در ماه‌های اخیر از کمبود واکسن‌های دوران نوزادی در استان‌های مختلف ایران خبرهای مختلفی منتشر می‌شود. البته مسئولان وزارت بهداشت در برخی استان‌ها از جمله کرمان و مشهد، در گفتگو با رسانه‌ها تامین زودهنگام واکسن‌های موردنیاز کودکان را وعده داده‌اند اما برخی دیگر اذعان کرده‌اند که این مسئله در کل ایران فراگیر است و رفع آن به تامین اعتبار لازم در وزارت بهداشت وابسته است.

روز سه‌شنبه شانزدهم اردیبهشت، ویدیویی از گفتگوی با محمد هاشمی، رئیس روابط عمومی سازمان غذا و دارو، در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شد که واکنش‌های زیادی در پی داشت. در این گفتگو، رئیس روابط عمومی سازمان غذا و دارو به‌رغم اصرار مجری صداوسیما، از توضیح درباره چرایی کمبود واکسن‌های دوران نوزادی طفره می‌رود و با صراحت می‌گوید که چنین اتفاق‌هایی «پیش می‌آید».

هاشمی در تلاش برای کم‌اهمیت جلوه دادن مسئله کمبود واکسن، به کلی‌گویی بسنده می‌کند و تنها می‌گوید «چالش‌هایی وجود دارد» اما او نمی‌تواند بیش از این درباره آن‌ها توضیح دهد.

وقتی هم مجری برنامه سوال می‌کند که چگونه با وجود پیش‌بینی‌های ماهانه از میزان مصرف دارو در هر استان، چنین کمبودی به وجود آمده، هاشمی ادعا می‌کند که اقدام‌های لازم انجام شده و او آماده است در برنامه‌ای «با حضور دوستان»، درباره این مسئله صحبت کند. البته او توضیح نمی‌دهد که این «دوستان» چه کسانی‌اند و چرا و چگونه مانع تولید و توزیع واکسن‌های موردنیاز نوزادان شده‌اند.

صرف‌نظر از اینکه این گفتگو به‌روشنی نشان می‌دهد در بدنه مدیریتی سازمان‌های دولتی، اولویت با حفظ چهره و موقعیت اداری افراد است نه پاسخگویی شفاف به مردم، نایاب شدن واکسن‌های پنج‌گانه دوران نوزادی نگرانی‌های زیادی برای خانواده‌ها ایجاد کرده است.

«پنتاوالان» یا همان واکسن پنج‌گانه مجموعه‌ای از پنج واکسن دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، هپاتیت ب و نوع دوم آنفلوانزا است که طی سه مرحله در دو، چهار و شش ماهگی به نوزادان تزریق می‌شود. با‌ این‌ حال، طبق گزارش‌های پراکنده، ذخایر این واکسن از زمستان ۱۴۰۳ تقریبا تمام شده و مسئولان مدعی‌اند که «بدعهدی» شرکت‌های تولیدکننده خارجی باعث نایاب شدن این واکسن شده است.

ماجرا از این قرار است که واکسن‌های پنج‌گانه را یک شرکت هندی به ایران وارد می‌کند که همین یک شرکت هم طبق ادعای مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو، ترجیح می‌دهد نماینده‌اش در ایران را خود انتخاب کند و به همین دلیل، چالش‌های فراوانی در مذاکرات به‌وجود آمده است. به این معنا که محموله‌های واکسن به موقع به ایران نرسیده‌اند.

پیرصالحی در مصاحبه با روزنامه شهرآرانیوز ادعا کرد که به دلیل «مشکلات انتقال پول ناشی از تحریم‌ها در معاملات بین‌المللی» سازمان غذا و دارو تنها با همین یک شرکت هندی برای واردات واکسن نوزادان «طرف» است.

