به‌موازات افزایش گرایش‌های ایران‌دوستانه و ملی‌گرایانه در میان بخش‌های گوناگون جامعه ایران، جریان‌هایی نیز آگاهانه یا ناآگاهانه در برابر این روند ایستاده‌اند و برای بی‌اهمیت جلوه دادن هویت تاریخی و میراث فرهنگی ایران، از روش‌های مختلفی بهره می‌گیرند؛ از جعل و تحریف اسناد تاریخی گرفته تا کوچک‌شماری و تحقیر آثار باستانی کشور. در همین روزهای اخیر، در یک همایش معماری، فردی به نام احساس عابدی با اظهاراتی جنجالی به همین مسیر پا گذاشت.
او نخست به زنده‌یاد محمدکریم پیرنیا، پدر معماری سنتی ایران، تاخت و مدعی شد که پیرنیا کاری کرده است تا ایرانیان خود را «مرکز جهان» بپندارند. سپس پا را فراتر گذاشت و با مقایسه‌ای نادرست، گفت: «تئاتر مارکوس مارسلوس در روم ۷۰۰ سال پیش از چغازنبیل ساخته شد و ما نباید خود را مرکز جهان بدانیم.»
این ادعا در حالی مطرح شد که زیگورات چغازنبیل در حدود سه هزار و ۲۰۰ سال پیش ساخته شد، حال آنکه آمفی‌تئاتر مارسلوس در رم تنها ۱۳ سال پیش از میلاد مسیح بنا شد. چنین مقایسه‌هایی نه‌تنها از نظر علمی و تاریخی فاقد اعتبارند، بلکه نشان می‌دهند افزایش توجه جامعه به میراث ملی برخی افراد را سخت نگران کرده و آنان را به نفی و انکار دستاوردهای تمدنی ایران کشانده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
ویدیو سخنرانی این مهندس به‌سرعت در فضای مجازی دست‌به‌دست شد و بازتاب گسترده‌ای یافت و بسیاری از کاربران و پژوهشگران حوزه تاریخ و معماری به آن تاختند؛ برخی این اظهارات را ناشی از ناآگاهی و فقدان شناخت علمی سخنران دانستند و تاکید کردند که مقایسه چغازنبیل با یک آمفی‌تئاتر رومی از اساس بی‌پایه است. گروهی دیگر نیز این سخنان را فراتر از یک اشتباه ساده دانستند و یادآور شدند که چنین جبهه‌گیری‌هایی علیه میراث باستانی ایران در راستای اهداف خاص و همسو با جریان‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی است؛ جریانی که سال‌ها است با بی‌اهمیت جلوه دادن گذشته ایران و ترویج نوعی گسست تاریخی، تلاش می‌کند هویت ملی را تضعیف و روایت رسمی خود را جایگزین کند.
چغازنبیل؛ زیگورات باستانی ایران
چغازنبیل یکی از شاخص‌ترین یادگارهای تمدن عیلامی و باشکوه‌ترین زیگورات باقی‌مانده در جهان است که در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شوش و در نزدیکی رود دز، در استان خوزستان قرار دارد. چغازنبیل در واقع شهری باستانی به وسعت حدود ۱۰۰ هکتار است و زیگورات آن شاخص‌ترین و مهم‌ترین بنای باقی‌مانده از این شهر به شمار می‌آید.
این بنا در سده سیزدهم پیش از میلاد، به فرمان اونتاش گال یا اونتاش هومبان (۱۲۷۵–۱۲۴۰ پیش از میلاد)، پادشاه بزرگ عیلامی‌ها ساخته شد و در سال ۶۴۰ پیش از میلاد، به فرمان آشور بانی‌پال، پادشاه آشور، در جنگ با هومبان هالتاش، آخرین شاه عیلام، ویران شد. اونتاش گال بنیان‌گذار شهر مذهبی دور اونتاش بود؛ شهری که برای پرستش خدایان عیلامی به‌ویژه اینشوشیناک، خدای حامی شوش، طراحی شد.
در کاوش‌های چغازنبیل بیش از شش هزار و ۵۰۰ آجر کتیبه‌دار یافت شد که همگی به نام همین پادشاه مزین‌اند و نام هیچ شاه یا شاهزاده دیگری در میان آن‌ها دیده نمی‌شود. در یکی از این کتیبه‌ها، اونتاش گال چنین می‌نویسد: «من اونتاش گال: آجرهای طلایی را حکاکی کردم، من در اینجا این ماوا را برای خدایان گال و اینشوشیناک برپا کردم و این مکان مقدس را هدیه کردم. باشد که کارهای من که هدیه‌ای است برای خدایان گال و اینشوشیناک، پذیرفته شود.»
زیگورات که در زبان سومری زیقورات و در عیلامی زیقورتو نام دارد، نوعی معماری مذهبی و آیینی در دنیای باستان است که ساختاری برج‌مانند و قیفی‌شکل دارد. زیگورات‌ها در واقع معابدی طبقه‌طبقه بودند که انسان را به خدایان نزدیک‌تر می‌کردند. این بناها در دوره‌هایی بابلی‌ها و آشوری‌ها در بین‌النهرین و در دوره عیلامی‌ها در ایران ساخته شدند.
زیگورات چغازنبیل ابتدا پنج طبقه داشت و ارتفاع آن به حدود ۵۲ متر می‌رسید، اما امروز تنها دو طبقه و نیم از آن باقی مانده و ارتفاع کنونی‌اش حدود ۲۵ متر است. این بنا از خشت و آجر ساخته شده است و علاوه بر کتیبه‌ها، نشانه‌های پیشرفته‌ای از مهندسی و معماری در آن دیده می‌شود. برای نمونه، آب موردنیاز مجموعه از طریق کانالی ۴۵ کیلومتری از رود دز به محوطه منتقل می‌شد؛ شاهکاری که نشان از درک عمیق عیلامیان از مهندسی آب دارد.
ثبت جهانی چغازنبیل در یونسکو
چغازنبیل در سال ۱۹۷۹ میلادی (۱۳۵۸ خورشیدی) به‌عنوان نخستین اثر ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این انتخاب آغازگر حضور ایران در فهرست جهانی بود و راه را برای ثبت آثار بزرگی چون تخت جمشید، میدان نقش‌جهان اصفهان و پاسارگاد هموار کرد.
ثبت جهانی چغازنبیل نتیجه سال‌ها پژوهش و کاوش بود. از دهه ۱۹۵۰، هیئت باستان‌شناسی فرانسه به سرپرستی رومن گیرشمن در این منطقه به فعالیت پرداخت و لایه‌های پنهان شهر دور اونتاش و زیگورات مرکزی آن را آشکار کرد. با تلاش این گروه و همراهی پژوهشگران ایرانی، اهمیت معماری و فرهنگی چغازنبیل در سطح بین‌المللی شناخته شد.
یونسکو هنگام ثبت این اثر، چغازنبیل را یکی از معدود زیگورات‌های سالم جهان دانست که عظمت و توانایی مهندسی و معماری تمدن عیلامی را به‌روشنی نشان می‌دهد. در پرونده ثبت جهانی آمده است: «چغازنبیل شاهدی بی‌بدیل بر اعتقادات مذهبی و توانایی‌های فنی عیلامیان است که بیش از سه هزار سال پیش در جنوب غربی ایران شکوفا شد.»
