داروهای پرفروش و پرطرفداری مانند سماگلوتاید (ویگووی) و تیرزپاتاید (مانجارو) تا همین حالا هم چشم‌انداز درمان چاقی را متحول کرده‌اند. این داروهای تزریقی با سرکوب اشتها و تغییر میل به خوراکی‌ها به شکلی موثر عمل می‌کنند، تا جایی که افراد می‌توانند ظرف یک سال ۱۵ تا ۲۰ درصد از وزن بدنشان را کم کنند، آن هم اغلب بدون تلاش چندان زیاد. تعجبی ندارد که تقاضا برای آنها رو به افزایش است.

نظرسنجی انجمن داروسازی ملی بریتانیا نشان داد بیش از یک‌پنجم بزرگسالان در این کشور طی سال گذشته تلاش کرده‌اند به یکی از این داروهای جدید دسترسی پیدا کنند و تولیدکننده مانجارو نیز این هفته، پس از آنکه مصرف‌کنندگان در آستانه افزایش قیمت شروع به انبار کردن آن کرده بودند، فروش این دارو به عمده‌فروشان بریتانیا را متوقف کرد.

اما رقابت علمی جهانی اکنون در حال تغییر است. هدف دیگر تنها کاهش وزن بیشتر نیست، بلکه کاهش وزن سالم‌تر است: سوزاندن چربی در حالی‌که از عضله و استخوان محافظت شود. پژوهشگران می‌گویند کلید این کار در «کوکتل‌ها» است.

نه، منظور نوشیدنی‌های تابستانی مانند «هوگو اسپریتز» نیست، بلکه ترکیب‌های دارویی به‌دقت مهندسی‌شده‌ای است که رشد عضله را تحریک می‌کنند، سوخت‌وساز را به‌شدت افزایش می‌دهند و حتی رفتار چربی را برنامه‌ریزی مجدد می‌کنند. دلیل روشن است: چه کاهش وزن رایج و چه دارویی، هر دو هزینه پنهانی دارند. مصرف داروها تنها به معنای از دست دادن چربی نیست، بلکه کاهش توده عضلانی و تراکم استخوانی را نیز به همراه دارد.

کارل لورو، استاد پزشکی متابولیک در دانشگاه اولستر، می‌گوید: «به ازای هر سه کیلوگرم چربی که از بین می‌رود، افراد معمولا حدود یک کیلوگرم عضله هم از دست می‌دهند.»

با کاهش‌ [وزن‌]های شدیدی که هنگام مصرف داروهای جی‌اِل‌پی-۱ (GLP-1) مشاهده می‌شود، این موضوع بیش از همیشه اهمیت پیدا می‌کند، زیرا عضله فقط به معنای قدرت بدنی در باشگاه نیست: تنظیم قند خون، تامین انرژی برای تحرک و حفظ سوخت‌وساز نیز به آن وابسته است. تراکم استخوان، پایه‌ای برای پیری سالم و کاهش خطر ضعف و شکستگی است.

پژوهش‌های جدید این خطر را نشان می‌دهند. در نشست سالانه انجمن غدد درون‌ریز در ماه ژوئن، مطالعه‌ای نشان داد که پس از سه ماه مصرف سماگلوتاید، ۴۷.۵ درصد وزن ازدست‌رفته [در افرادی که دارو مصرف می‌کردند]، توده بدون چربی بود، در مقام مقایسه، [این میزان در] بیمارانی که تنها به رژیم و سبک زندگی تکیه داشتند ۳۵.۷ درصد بود. پژوهشگران هشدار دادند که افراد مسن و زنان، به‌ طور خاص، در معرض از دست دادن عضله قرار دارند.

