به‌تازگی کارزار انتخاباتی در عراق شدت گرفته و رقابت‌های انتخاباتی این کشور بار دیگر داغ و پرتنش شده است؛ رقابتی که یادآور کشمکش‌های پیشین است و نشان می‌دهد شکاف‌های عمیق میان گروه‌های سیاسی عراق همچنان پابرجاست. بسیاری بر این باورند که دموکراسی تنها به معنای انداختن رای در صندوق نیست، بلکه مستلزم بلوغ اجتماعی و پذیرش دیگران است، اما چنین درکی هنوز در جامعه‌ عراق کاملا شکل نگرفته است. از همین رو، درگیری‌ها و تنش‌های موجود در این کشور، بیش از آنکه نشانه‌ رقابت سیاسی باشد، بازتاب خصومت‌های شخصی و درگیری میان افراد جامعه است.

صحنه‌ سیاسی عراق، در سایه‌ شکاف‌های طایفه‌ای و قومی، نه بر محور رسیدن به قدرت یا تصاحب مقام نخست‌وزیری، بلکه بر محور پرسشی عمیق‌تر می‌چرخد: هویت واقعی دولت عراق چیست و این کشور به کدام سو گام برمی‌دارد. آیا دولت عراق در پی ساختن پروژه‌‌ای ملی و مستقل است، یا در حال لغزیدن به سوی طرحی وابسته و دنباله‌رو؟

از زمانی که محمد شیاع السودانی به مقام نخست‌وزیری رسید، دولت او توانست در رسیدگی به برخی پرونده‌های دشوار اقتصادی مانند کسری بودجه، بیکاری، اصلاحات در حوزه برق و مبارزه با فساد اداری تا حدودی موفق شود. با این حال، کابینه‌ السودانی همچنان اسیر موازنه‌های شکننده‌ درون ائتلاف موسوم به «چارچوب هماهنگی» است؛ ائتلافی متشکل از احزاب و جریان‌های شیعی که او را به قدرت رساندند، ازجمله جناح نوری المالکی، جناح هادی العامری، گروه عصائب اهل حق و سایر نیروهای هم‌پیمان.

برخی از شعارهای انتخاباتی نامزدها چنان عجیب و ناپخته‌ است که گاه مایه‌ شگفتی می‌شود؛ شعارهایی فرقه‌گرایانه و تهی از منطق، که بیشتر بر تحریک احساسات و دشمن‌سازی تکیه دارد تا بر گفتگو و عقلانیت سیاسی.

اخیرا، صحنه‌ سیاسی عراق شاهد رویارویی مستقیم میان محمد شیاع السودانی و نوری المالکی نخست‌وزیر پیشین است. هرچند هر دو اینها از دل یک جریان واحد شیعی برخاسته‌اند، اما گذر زمان شکاف‌های عمیقی میان آنها پدید آورده و وحدت پیشین را به رقابتی آشکار بدل کرده است.

محمد شیاع السودانی از حمایت مرجعیت نجف و بخش‌هایی از جامعه سنی عراق برخوردار است و در میان شیعیان نیز پایگاه مردمی قابل‌توجهی دارد. در مقابل، نوری المالکی ارتباطش با رژیم ایران را پنهان نمی‌کند و جمهوری اسلامی هم آشکارا به حمایت از او ادامه می‌دهد. در این میان، جریان صدر به رهبری مقتدی صدر ــ که از بزرگ‌ترین جریان‌های سیاسی عراق به شمار می‌رود ــ به‌دلیل تجربه‌های تلخ گذشته، انتخابات آینده مجلس نمایندگان عراق را تحریم کرده است.

