خوشبینی برجامی جمهوری اسلامی به جو بایدن

شرایط دنیایی که در آن توافق هسته‌ای ایران امضا شد، بسیار متفاوت با دنیای امروز است

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در کنار جان کری، وزیر امور خارجه اسبق آمریکا ـBRENDAN SMIALOWSKI / POOL / AFP

حدود دو ماه به مراسم تحلیف و آغاز ریاست جمهوری آقای جو بایدن مانده است (اگر طبق پیش‌بینی‌ها آقای ترامپ، شکست را بپذیرد). تقریبا شش ماه نیز به انتخابات ریاست جمهوری در ایران باقی مانده است ( خرداد ۱۴۰۰). 

امروز که چهره‌های آشنای دموکرات، خود را برای استقرار در کاخ سفید آماده می‌کنند، وزیر خارجه ایران، محمد جواد ظریف و رییس جمهور ایران، امید آن دارند که از فرصت باقی‌مانده برای کنار زدن گروه‌های رقیب استفاده کنند. 

آقای جو بایدن در سخنرانی‌های خود به بازگشت به برجام یا همان توافق هسته‌ای با ایران، اشاره‌هایی کرده بود؛ اما آنگونه که مقامات جمهوری اسلامی انتظار دارند، تاکنون درباره رفع تحریم‌ها صحبتی نکرده است. 

آقای ظریف به پشتوانه سابقه دوستی و آشنایی با دولتمردان دولت باراک اوباما، امید به گشایش اوضاع فلج‌کننده فعلی را دارد. در دوره‌ای که مطبوعات از وی و وزیر خارجه آمریکا، با اسامی کوچک جک و جواد یاد می‌کرد، آقای جو بایدن، معاون رییس جمهور آمریکا بود. 

حسن روحانی، در اواسط دوره نخست ریاست جمهوری خود، در سال ۱۳۹۴، توافق هسته‌ای با غرب را به سرانجام رساند. شرایط دنیایی که در آن توافق هسته‌ای ایران امضا شد، بسیار متفاوت با دنیای امروز بود. تغییرات در دنیای امروز که گستره وسیعی از تحولات منطقه تا بین‌الملل را در بر می‌گیرد، ایران، ایالات متحده آمریکا و کشورهای همسایه ایران را در موقعیت دیگری نسبت به دوران ریاست جمهوری باراک أوباما، قرار داده است. 

محبوبیت حسن روحانی و تیم مذاکره کننده او، از وزیر امور خارجه، محمد جواد ظریف گرفته تا سید عباس عراقچی و سایرین، در نگاه مردم ایران و جامعه بین‌الملل، عامل اصلی موفقیت در رسیدن به توافق هسته‌ای بود. پندار عمومی این بود که پس از برجام ایران به عنوان کشوری عادی به جامعه بین‌الملل باز می‌گردد؛ از تنش‌ها کاسته می‌شود و ایرانیان می‌توانند بعد از گذشت سه دهه از انقلاب، زندگی آرامی داشته باشند. 

وقایع پس از برجام و اتفاقاتی که در داخل ایران به وقوع پیوست، پیوند مردمی را که به دنبال اصلاحات بودند با سیستم حکومتی، دولت روحانی و ظریف، گسست و امیدها را ناامید کرد. اعتبار بین المللی دولت روحانی خدشه دار شد و نقض حقوق بشر توسط نظام حاکم در ایران به دیگر دغدغه های جامعه بین الملل افزوده شد. نگاه جهان به دولت کنونی ایران، نسبت به نگاهی که به آنها در سال ۱۳۹۴ وجود داشت، زمین تا آسمان فرق کرده است. 

ضرب و شتم مردم در دی ماه  ۱۳۹۸ در مشهد، که به تظاهراتی سراسری در کشور تبدیل شد یکی از این وقایع بود. موضع رییس جمهور، در قبال مردمی که به گرانی و کاهش سقف خریدشان اعتراض داشتند، به شکاف میان دولت و ملت افزود. از اینرو، حتی تحریم های فلج‌کننده ترامپ و فشار حداکثری وی، نه تنها عاملی برای همدلی مردم با دولت و همبستگی با نظام نشد، که بر نارضایتی‌های عمومی افزود. 

