رژیم غذایی پرنمک سال‌ها است به‌عنوان یکی از عوامل اصلی فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی شناخته می‌شود، اما در سال‌های اخیر برخی پژوهش‌ها مدعی شده‌اند که مصرف بسیار کم نمک نیز می‌تواند به همان اندازه خطرناک باشد؛ موضوعی که بحث علمی گسترده‌ای درباره «مقدار بهینه نمک» به راه انداخته است.

سدیم، عنصر اصلی موجود در نمک، برای بدن ضروری است و از تنظیم مایعات، انتقال اکسیژن و مواد مغذی گرفته تا انتقال پیام‌های عصبی با جریان الکتریکی به آن وابسته است. با این حال، مردم در اغلب کشورهای جهان همواره بیش از مقدار توصیه‌شده نمک مصرف کرده‌اند و متولیان بهداشت و درمان نیز در تلاش دائمی برای کاهش آن بوده‌اند.

به گزارش سرویس جهانی بی‌بی‌سی، سازمان بهداشت جهانی مصرف کمتر از دو گرم سدیم در روز (حدود پنج گرم نمک سفره) را توصیه می‌کند. در ایالات متحده نیز راهنمای تغذیه حداکثر ۲.۳ گرم سدیم (یک قاشق چای‌خوری نمک) در روز را پیشنهاد می‌کند. در مقابل، برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف متوسط سدیم یعنی سه تا شش گرم در روز، بهترین حالت برای کاهش خطر بیماری‌های قلبی است.

با این حال، میزان واقعی مصرف در جهان بسیار بالاتر است: میانگین مصرف در بریتانیا ۸.۴ گرم، در آمریکا ۸.۵ گرم و در سطح جهانی حدود ۱۰.۸ گرم در روز است. نکته اینجا است که بخش عمده نمک مصرفی از طریق غذاهای آماده مانند نان‌ها، سوپ‌ها، سس‌ها، پنیرها، گوشت‌های فراوری‌شده و حتی غلات صبحانه دریافت می‌شود و تنها یک‌چهارم نمک مصرفی از نمکی است که خودمان به غذا اضافه می‌کنیم. همین باعث می‌شود مردم اغلب میزان واقعی مصرفشان را دست‌کم بگیرند. 

در هر ۲.۵ گرم نمک، تقریبا یک گرم سدیم وجود دارد. طبق گزارش «مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها» در آمریکا (CDC)، حدود ۴۰ درصد سدیم مصرفی مردم این کشور از غذاهایی مانند پیتزا، گوشت‌های فراوری‌شده، تاکو، تنقلات شور، مرغ و همبرگر تامین می‌شود.

خطرات مصرف زیاد نمک

مصرف بالای نمک با افزایش فشار خون و در نتیجه سکته مغزی و بیماری‌های قلبی همراه است. وقتی نمک مصرف می‌کنیم، بدن آب را نگه می‌دارد و تا زمانی که کلیه‌ها آن را دفع کنند، فشار خون بالا می‌رود. مصرف زیاد و طولانی‌مدت نمک به شریان‌ها فشار می‌آورد و می‌تواند باعث فشار خون مزمن شود. طبق براورد سازمان بهداشت جهانی، فشار خون بالا علت ۶۲ درصد سکته‌ها و ۴۹ درصد موارد بیماری عروق کرونر قلب است و سالانه ۱.۸۹ میلیون مرگ در جهان به مصرف بیش‌ازحد سدیم نسبت داده می‌شود.

همان‌طور که انتظار می‌رود، کاهش مصرف نمک اثر معکوس دارد. یک تحلیل هشت‌ساله در انگلستان نشان داد کاهش روزانه ۱.۴ گرم نمک به افت فشار خون کمک کرد و  باعث کاهش ۴۲ درصدی در مرگ‌های ناشی از سکته و ۴۰ درصد در مرگ‌های ناشی از بیماری قلبی شد.

یک کارآزمایی بالینی در سال ۲۰۲۳ هم نشان داد که اثر تنها یک هفته رژیم کم‌سدیم بر بیماران مبتلا به فشارخون مشابه اثر داروهای کاهنده فشار خون بود. ژاپن و فنلاند نیز با راه‌اندازی کارزارهای ملی کاهش مصرف نمک توانستند آمار سکته و بیماری قلبی را تا ۸۰ درصد پایین بیاورند.

با این حال، جدا کردن اثر کاهش نمک بر سلامتی از سایر رفتارهای سالم دشوار است؛ زیرا افرادی که نمک کمتری مصرف می‌کنند، معمولا رژیم سالم‌تری هم دارند، بیشتر ورزش می‌کنند و کمتر سیگار و الکل مصرف می‌کنند.

بحث درباره‌ مضرات رژیم‌های کم‌نمک

در سال‌های اخیر، برخی مطالعات بحث‌برانگیز مدعی شده‌اند رژیم‌های بسیار کم‌نمک نیز می‌تواند همانند مصرف زیاد نمک مضر باشد و به افزایش فشار خون یا مشکلات قلبی بینجامند. این پژوهش‌ها این رابطه‌ را شبیه منحنی J یا U نشان داده‌اند؛ یعنی هم مقدار خیلی زیاد و هم خیلی کم نمک خطرناک است و یک «نقطه بهینه» در حد وسط وجود دارد.

با این حال بسیاری از متخصصان این نتایج را زیر سوال برده‌اند. آن‌ها معتقدند این مطالعات هم در روش اندازه‌گیری مصرف نمک اشکالاتی داشته‌اند و هم برخی نویسندگان آن‌ها به دلیل ارتباط با صنایع غذایی، ممکن است دچار تعارض منافع یا سوگیری شده باشند.

از طرفی حساسیت افراد به نمک هم متفاوت است و عواملی مانند سن، نژاد، شاخص توده بدنی و سابقه خانوادگی در آن نقش دارند. تحقیقات نشان داده‌اند برخی که افراد بیشتر در معرض خطر فشار خون ناشی از مصرف نمک‌اند.

برخی می‌گویند رژیم‌های سرشار از پتاسیم (میوه‌ها، سبزیجات، مغزها و لبنیات) می‌توانند بخشی از آثار منفی نمک را جبران کنند. گروهی از کارشناسان هم توصیه می‌کنند به‌جای تلاش برای حذف کامل نمک، بیشتر مراقب «نمک پنهان» در غذاهای آماده باشیم. 

به این ترتیب، با وجود بحث‌های تازه درباره خطر رژیم‌های کم‌نمک و تفاوت‌های فردی، مهم‌ترین و قطعی‌ترین نتیجه از تحقیقات موجود این است که مصرف زیاد نمک بدون شک فشار خون را بالا می‌برد و برای سلامتی قلب و عروق مضر است.