محمدرضا هر روز پس از ۱۰ ساعت کار به‌عنوان نگهبان یک شرکت بازرگانی، دبه‌های خالی آب را از خانه‌اش در منطقه ریگریشن در ناحیه ۱۳ کابل بر می‌دارد، در فرغونی می‌چیند و برای تهیه آب از خانه بیرون می‌رود. او به مسجد محل سر می‌زند،‌ اما چون بابت هزینه امام و خدمات به انجمن مسجد ماهیانه پول نمی‌پردازد، نمی‌تواند از چاه مسجد آب بکشد. پس با دبه‌های خالی به سمت چاه‌هایی می‌رود که سازمان‌های امدادرسان در چند مکان احداث کرده‌اند. او در صفی طولانی می‌ایستد و هر روز دو تا سه ساعت زمان می‌برد تا برای پر کردن دبه‌های خالی، نوبت به او برسد.

محمدرضا می‌گوید با وجودی که هر ماه به یک شرکت خصوصی برای دریافت آب پول می‌پردازد، حتی شرکت‌های خصوصی هم در ماه‌های اخیر نمی‌توانند آب مشتریان را تامین کنند و او بیشتر روزها مجبور است ساعت‌ها در صف بایستد تا بتواند با دبه‌های پر از آب نزد خانواده ۱۲ نفری‌اش بازگردد.

Barchi.jpg

در کابل که نزدیک به شش میلیون نفر جمعیت دارد، مانند بسیاری از مناطق دیگر افغانستان، آب رایگان و در دسترس همه نیست و به کالایی تجاری تبدیل شده است که تنها با پرداخت پول می‌توان آن را به دست آورد.

محمدرضا می‌گوید سه سال پیش که روند خشک شدن چاه‌ آب‌ها در ناحیه ۱۳ شهر کابل شدت گرفت، چاه ۱۵۰ متری حیاط خانه او نیز خشک شد. او سپس با پرداخت  ۲۵ هزار افغانی (معادل حدود ۳۶۰ دلار‌ آمریکا) به یک شرکت خصوصی، خدمات تحویل آب در خانه را خریداری کرد، اما این شرکت پس از شش ماه، قرارداد را لغو کرد و پول بیشتری خواست، «چون سیستم آبرسانی باید نوسازی شود». محمدرضا به شرکتی دیگر همان مبلغ را داد، اما آن شرکت هم ورشکست شد.

به گفته محمدرضا در سه سال گذشته، بهای هر مترمکعب آب در کابل از ۳۰ افغانی به ۱۰۰ افغانی افزایش یافته است و خانواده‌های پرجمعیتی مانند خانواده ۱۲ نفری او، باید برای تامین آب هزینه زیادی بپردازد.

این ساکن ناحیه ۱۳ شهر کابل با نگرانی از روند خشک شدن چاه‌ آب‌ها و کمبود شدید آب می‌گوید: «قبلا هفته‌ای سه بار حمام می‌کردم، حالا اگر یک‌ بار در هفته بتوانم دوش بگیرم، خدا را شکر می‌کنم.»

او از سوءاستفاده شرکت‌های خصوصی و نبود نظارت دولتی شکایت دارد: «شرکت‌ها به بهانه خشکسالی، قراردادها را لغو می‌کنند و از مردم پول بیشتر می‌خواهند. فقرا هم که توان پرداخت ندارند، مجبورند ساعت‌ها در صف بایستند یا از چاه‌های عمومی استفاده کنند که آن هم با تبعیض همراه است.»

رسول، یکی دیگر از ساکنان ناحیه ۱۳ کابل که به مشکلی مشابه دچار است، می‌گوید دیگر کمتر کسی توان حفر چاه در حیاط خانه‌اش را دارد، چون عمق آب به ۲۵۰ تا ۳۰۰ متر رسیده است و برای حفر چاه نیز باید کلی نامه‌نگاری کرد و از شهرداری مجوز گرفت که این روند تا ۳۰۰ هزار افغانی (معادل حدود چهار هزار و ۳۰۰ دلار) هزینه برمی‌دارد.

رسول می‌افزاید: «عمق چاه‌هایی که نهادهای خیریه در مساجد حفر کرده‌اند، به ۳۰۰ متر می‌رسد اما آن‌ها هم فقط شش ماه تا یک سال آب دارند. سطح آب خیلی پایین رفته و استفاده از این چاه‌ها نیز به موتور برق نیاز دارد که برای همه فراهم نیست.»

رسول که او نیز با یک شرکت خصوصی قرارداد دریافت آب بسته ا‌ست، می‌گوید هزینه ماهانه آب برای خانواده‌اش تا هزار و ۴۰۰ افغانی (معادل حدود ۲۰ دلار) می‌رسد، آن‌هم با فشار کم و کیفیت نامناسب، در حالی که کنتور آب سریع می‌چرخد و هزینه بالا می‌رود و هیچ تضمینی هم نیست که فردا آب داشته باشیم.»

Afgh.jpg

نجیب آقا فهیم، کارشناس آب و وزیر پیشین دولت در امور رسیدگی به حوادث طبیعی، بحران آب کابل را یک تهدید جدی برای امنیت و سلامت مردم می‌داند. او می‌گوید: «بیش از نیمی از چاه‌ آب‌های کابل خشک شده‌اند و آب باقی‌ آن‌ها نیز کیفیت مناسبی ندارند، زیرا فاضلاب شهری به منابع آب زیرزمینی نفوذ کرده و آب را آلوده کرده است و نوشیدن این آب برای سلامتی خطر دارد.»

