبی دارند و ۷۰۰ روستا هم در تامین آب به شدت در مضیقه‌اند. تنش بی‌آبی در سال‌های گذشته بارها اعتراض گسترده مردم ساکن پرآب‌ترین استان ایران و سرکوب آنان را در پی داشته و حالا یک هفته است که صدای شلیک گلوله‌های دولتی به سمت معترضان بار دیگر بلند شده است.
دلایل تنش آبی در خوزستان
عمده دلیل بی‌آبی در استان خوزستان اجرای طرحهای بهره‌برداری و انتقال آب و سدهایی است که به بهانه جلوگیری از هدررفت آبی و نیاز نواحی مرکزی ساخته شده‌اند.
کاهش آب ورودی رودخانه‌ها و تالاب‌های خوزستان، انتقال آب کارون با وجود مخالفت جدی کارشناسان محیط زیست، بهره‌برداری از طرحهای نیشکر و اختصاص حقابه عمده تالاب شادگان و هورالعظیم به آن و بازگرداندن پساب آلوده و شور این طرح به آبراه‌ها، ساخت حوضچه‌های پرورش ماهی و تخصیص بخش دیگری از حقابه تالاب هور به این طرح‌ها، سدسازی بی‌رویه در ورودی رودخانه‌ها و بر هم زدن اکوسیستم طبیعی منطقه، ایجاد اخلال در مسیر انتقال آب هورالعظیم برای کشیدن جاده به سمت تاسیسات نفتی و خشک کردن بخش بزرگی از هور برای برداشت نفت، مدیریت ناکارامد، سیاسی و متکی بر رانت مافیای آب بر منابع آبی خوزستان، خشکسالی و افزایش دمای هوا در نتیجه تغییرات آب‌وهوایی به دلیل از بین رفتن محیط زیست و پوشش گیاهی خوزستان، از دیگر مسائل اثرگذار بر شکل‌گیری شرایط فعلی و تنش آبی در خوزستان‌اند.
ذی‌نفعان انتقال آب در خوزستان
اما نکته مهم برای درک درست دلایل تاریخی وضع فعلی، شناخت ذی‌نفعان برداشت بی‌رویه از منابع آبی خوزستان است. گروه‌هایی که مسئله انتقال بین حوزه‌ای آب از سرشاخه‌های کارون و دز را به صورت گسترده اجرایی کردند و بهانه توزیع یکسان آب، مشکل آب شرب و زیاد بودن ورودی آب به نسبت نیاز را بدون در نظر گرفتن اثرات زیست محیطی آن، مبنای عمل خود قرار دادند.
یکی از نمایندگان ادوار پیشین اهواز در مجلس، درباره بحران آب خوزستان و ذی‌نفعان آن به خبرنگار ایندیپندنت فارسی گفت: «مسئله اصلی در مورد بحران آب خوزستان این است که بدانیم دلیل این وضع خشکسالی نیست؛ این است که از همان ابتدا و در سال‌های دهه ۷۰ و بعد ۸۰، آقایان بدون توجه به تبعات کارشان، در بالادست آبراه‌های اصلی استان خوزستان سدسازی کردند. اعتراض نمایندگان هم به جایی نرسید؛ به این دلیل که از یک طرف توجیه امنیتی می‌کردند که مثلا در استان اصفهان وضعیت اشتغال به کشاورزی و صنعت وابسته است یا در یزد و کرمان مردم آب خوردن ندارند؛ در حالی که منابع آبی و ذخیره آب خوزستان با وجود رودخانه‌ها بیش از نیاز است. از همان زمان ما با این مسئله مخالف بودیم و وقتی نظر کارشناسان محیط زیست را مطرح می‌کردیم، سریع مسئله را سیاسی می‌کردند و از دست ما خارج می‌شد.»
نادیده گرفتن مردم خوزستان در انتقال آب
این نماینده ادوار خوزستان در ادامه تشریح کرد: «با آغاز تنش‌های آبی در خوزستان و درست از آب درآمدن آنچه پیش‌بینی کرده بودیم، بازهم نتوانستیم وزارت نیرو و مسئولان را قانع کنیم. اول اینکه مجمع نمایندگان استان‌های اصفهان، کرمان، یزد و حتی قم و مرکزی متحد با هم موضوع انتقال آب را پیگیری می‌کردند و اگر صدایی از نمایندگان استان خوزستان در می‌آمد، در هیچ‌کدام از معادلات مجلس راه نداشت. بعد هم بسیاری از مسائل را محرمانه پیگیری می‌کردند و وقتی کار از کار می‌گذشت، ما مطلع می‌شدیم و به بهانه‌های امنیتی و سیاسی اجازه نمی‌دادند عموم مردم مطلع شوند. هرچند از همان زمان ما گفته بودیم روزی که آب در خوزستان نباشد، مردم متوجه خواهند شد و آن‌وقت دیگر کار از کار گذشته است.»
وی در ادامه درباره ذی‌نفعان اصلی بهره‌بردار از آب خوزستان نیز گفت: «آب خوزستان هم بهره‌بردارانی مانند نیشکر و وزارت نفت در داخل خوزستان دارد که یکی از حقابه تالاب هور استفاده می‌کند و پساب به آبراه‌ها می‌دهد و دیگری هورالعظیم را با جاده کشیدن و خشک‌کردن آن بهره‌برداری نفتی از بین می‌برد؛ خارج از خوزستان هم صنایع فولاد و مس و شالی‌کاری و کشاورزی آب‌بر در نواحی کویری با آب انتقال‌یافته از سرشاخه‌های کارون و آبراه‌های اصلی دیگر بهره‌بردارانی‌اند که در دولت، مجلس و دستگاه‌های حکومتی نفوذ فراوان دارند. این‌ها در خوزستان زندگی نمی‌کنند و از منافع زیست محیطی استان و زندگی مردم درک روشنی ندارند.»