به‌رغم ادعای این مقام مسئول، ماجرای کمبود واکسن‌های نوزادان روی دیگری نیز دارد و آن کمبود اعتبار وزارت بهداشت برای تامین دارو است که حالا دامنگیر نوزادان نیز شده است.

کشورهای غربی و آمریکا بارها اعلام کرده‌اند که غذا و دارو مشمول تحریم‌های بین‌المللی نمی‌شوند. از سخنان رئیس سازمان غذا و دارو هم چنین برمی‌آید که قیمت پایین‌تر شرکت هندی دلیل اصلی طرف معامله قرار گرفتن آن است. او دراین‌باره گفته بود: «نسخه هندی این واکسن به‌موازات کسب استاندارد‌های اروپایی، با یک‌چهارم قیمت معمول تولید می‌شود و جز استفاده از محصولات این شرکت چاره‌ای نبود.»

پیش‌تر رئیس گروه پیشگیری دانشگاه علوم پزشکی مشهد درباره کمبود جدی واکسن پنج‌گانه (پنتاوالان) گفته بود که از مجموع ۱۰۰ هزار دوز موردنیاز، تنها حدود ۱۲ هزار دوز تامین شده است؛ به عبارتی دیگر، از هر ۱۰ نوزاد فقط برای یک نفر واکسن در دسترس است.

شهین جهانگیری، نماینده ارومیه، هم در مجلس به کمبود واکسن پنج‌گانه نوزادان اعتراض کرده است.

سایت تابناک نیز گزارشی مفصل از اضطراب خانواده‌های کرمانی به دلیل اختلال در روند تامین واکسن نوزادان خبر داد و نوشت که مراجعات مکرر مادران به مراکز بهداشت اغلب با پاسخ «واکسن موجود نیست» روبرو شده و همین امر بر اضطراب و نارضایتی خانواده‌ها افزوده است.

یکی از مادران کرمانی در همین زمینه گفت فرزندم از شش تا ۱۰ ماهگی منتظر تزریق واکسن بود و هر بار می‌گفتند منتظر باشید. در نهایت با چهار ماه تاخیر موفق به تزریق واکسن شدیم و نمی‌دانیم آیا فرزندمان در آینده با مشکلی مواجه می‌شود یا خیر.»

بر مبنای این گزارش، در پی کمبود واکسن‌های نوزادی به‌ویژه واکسن پنج‌گانه در این شهر، برخی مراکز بهداشتی به والدین پیشنهاد کرده‌اند از واکسن‌های جایگزین استفاده کنند یا برای تزریق واکسن به مراکز بهداشت روستایی مراجعه و از سهمیه آن مناطق استفاده کنند.

در حالی که تاخیر در واکسیناسیون نوزادان خانواده‌ها را به‌شدت نگران کرده و کودکان را در معرض ابتلا به بیماری‌های خطرناکی چون دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، هپاتیت ب و آنفلوانزا قرار داده است، زهرا نهبندانی، رئیس گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های واگیر دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در گفتگو با شهرآرانیوز، ادعا کرد که جابه‌جایی زمان تزریق واکسن به نوزادان، در آینده برای نوزادان مشکل ایجاد نمی‌کند. زیرا به گفته او، «سطح ایمنی واکسن پنتاوالان بیش از ۹۵ درصد است و به محض اینکه محموله‌های جدید از راه برسند، بین مراکز توزیع و به کودکان تزریق خواهد شد».

این ادعا در حالی است که متخصصان بارها تاکید کرده‌اند واکسن‌های نوزادی در پیشگیری از بیماری‌های عفونی مانند دیفتری، سیاه‌سرفه، کزاز، هپاتیت ب و هموفیلوس آنفلوانزا تیپ ب نقش حیاتی دارند و باید طبق برنامه‌های دقیق و در زمان‌های تعیین‌شده تزریق شوند. تکرار این واکسن‌ها در فواصل مشخص شرط تقویت کامل سیستم ایمنی و دستیابی به مصونیت پایدار در برابر بیماری‌ها است.