پس‌لرزه‌های حذف ارز ترجیحی نانوایان را در اعتراض به افزایش هزینه طبخ نان، تورم و مهم‌تر از همه کاهش سهمیه آرد، به خیابان‌ها کشاند.

آغاز مرحله دوم «هوشمندسازی» یارانه آرد و نان یا همان حذف ارز ترجیحی به مذاق برخی از نانوایان خوش نیامده و با اعتراض آن‌ها مواجه شده است. گروهی از این نانوایان در روز‌های اخیر، مقابل ساختمان صنف خود در تهران تجمع اعتراضی برگزار کردند و خواستار تجدید‌نظر در سیاست‌گذاری‌های حوزه نان شدند.

محسن لزومیان، رئیس اتحادیه نان صنعتی، در این‌باره می‌گوید نانوا‌ها به کاهش سهمیه آرد خود اعتراض داشتند که به شکل‌گیری این تجمع منجر شد.

در نخستین مرحله اجرای طرح هوشمند‌سازی یارانه آرد که ماه‌ها از آن می‌گذرد، نانوایان و مردم از اجرای چنین طرحی راضی نیستند و می‌گویند این طرح دردسر‌های زیادی برای آن‌ها به همراه داشته است. اینک آغاز مرحله دوم این طرح که در آن ادعا شده است کمک‌هزینه یارانه‌ای نانوایان از ۱۵ درصد به ۳۰ درصد افزایش خواهد یافت، اعتراض نانوایان را بیشتر کرده  است و آن‌ها می‌گویند «یارانه نان» نمی‌خواهند و خواستار واقعی‌ شدن نرخ نان‌اند.

در این مرحله، آن‌طور که مقام‌های مسئول گفته‌اند، تخصیص سهمیه آرد به نانوا‌ها شناور خواهد شد و «نانوا به میزان عملکردی که دارد، می‌تواند از سهمیه بیشتری بهره‌مند شود».میزان بهره‌مندی بیشتر از سهمیه آرد بر اساس عملکرد نانوا در حال حاضر ۱۰ درصد تعیین شده و رقمی ثابت نیست و بر مبنای عملکرد‌ هر ماه متغییر است.

اجرای این سیاست می‌تواند در سهمیه آرد نانوایی‌هایی که عملکرد پایینی دارند تاثیر قابل‌توجهی داشته باشد؛ سهمیه‌ای که گزارش شده بود برخی نانواها با ترفند‌هایی خاص آن را از چرخه پخت خارج می‌کنند و در بازار آزاد می‌فروشند.

مرکز پژوهش‌های مجلس درباره یکی از روش‌های این تخلف نانوایی‌ها نوشته که برخی از آن‌ها «مشتری‌ها را مجبور می‌کنند نان را به اشکال مختلف مانند کنجدی، زعفرانی، حاوی سبزیجات و انواع دیگر خریداری کنند. با این شیوه دستگاه کارتخوان هوشمند چهار قرص نان ثبت می‌کنند، اما در عمل، دو قرص نان به مشتریان تحویل می‌دهند».

محمد جلال، مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی، هم چندی پیش گفته بود که روزانه پنج هزار تن آرد، یعنی حدود ۵۰ میلیون نان لواش در نانوایی‌ها گم می‌شود.

برخی از نانوایی‌ها می‌گویند هزینه‌های آن‌ها افزایش یافته، بی‌آنکه قیمت نان افزایش یافته باشد و همین مسئله با اعتراض آ‌ن‌ها همراه شده است. از طرف دیگر، مردم هم از کمبود نان و شلوغی صف نانوایی‌ها و بالا نرفتن کیفیت نان و برخی تخلفات نانوایی‌ها گلایه دارند.

نتایج یک نظرسنجی در شهریور ۱۴۰۱، سه ماه پس از اجرای طرح هوشمند‌سازی یارانه آرد و نان، نشان داد ۶۰.۶ درصد مردم ایران درباره اجرای این طرح نظر منفی دارند و بیش از ۸۸ درصد هم میزان یارانه واریزی را کافی نمی‌دانند.

این نظرسنجی را مرکز پژوهش‌های مجلس انجام داد و آشکار کرد مردم ایران به دلیل افزایش قیمت سایر کالا‌ها ناشی از حذف ارز ترجیحی، راجع به این طرح نظر منفی دارند. یافته‌های این نظرسنجی در آن زمان حاکی از آن بود که قدرت خرید کالا‌های اساسی خانوار‌ها نسبت به قبل از اجرای طرح (ابتدای سال ۱۴۰۱)، کاهش یافته است و ۵۸.۵ درصد مردم ترجیح می‌دهند دولت بهای هفت قلم کالای اساسی را به قیمت سال ۱۴۰۰ برگرداند و کالابرگ (کوپن) عرضه کند.

حذف ارز ترجیحی که دولت ابراهیم رئیسی و گروهی از حامیان دولت به آن افتخار می‌کنند، تصمیمی جنجال‌برانگیز بود که به گرانی سرسام‌آور نرخ کالا و خدمات در ایران منجر شد. دولت این طرح را به بهانه مبارزه با رانت و فساد به اجرا گذاشت اما حالا نه‌تنها فساد گسترده‌تر از قبل شده، بلکه روند گرانی‌ها هم شتاب بیشتری گرفته است. 

افزایش فساد و کم‌فروشی و تقلب در نانوایی‌هایی که بر اساس این طرح آرد یارانه‌ای دریافت می‌کنند، تا تخلف در سیستم بهداشت و درمان از جمله عواقب اقتصادی و اجتماعی اجرای این طرح‌اند. این طرح در عین حال، افزایش نرخ تورم در ایران را در پی داشت و تازه‌ترین داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد تورم نرخ خوراکی‌ها در بهمن ۱۴۰۱ بیش از ۷۰ درصد شده است.

این افزایش قیمت‌ها ناشی از حذف ارز ترجیحی برخی کالاهای اساسی است که در ماه‌های اخیر به کوچک‌ شدن سبد مصرفی خانوار‌های ایرانی منجر شد و پیش‌بینی‌ها از بد‌تر شدن وضعیت اقتصادی مردم ایران تا پایان سال ۱۴۰۱ حکایت دارد.