پیامدها آشکار است. یک مرد جوان سالم ممکن است ۵۰ کیلوگرم عضله داشته باشد و روزانه در حالت استراحت نزدیک به ۵۰۰ کالری بسوزاند. یک زن مسن ممکن است تنها ۱۳ کیلوگرم داشته باشد و فقط ۱۲۰ کالری بسوزاند. حتی اختلاف ۱۰ کیلوگرمی معادل تفاوت ۱۰۰ کالری در روز است. شاید ناچیز به نظر برسد، اما در گذر سال‌ها این امر می‌تواند تعیین کند که فرد وزن سالم خود را حفظ می‌کند یا به سمت چاقی می‌رود.

البته همه چربی‌ها هم یکسان نیستند. چربی احشایی، نوعی که اطراف اندام‌های شکمی جمع می‌شود، به‌ طور خاص مخرب است. لوییس آرون، استاد پژوهش‌های متابولیک در دانشکده پزشکی «وِیل کرنل نیویورک»، آن را منبع «آشفتگی متابولیک» می‌نامد که به مقاومت به انسولین، التهاب، دیابت نوع ۲ و در نهایت سکته قلبی و مغزی دامن می‌زند.

لورو می‌گوید: «این یک انقلاب است که پیش روی چشمان ما در حال رخ دادن است. داروهای نسل بعدی امکان کاهش وزن بیشتر را به روش‌های ایمن‌تر فراهم خواهند کرد.» همکار او، پروفسور الکس میراس، او هم از [دانشگاه] اولستر، پیش‌بینی می‌کند: «ما به‌راستی به طب شخصی‌سازی‌شده برای درمان چاقی دست خواهیم یافت. بیماران براساس زیست‌شناسی، ژنتیک و اهداف فردیشان با دارویی که بیشترین احتمال اثرگذاری را دارد، تطبیق داده می‌شوند تا بهترین نتایج با کمترین عوارض جانبی حاصل شود.»

مانجارو بزن کنار!

یکی از نامزدهای چشمگیر، «بیماگروماب» (bimagrumab) است، دارویی که «باشگاه ورزشی در یک آمپول» لقب گرفته است. برخلاف سماگلوتاید که اشتها را سرکوب می‌کند، بیماگروماب مستقیما روی عضله تاثیر می‌گذارد. این دارو میوستاتین، پروتئینی را که رشد عضله را متوقف می‌کند، مهار می‌کند و به بدن اجازه می‌دهد در حالی‌که چربی می‌سوزاند، بافت بدون چربی بسازد و اثر تمرین مقاومتی را تقلید کند.

در آزمایش‌ها، بیمارانی که بیماگروماب مصرف کردند در ۴۸ هفته ۱۰.۸ درصد وزن کم کردند، همه از چربی، در عین حال، توده بدون چربی به دست آوردند. وقتی این دارو با سماگلوتاید ترکیب شد، اثر آن خیره‌کننده بود: ۲۲.۱ درصد کاهش وزن بدن، تقریبا به‌طور کامل از چربی. در مقابل، سماگلوتاید، به‌تنهایی، هم چربی و هم عضله را کاهش داد.

آرون، که به اجرای این آزمایش کمک کرده بود، می‌گوید این ترکیب به‌ویژه در هدف‌گیری چربی احشایی قدرتمند است. بیمارانی که بالاترین دوز را دریافت کردند، دور کمرشان به طور میانگین ۲۲ سانتی‌متر کم شد، «معادل ۸.۵ سوراخ روی کمربند».

نکته امیدوارکننده این بود که پس از قطع درمان، وزن به‌سرعت بازنگشت. یک مطالعه در سال ۲۰۲۳ که بیماران را ۱۲ هفته پس از [پایان مصرف] بیماگروماب پی‌گیری کرد، بازگشت وزن را نشان نداد. آرون در یک نشست خبری گفت: «امید ما این است که در طول زمان شاهد حفظ بهتر کاهش وزن باشیم.»