پس از آن، وقایع آبانماه سال پیش رقم خورد که به کشتار صدها غیرنظامی انجامید. این بار، معترضان به بالا رفتن قیمت بنزین اعتراض داشتند. رویکرد حسن روحانی به این وقایع، باعث افزایش روگرداندنِ مردم هم از دولت و هم حکومت شد.

دولت امروز، نه جایگاه و محبوبیت سال ۱۳۹۴ را بین مردم و جامعه بین‌الملل دارد و نه اعتبار و مشروعیت لازم که به پشتوانه آن بخواهد در ماه‌های باقی‌مانده از دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، مسیر گفتگوی دوباره با آمریکا را هموار کند.

Read More

This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)

   

از سوی دیگر، به همان میزان که در این چهار سال به دشمنی میان ایران و آمریکا افزوده می‌شد و فشارهای حداکثری ترامپ افزایش می‌یافت، جمهوری اسلامی نیز تلافی آن را با شدت بیشتری بر سر همسایگان می‌آورد. نمونه آن، تهدیدها و حملاتی است که به نفتکش‌ها در خلیج‌فارس، تنگه هرمز و دریای عمان صورت گرفت و یا حملات موشکی به تاسیسات نفتی عربستان سعودی آرامکو. در این وقایع  رد گروههای شبه نظامی وابسته به جمهوری اسلامی دیده شد و همچنین سلاح های به کار رفته در این حملات به گفته کارشناسان سازمان ملل‌ متحد،  ایرانی تشخیص داده شدند.

امروز شاهدیم که کشورهای منطقه، دست دوستی به سوی اسراییل دراز کرده‌‌اند؛ تلاشی که بود یا نبود آقای ترامپ در کاخ سفید، بر ادامه آن بی تاثیر است. آقای بایدن نیز به سنت طبقه حاکمه در آمریکا، از صلح در خاورمیانه و دوستی بین اعراب و اسراییل حمایت خواهد کرد. 

 جدای از ابراز علاقه تهران برای گفتگو با آمریکا درباره برجام، این‌سو در آمریکا، برای رییس جمهور منتخب، مسایلی مهم‌تر از سرنوشت توافق هسته‌ای ایران مطرح است. اولویت اصلی‌ که آقای بایدن در برنامه دارد، رسیدگی به موضوع همه‌گیری کرونا در آمریکا و همینطور اقتصاد این کشور است که دغدغه‌ای ملی است.  

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت در ماه‌های باقی‌مانده از عمر دولت حسن روحانی، نه آمریکا فرصتی برای مذاکره با ایران دارد و نه این امکان با چنین سرعتی می‌تواند برای دولت حسن روحانی و وزیر خارجه او، محمد جواد ظریف فراهم شود. 

در آمریکا نیز آقای جو بایدن، به نقایص توافق هسته‌ای با ایران آگاه است؛ نقایصی که منجر به شکست این توافق تاریخی شد و ضرورت یک گفتگوی تازه با ایران، با حضور شرکای غربی آمریکا را  نشان می دهد تا دقیق‌تر به مباحثی همچون مداخلات منطقه‌ای ایران و برنامه موشکی و هسته‌ای این کشور پرداخته شود.

آنچه نظام جمهوری اسلامی به دنبال آن است، توفیقی هر چند کوچک در لغو بعضی از تحریم‌هاست. دستاوردی که بتوانند در کوتاه‌مدت، موج سهمگین نارضایتی و اعتراض مردم به معضلاتی مثل گرانی و بیکاری را کاهش دهند.

این نکته را نیز باید در نظر داشت که تمامی تحریم‌ها با دستور رییس جمهور آمریکا لغو نمی‌شود. تحریم‌های مربوط به حقوق بشر و مرتبط با ترویسم، بدون تایید کنگره قابل حذف شدن نیست. 

حقیقت این است که نظام جمهوری اسلامی، نگاه بسیار خوشبینانه‌ای دارد اگر که امید داشته باشد آقای جو بایدن، در شش ماهه اول ریاست جمهوری خود، به برجام باز گشته و یا شرایط دوران ریاست جمهوری باراک اوباما را برای نظام جمهوری اسلامی فراهم کند. در پنج سال گذشته شرایط در تمامی سطوح، از داخل آمریکا و ایران گرفته تا منطقه و بین‌الملل، به‌طور اساسی تغییر کرده است. این شرایط تازه، توقع‌ها و مذاکرات متفاوتی را طلب می‌کند.    

بیشتر از سردبیری