روزنامه وال استریت ژورنال در گزارشی نوشت که ایالات متحده و متحدانش در حال توسعه تسلیحاتی هستند که به صورت مستقیم بر اساس پهپادهای انتحاری ایرانی «شاهد» طراحی شده‌اند؛ پهپادهایی که در جنگ روسیه و اوکراین به‌عنوان یکی از موثرترین ابزارهای تغییر معادلات میدان نبرد ظاهر شدند.

پهپاد شاهد که ایران از اوایل دهه ۲۰۰۰ و در پاسخ به پهپادهای دوربرد اسرائیل توسعه داد، اکنون در چندین جبهه فعال است. این پهپادها قادرند با پرواز انبوه، سامانه‌های دفاع هوایی دشمن را مختل کنند.

در ژانویه ۲۰۲۴، یک گروه نیابتی وابسته به جمهوری اسلامی با استفاده از شاهد به یک پایگاه نظامی آمریکا در اردن حمله کرد که به کشته شدن چند سرباز آمریکایی انجامید.

در اوکراین، روسیه از سال ۲۰۲۲ به‌طور گسترده شاهد-۱۳۶ را به‌کار گرفت و با تغییراتی، آن را با نام «جیران» به تولید انبوه رساند. تنها در ژوئیه امسال، بیش از ۵۵۰ فروند از این پهپادها به‌سمت اوکراین شلیک شد که دست‌کم ۲۷ قربانی برجای گذاشت.

انتقال فناوری به کره شمالی نیز نگرانی‌ها را تشدید کرده است. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، اعلام کرده روسیه نه‌تنها فناوری شاهد را در اختیار پیونگ‌یانگ گذاشته، بلکه در حال کمک به ساخت خطوط تولید پهپاد و همکاری موشکی نیز هست.

در پاسخ، آمریکا و اروپا به‌دنبال تولید انبوه پهپادهایی با همان قابلیت‌ها اما پیشرفته‌تر هستند. در تابستان گذشته، وزارت دفاع آمریکا ۱۸ نمونه پهپاد جدید را معرفی کرد که در میان آنها، مدل‌هایی مشابه شاهد بیشترین توجه را جلب کردند.

شرکت اسپکترورکز  SpectreWorks پهپاد «LUCAS» را عرضه کرده است. گریفن‌آیروسپیس Griffon Aerospace از پهپاد دوربرد «Arrowhead» رونمایی کرد.

در بریتانیا، شرکت مهندسی ام‌جی‌آی MGI Engineering پهپاد «Skyshark» را معرفی کرده که سرعتی حدود ۴۵۰ کیلومتر بر ساعت دارد، تقریبا دو برابر سرعت شاهد-۱۳۶.

حتی برخی شرکت‌ها مانند گریفن و ساب سوئد پهپادهایی شبیه شاهد را صرفا برای آموزش تیراندازی و تمرین سامانه‌های پدافند هوایی به فروش می‌رسانند.

با وجود این تلاش‌ها، هزینه تولید غربی‌ها فاصله زیادی با نمونه‌های ایرانی یا روسی دارد. برای مثال، شرکت Anduril Industries سال گذشته ۲۹۱ فروند پهپاد «Altius» را به تایوان فروخت که همراه با آموزش و زیرساخت، قیمت هر کدام بیش از یک میلیون دلار تمام شد. این در حالی است که تخمین‌ها نشان می‌دهد روسیه قادر است شاهد را تنها با ۳۵ تا ۶۰ هزار دلار تولید کند.

کارشناسان نظامی معتقدند تجربه اوکراین نشان داد که پهپادهای انتحاری کم‌هزینه و دوربرد، قواعد جنگ مدرن را تغییر داده‌اند.

جیمز پاتن راجرز، کارشناس پهپاد در دانشگاه کورنل، می‌گوید:

«استفاده انبوه روسیه از شاهد برای خنثی‌سازی پدافند اوکراین یک بازی‌ساز بود. حملات اشباع با دقت بالا و هزینه پایین اکنون به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات امنیت بین‌المللی بدل شده است.»

ظهور پهپادهای شاهد ایران و نسخه‌های بومی‌شده آن در روسیه و کره شمالی، غرب را وادار کرده به سرعت به سمت تولید پهپادهای مشابه حرکت کند. به نظر می‌رسد رقابت تازه در عرصه پهپادها نه‌فقط بر سر فناوری، بلکه بر سر «کارایی در برابر هزینه» است؛ معیاری که می‌تواند سرنوشت جنگ‌ها و توازن قدرت جهانی را تغییر دهد.