بیماگروماب پیشتاز است، اما دیگر داروهای ضد میوستاتین هم در دست ساخت و توسعه‌اند. شواهد اولیه نشان می‌دهند آنها ممکن است تا ۸۰ درصد از توده بدون چربی را، که با مصرف سماگلوتاید از دست می‌رود، حفظ کنند. آزمایش‌ها همچنان در جریان است و نتایج قرار است در ژانویه ۲۰۲۷ منتشر شود و پس از آن، آزمایش‌های بزرگ‌تر ایمنی و کارایی انجام خواهد شد. بنابراین هنوز چند سال تا تایید یک داروی نهایی فاصله داریم.

برنامه‌نویسی مجدد سوخت‌وساز

گزینه امیدوارکننده دیگر «کاگریسِما» (CagriSema) است، ترکیبی از سماگلوتاید و کاگریلینتاید. مورد دوم [یعنی کاگریلینتاید]، هورمون پانکراسی آمیلین را تقلید می‌کند که سیری و سوخت‌وساز چربی را تنظیم می‌کند.

در آزمایش‌ها، کاگریسِما، میانگین کاهش وزن ۲۲.۷ درصدی در طول ۶۸ هفته داشت، بهتر از هر دو داروی ویگووی و مانجارو. تقریبا ۴۰ درصد شرکت‌کنندگان دست‌کم یک‌چهارم از وزن بدنشان را کم کردند؛ نتایجی که معمولا فقط پس از جراحی چاقی [یا جراحی‌های کاهش وزن یا اصطلاحا باریاتریک] دیده می‌شود.

هرچند کاگریسِما مانند بیماگروماب به‌خوبی از عضله محافظت نمی‌کند، اما [در این بیماران] دو سوم وزن ازدست‌رفته از چربی ناشی می‌شد. همچنین نشانه‌هایی وجود دارد که این دارو ممکن است از استخوان نیز محافظت کند. دکتر توماس لوتس در یک کنفرانس دیابت گفت: «آمیلین نشان داده که تراکم استخوان را حفظ می‌کند، اثری که در جی‌اِل‌پی-۱ها دیده نمی‌شود.» مطالعات گسترده‌تر در حال انجام است و نتایج در سال ۲۰۲۸ منتشر خواهد شد.

شاید جالب‌ترین نکته این باشد که به نظر می‌رسد کاگریلینتاید از کند شدن سوخت‌وساز بدن، که معمولا رژیم‌های غذایی را بی‌اثر می‌کند، جلوگیری می‌کند. لورو توضیح می‌دهد: «وقتی مردم با رژیم لاغر می‌شوند، بدن از ذخایر چربی خود محافظت و سوخت‌وساز را کند می‌کند. کاگریلینتاید، بدن را متقاعد می‌کند که باید در وزن پایین‌تر باشد، بنابراین این سازوکارها فعال نمی‌شوند.»

در مطالعات حیوانی، موش‌هایی که کاگریسِما دریافت کردند می‌توانستند ۲۵ درصد بیشتر از موش‌های محدودشده در کالری غذا بخورند و، بدون احساس گرسنگی، به همان میزان وزن کم کنند. شرکت «نوو نوردیسک» قصد دارد آن را در سال ۲۰۲۶ برای تایید ارسال کند و پس از آن برای استفاده در سرویس خدمات درمانی بریتانیا، باید مورد تایید موسسه ملی سلامت و مراقبت‌های عالی (NICE) قرار گیرد.

تقویت‌کننده سوخت‌وساز

شاید دارویی که بیش از همه مشتاقانه منتظرش بوده‌اند «رِتاتروتاید» باشد که شرکت ایلای‌لیلی، سازنده مانجارو، آن را ساخته است. این دارو که «تزریق سه‌گانه جی» نام گرفته، سه گیرنده را تحریک می‌کند: جی‌اِل‌پی-۱ و جی‌آی‌پی که اشتها را کاهش می‌دهند، و گلوکاگون که کالری‌سوزی را افزایش می‌دهد.