این نماینده پیشین مردم اهواز بر تبعیض موجود در خصوص مسائل اقلیت‌های زبانی و قومی در ایران هم تاکید کرد و گفت: «این مسئله فقط در استان خوزستان نیست. نمایندگان استان کردستان و سیستان و بلوچستان هم برای دفاع از حقوق مردم این بخش‌ها در برابر منافع افراد صاحب‌نفوذ در دولت مشکل دارند و اطلاع دارم هنوز هم مطالبات آنان جدی گرفته نمی‌شود.»
آغاز ماجرا از شور شدن آب در دهه ۷۰
یکی از نمایندگان ادوار شهرستان آبادان نیز در خصوص وضعیت آب در خوزستان به خبرنگار ایندیپندنت فارسی گفت: «از وقتی ماجرای شورش آب در آبادان به دلیل شور شدن آب شرب مردم پیش آمد، همه آقایان و مسئولان در کشور می‌دانستند چه اتفاقی در حال رخ دادن است. مدیران ناتوان در استان خوزستان که به دنبال منافع سیاسی خودشان‌اند، نتوانستند از حق مردم دفاع کنند. الحق فقط مقتدایی در مقطعی جلو این افراد ایستاد و کار به جایی رسید که خود روحانی برای تغییر او اقدام کرد. بعد هم گفتند ایشان با بعضی وزرا سر ناسازگاری داشته است؛ درصورتی که این‌طور نبود. مقتدایی درباره اجرای طرح بهشت‌آباد که تیر خلاص به رودخانه کارون و تالاب شادگان و زندگی مردم خوزستان بود، اطلاع‌رسانی کرد و همین موضوع باعث متوقف شدن این طرح شد.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
وی در خصوص اینکه چرا با وجود وعده روسای پنج دولت مشکل آب در استان خوزستان نه تنها حل نشده که به بحرانی فعلی منتهی شده است، توضیح داد: «مسئله وعده دادن نیست. باید امکان عمل کردن باشد. باید ببینید چقدر از بودجه‌هایی که برای حل مشکل فاضلاب یا زیرساخت‌های آبی استان خوزستان اختصاص یافت، واقعا پرداخت شد. حتی وام‌هایی که برای این کار از بانک جهانی گرفتند هم به‌صورت کامل تخصیص پیدا نکرد. در خوزستان متاسفانه وعده مسئولان بیشتر از عملشان است و از ابتدای دهه ۷۰ هم همین بود. ابتدا جنگ و شرایط آتش‌بس بهانه بود که شرایط انجام کار زیرساختی وجود ندارد و بعد هم مرتب بهانه آوردند و فقط از منابع این استان بهره‌برداری کردند.»
این نماینده سابق مجلس همچنین به تاثیر منفی طرح نیشکر و صدور بی‌رویه پروانه فعالیت حوضچه‌های پرورش ماهی و در نظر نگرفتن سند ملی حفاظت از محیط زیست اشاره کرد و گفت: «سازمان محیط زیست هم زیر فشار به این‌ها مجوز انجام فعالیت داده است؛ مثل همین موضوع صدور مجوز زیست محیطی انتقال آب بهشت‌آباد که اخیرا آقای جلیل مختار، نماینده فعلی آبادان، در مورد آن صحبت کرد و گفت که به صورت محرمانه انجام شده است و نمایندگان خوزستان اصلا اطلاع نداشته‌اند.»
طرحهای بزرگ انتقال آب خوزستان
طبق اطلاعاتی که تاکنون منتشر شده است، آب رودخانه‌های کارون و دز از سرچشمه با طرحهای زیر به نقاط مرکزی ایران منتقل شده است. طرح‌هایی که بیشتر برای مصارف صنعتی و کشاورزی آب‌بر در مناطق کویری ایران اجرا شدند یا در دست اجرا هستند:
- تونل کوهرنگ ۱ که با ۳۲۳ میلیون مترمکعب برداشت سالیانه، آب کارون را به حوزه آبریز زاینده‌رود می‌رساند
- تونل کوهرنگ ۲ با سالیانه ۳۲۶ میلیون مترمکعب برداشت که آب کارون را به حوزه آبریز زاینده‌رود می‌رساند
- طرح تونل کوهرنگ ۳ که سالیانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب را به حوزه آبریز زاینده‌رود می‌رساند
- طرح انتقال آب رودخانه دز به قم‌رود با سالیانه ۲۱۰ میلیون متر مکعب برداشت آب
- طرح تونل چشمه لنگان با سالیانه ۱۲۰ میلیون مترمکعب برداشت که حوزه برداشت آن سرچشمه رودخانه دز و حوزه آبریز آن رودخانه زاینده‌رود است
- تونل خدنگستان با ۸۰ میلیون مترمکعب برداشت سالیانه که حوزه برداشت آن سرچشمه رودخانه دز و حوزه آبریز آن رودخانه زاینده‌رود است
طرح انتقال آب بهشت‌آباد از کوهرنگ، طرح انتقال آب ونک-سولگان به کرمان و سد و تونل گوکان به سمت آبریز زاینده‌رود و طرح سد بیده با بیش از یک میلیارد مترمکعب برداشت آب برای انتقال آب به خراسان نیز در مجموع در حال اجرا هستند و خبر صدور مجوز زیست محیطی آن‌ها به تازگی منتشر شده است.
این‌ها تنها بخشی از طرحهای انتقال آب از سرشاخه‌های آبراه‌های بزرگ استان خوزستان‌اند.