پرسش اصلی این است: آیا پس از اعلام نتایج انتخابات مجلس در هفته آینده، عراق وارد مرحله‌ای نوین و متفاوت خواهد شد یا اوضاع مانند قبل باقی خواهد ماند و جریان‌های سیاسی‌، که درمورد جزئی‌ترین مسائل با هم اختلاف دارند و کشور را دچار تنش کرده‌اند، همچنان به کشمکش ادامه خواهند داد؟

عراق به‌رغم منابع سرشار نفتی، زمین‌های پهناور کشاورزی و نیروی انسانی توانمند، از زمان سقوط رژیم گذشته تاکنون نتوانسته از این ظرفیت‌ها بهره گیرد. درگیری‌های سیاسی، رقابت بر سر ثروت و ناکارآمدی مدیریتی، کشور را در چرخه‌ بحران و رکود نگاه داشته و مانع تحقق توسعه‌ واقعی شده است. بخش عمده‌ درگیری‌های کنونی عراق در رقابت برای تصاحب ثروت و قدرت ریشه دارد؛ وضعیتی که مسیر پیشرفت را مسدود کرده و مردم این کشور را هرچه بیشتر در دام فقر فرو برده است.

با این حال، کشورهای منطقه چشم‌به‌راه عراقی تازه‌اند، عراقی که از سایه بحران‌های گذشته بیرون آید. محمد شیاع السودانی با رویکردی عمل‌گرایانه می‌کوشد تصویری از کشوری مستقل و متوازن ارائه دهد؛ دولتی که تا حدی از وابستگی و نفوذ خارجی فاصله گرفته و با تکیه بر نهادهای کارآمد در مسیر نوسازی گام برمی‌دارد. در مقابل، نوری المالکی، رهبر ائتلاف دولت قانون، بر سابقه‌ سیاسی طولانی‌اش در مقام نخست‌وزیری در سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۴ تکیه دارد و از زمان پایان دوره نخست‌وزیری‌اش پس از سقوط موصل به دست داعش، می‌کوشد به قدرت بازگردد.

کردها نیز در میانه‌ بحران‌های خود گرفتارند؛ اختلاف میان دو جناح اصلی بر سر تقسیم درآمدهای نفتی و مسئله‌ کرکوک همچنان باقی است. علاوه بر آن، روابط بغداد و اربیل نیز میان آرامش و تنش در نوسان است. در سطحی گسترده‌تر، جمهوری اسلامی با نفوذ گسترده‌ای که در صحنه سیاسی عراق، به‌ویژه بر احزاب شیعی و گروه‌های مسلح دارد، می‌کوشد توازن کنونی قدرت را حفظ کند.

در مقابل، ایالات متحده، ضلع دوم این معادله، به دنبال آن است تا از لغزش کامل عراق به سوی وابستگی به جمهوری اسلامی جلوگیری کند. به همین دلیل، توجه کنونی واشینگتن بر بازسازی ساختار امنیتی عراق و تنظیم روابط آن با ائتلاف بین‌المللی متمرکز است. در میانه‌ کشاکش میان واشینگتن و تهران و نقش کشورهای عربی است که اهمیت انتخابات پیش‌رو آشکار می‌شود؛ انتخاباتی که پاسخ آن در این پرسش نهفته است: آیا وضعیت کنونی ادامه خواهد یافت یا عراق در آستانه‌ تغییری واقعی قرار دارد؟

موقعیت کنونی عراق چنین است که نخست‌وزیر کنونی هم ممکن است در قدرت بماند و هم زمینه‌ساز تحولی تازه شود. با این حال، برخی معتقدند نوری المالکی هنوز در ساختار دولت نفوذ گسترده و ریشه‌دار دارد، نفوذی که شاید به او امکان بازگشت به صحنه قدرت یا تحمیل اراده‌اش در روند تشکیل دولت آینده را بدهد.

امروز، عراق در چنگال دولت پنهان گرفتار است، در حالی‌که مردم عراق از فشار بحران‌های معیشتی، فساد گسترده و بحران و نبود خدمات عمومی به ستوه آمده‌اند. بنابراین، همین مسائل معیار اصلی در انتخابات پیش‌رو خواهند بود‌، در صورتی که انتخابات با موفقیت برگزار شود.

از این‌رو، می‌توان گفت که انتخابات پیش‌ِرو رویدادی عادی و گذرا نیست، بلکه آزمونی سرنوشت‌ساز برای بقای نظام سیاسی عراق و تعیین‌کننده میزان پیوند و سازگاری آن با جهان عرب به شمار می‌آید. پس باید منتظر ماند و دید که عراق در چه مسیری گام برخواهد داشت.

برگرفته از البیان