به گفته فهیم، کابل برای زندگی چند صد هزار نفر ساخته شد، اما اکنون جمعیت آن به بیش از شش میلیون نفر رسیده است. مهاجرت‌های وسیع، توسعه شهرک‌های صنعتی، آسفالت شدن خیابان‌ها، نابودی فضای سبز و افزایش مصرف آب در گلخانه‌ها و کارخانه‌ها، همه باعث فشار بی‌سابقه بر منابع آب زیرزمینی شده‌اند و گر این روند ادامه یابد، کابل تا پیش از سال ۲۰۳۰ به شهری بی‌آب تبدیل خواهد شود و حتی همین آب آلوده نیز دیگر وجود ندارد.

در حال حاضر، تجارت آب در کابل به یک شغل پردرآمد تبدیل شده است. وزارت انرژی و آب رژیم طالبان می‌گوید که تنها در سه سال گذشته، برای بیش از ۴۰۰ شرکت خصوصی مجوز تصفیه و فروش آب صادر شده است که همه آن‌ها در کابل فعالیت می‌کنند. این شرکت‌ها با حفر چاه‌های عمیق ۲۵۰ تا ۳۰۰ متری در حومه‌ شهر آب تامین می‌کنند و به مردم می‌فروشند.

آن دسته از خانواده‌های ساکن کابل که توان مالی خرید آب دارند، دبه‌های آب معدنی را دم در خانه‌ دریافت می‌کنند، اما خانواده‌هایی که توانایی مالی ندارند، آب موردنیاز خود را از مساجد و چاه‌هایی که سازمان‌های امدادرسان احداث کرده‌اند، تامین می‌کنند.

نجیب‌آقا فهیم می‌گوید در کابل «مافیای آب» ایجاد شده است و آب را که باید متعلق به همه باشد، به مردم می‌فروشند؛ وضعیتی که نه‌تنها ناعادلانه، بلکه خطرناک است. فهیم می‌گوید: «مافیای آب در کابل میلیون‌ها افغانی درآمد دارند. باید این وضعیت نظام‌مند شود و شرکت‌ها آب را از چشمه‌ها و رودخانه‌ها تامین کنند، نه از آب‌های زیرزمینی کابل.»

او پیشنهاد می‌کند که شهرداری کابل برای تامین آب فضای سبز و نظافت شهر از منابع بیرونی و سدهای اطراف کابل از جمله از سد قرغه، غازی و شاه توت استفاده کند، رودخانه کابل احیا و ورود فاضلاب به رودخانه‌ها متوقف شود.

انتقال آب رود پنجشیر به کابل

از طرح انتقال آب رودخانه پنجشیر به کابل به‌عنوان یکی از راه‌های نجات این شهر تشنه یاد می‌شود. این طرح در دولت‌های پیشین افغانستان نیز مطرح شده بود،‌ اما به گفته نجیب‌آقا فهیم، پروژه‌ای زمان‌بر و پرهزینه است، در حالی که بحران نبود آب در کابل فاجعه‌ای قریب‌الوقوع است.

به باور فهیم، بحران کمبود آب در کابل تنها با انتقال آب رود پنجشیر حل نمی‌شود، چون سطح آب این رودخانه در فصل تابستان و پاییز پایین می‌آید و در زمستان و بهار در صورتی که بارش برف و باران زیاد باشد، افزایش می‌یابد. از طرفی خشکسالی مداوم و تغییرات اقلیمی در افغانستان هم باعث شده است  میزان بارش برف و باران کاهش یابد و سطح آب رودخانه‌ها نیز پایین برود.

رژیم طالبان نیز از انتقال آب رودخانه پنجشیر به کابل به‌عنوان یکی از راه‌های نجات کابل یاد می‌کند. ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست‌وزیر طالبان، روز پنجشنبه ۲۱ اوت، نشستی در مورد بحران کمبود آب در کابل برگزار کرد و به مسئولان یک شرکت خصوصی به نام «کتوازی» که مسئولیت طرح انتقال آب رودخانه پنجشیر به کابل را برعهده گرفته است، دستور داد که این پروژه را آغاز کند.

بر اساس توافق میرزا محمد کتوازی، رئیس شرکت کتوازی و ملا عبدالغنی برادر، قرار است مطالعه، ارزیابی و طرح اجرایی انتقال آب رودخانه پنجشیر به کابل تا دو هفته دیگر نهایی شود.

این طرح ابتدا در سال ۲۰۱۲ و در دولت حامد کرزی مطرح شد و در نهایت در سال ۲۰۲۰ و در دولت اشرف غنی جنبه اجرایی پیدا کرد. در سال ۲۰۲۰، دولت اشرف غنی حدود پنج میلیون دلار را برای آغاز این پروژه اختصاص داد تا سالانه ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب به کابل منتقل شود. بر اساس طرح دولت  غنی در سال ۲۰۲۰، این پروژه قرار بود تا سال ۲۰۲۳ نهایی شود، اما با بالا گرفتن آتش جنگ، این پروژه متوقف شد.