در یک آزمایش در سال ۲۰۲۳، که در نشریه پزشکی نیوانگلند منتشر شد، بیماران با بالاترین دوز، ۲۴.۲ درصد از وزن بدنشان را ظرف ۴۸ هفته کم کردند. میراس می‌گوید: «این داروی پرطرفدار بعدی است. دیدن چنین کاهش وزنی در کمتر از یک سال بدون جراحی، فوق‌العاده است. این سطح تازه‌ای را تعریف می‌کند. فراتر از رویاهای من است.»

رتاتروتاید مانند بیماگروماب از عضله محافظت نمی‌کند، اما یک خطر پنهان دیگر را هدف قرار می‌دهد: چربی کبد. بیماری کبد چرب یک‌پنجم بزرگسالان بریتانیایی را گرفتار می‌کند و ممکن است تا سیروز یا سرطان کبد پیش برود. میراس می‌گوید: «این اثر به نظر می‌رسد که مستقل از کاهش وزن است. یعنی دارو می‌تواند به‌تنهایی برای بیماری کبد استفاده شود.»

با این حال، مشکل در تحمل‌پذیری [دارو] است. میراس می‌گوید: «تحمل گلوکاگون ممکن است دشوار باشد. ممکن است حالت تهوع و استفراغ ایجاد کند.» لورو خاطرنشان می‌کند: «گلوکاگون مصرف انرژی را افزایش می‌دهد که سازوکار تازه‌ای است، بنابراین باید آزمایش‌ها ایمن بودن آن را نشان دهند.» با این حال، رتاتروتاید اکنون در مرحله سوم آزمایش‌های نهایی است و ممکن است ظرف ۱۸ ماه آینده به بریتانیا برسد.

آنچه اکنون می‌توانید انجام دهید

حتی در حالی‌که علم داروسازی به‌سرعت پیش می‌رود، انتخاب‌های سبک زندگی همچنان مهم و حیاتی‌اند. بهترین راه برای کاهش چربی، بدون از دست دادن عضله یا استخوان، همچنان ترکیبی از مصرف پروتئین و ورزش است، به‌ویژه تمرین مقاومتی.

یک مطالعه در سال ۲۰۰۵ در [مجله] «جراحی چاقی» (Obesity Surgery) نشان داد افرادی که پس از جراحی چاقی (باریاتریک) ورزش کردند، در مقایسه با کسانی که ورزش نکردند، ۲۸ درصد چربی بیشتری از دست دادند و ۸ درصد توده بدون چربی بیشتری به دست آوردند. دریافت کافی پروتئین نیز اهمیت دارد. انجمن‌های پزشکی، ازجمله انجمن چاقی، اکنون توصیه می‌کنند بیماران مصرف‌کننده داروهای جی‌اِل‌پی-۱ روزانه به ازای هر کیلوگرم وزن بدن ۱.۲ تا ۱.۶ گرم پروتئین مصرف کنند، بهتر است [این میزان پروتئین]، به‌طور یکنواخت در طول روز توزیع شود. یک مرور در سال ۲۰۱۷ در نشریه «پیشرفت‌ها در تغذیه بالینی» (Advances in Clinical Nutrition) نشان داد این استراتژی همراه با تمرین مقاومتی به‌ طور خاص، محافظتی است.

با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که افراد دارای اضافه‌وزن نباید بیش از حد نگران از دست دادن بخشی از بافت بدون چربی باشند. افراد چاق اغلب عضلات زیادی دارند، اما این عضلات با چربی آمیخته است، مانند یک استیک، که این امر قدرت آن را کاهش می‌دهد. پس از کاهش وزن، حتی اگر توده بدون چربی کلی کمتر شود، کیفیت عضله می‌تواند بهتر شود و افراد قوی‌تر و سالم‌تر باشند.

نسل بعدی داروهای «کوکتل» ممکن است درمان چاقی را برای همیشه تغییر دهد و کاهش وزن را قوی‌تر، پایدارتر و سالم‌تر کند. اما چه با دارو، چه با رژیم و چه با ورزش، هدف یکسان است: نه فقط سبک‌تر بودن، بلکه قوی‌تر، سالم‌تر و مقاوم‌تر شدن.