۴۵ روز مانده به آغاز زمستان ۱۴۰۴، هشدارها درباره ناترازی گسترده گاز و برق در ایران بار دیگر بالا گرفته است. کارشناسان انرژی می‌گویند کشور ایران با وجود در اختیار داشتن بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان، بار دیگر در آستانه تکرار بحرانی است که هر سال زندگی مردم و صنایع را فلج می‌کند.
حمیدرضا صالحی، دبیرکل فدراسیون صادرات انرژی ایران، می‌گوید: «با توجه به پیش‌بینی‌های موجود، ناترازی گسترده در حوزه گاز در سال جاری دور از انتظار نیست.» او تاکید می‌کند که حدود ۷۰ درصد گاز کشور در بخش خانگی مصرف می‌شود و هرگونه کمبود گاز در زمستان به‌طور مستقیم بر زندگی روزمره مردم تاثیر می‌گذارد و در صورت تداوم، نیروگاه‌ها نیز با قطع گاز و کمبود برق مواجه خواهند شد.
جواد اوجی، وزیر نفت دولت ابراهیم رئیسی، دی‌ماه ۱۴۰۱، در واکنش به تحریم خرید گاز روسیه از سوی اروپا به دلیل جنگ اوکراین هم‌صدا با رسانه‌ها و چهره‌های وابسته‌های به سپاه پاسداران، گفته بود: «مردم دنیا در تامین انرژی دچار چالش شده‌اند، مخصوصا اروپایی‌ها. ان‌شاءالله خدا به همه‌مان عمر بدهد تا ببینیم که امسال چه زمستان سختی در پیش است برای دنیا، به‌خصوص کشورهای واردکننده انرژی.»
اکنون، سه سال پس از آن سخنان تمسخرآمیز و انتشار تصاویری از حضور نیروهای بسیجی‌ها با دبه‌های نفت و بنزین مقابل سفارتخانه کشورهای اروپایی در تهران، همان عبارت «زمستان سخت» به کابوسی برای حکومت تبدیل شده است. خانواده‌های ایرانی نگران افت فشار گازند، صنایع با ترس از قطع سوخت فعالیت می‌کنند و نیروگاه‌ها بار دیگر به مازوت‌سوزی بازگشته‌اند؛ نشانه‌ای از تکرار همان بحران‌هایی که جمهوری اسلامی می‌کوشید آن‌ها را نشانه ضعف غرب جلوه دهد.
بر اساس داده‌های شرکت ملی گاز، مصرف روزانه گاز در بخش خانگی و تجاری به حدود ۱.۸ میلیارد مترمکعب رسیده، در حالی که مصرف صنایع بزرگ و نیروگاه‌ها به ترتیب ۱.۲ و ۱.۷ میلیارد مترمکعب اعلام شده است. در نتیجه جمهوری اسلامی ایران با شبکه انتقال گاز فرسوده و ذخیره‌سازی کمتر از ۲ درصد مصرف سالانه، زمستان امسال هم ناگزیر است برای تامین گاز خانگی و جلوگیری از شکل‌گیری اعتراض‌ها و خیزش‌های خیابانی، گاز صنایع را قطع و سوخت آلاینده مازوت را جایگزین کند.
نتیجه این سیاست موج تازه آلودگی هوا در کلان‌شهرها است. چنانچه از ششم آبان، شاخص کیفیت هوا در خوزستان، اصفهان، تهران و مشهد به سطح «بسیار ناسالم» رسیده است و تصاویر ارسالی از نیروگاه‌های نوشهر و نکا در مازندران، ستون‌های دود سیاه ناشی از مازوت‌سوزی را نشان می‌دهد.
در خوزستان، بیش از ۷۰۰ نفر تنها در یک روز به دلیل آلودگی هوا به مراکز درمانی مراجعه کردند و نماینده اصفهان در مجلس اعلام کرد: «امسال اصفهان فقط دو روز هوای پاک داشت و نیروگاه‌های بزرگ شهرها بار دیگر مازوت‌سوزی می‌کنند.»
همچنین بر اساس گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، از ابتدای سال ۱۴۰۴ تاکنون، پایتخت تنها شش روز وضعیت هوای «پاک» داشته است. روز چهارشنبه ۱۴ آبان، عباس شاهسوانی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی بهشتی تهران، گفت: «مواجهه با آلودگی هوا در ایران در سال گذشته علت بیش از ۵۳ هزار و ۴۷۰ مرگ سالیانه و تقریبا عامل مرگ‌ومیر ۱۵ درصد مردم در سال است.»
زیرساخت‌های فرسوده و ترجیح موشک بر مردم
در حالی که رهبر جمهوری اسلامی سال ۱۴۰۴ را «سرمایه‌گذاری برای تولید» نام‌گذاری کرده، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، نیز مانند پیشینیانش از اشاره به ریشه بحران‌ها و موانع تولید پرهیز دارد. او امروز ۱۵ آبان در سنندج گفت: «کشورهایی که نفت و گاز ندارند، چطور می‌خرند و مردمشان در امنیت‌اند؟ ما نفت و گاز داریم، اما مشکل داریم.»
اما از نگاه کارشناسان مشکل واقعی، نه کمبود منابع طبیعی، بلکه سیاست‌های جنگ‌طلبانه، هسته‌ای و منطقه‌ای جمهوری اسلامی است که صدها میلیارد دلار از سرمایه‌های ایران طی دهه‌های اخیر را به جای نوسازی زیرساخت‌ها، صرف پروژه‌های موشکی و حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی کرده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
نتیجه چنین سیاستی چرخه‌ای است که در نیمه نخست سال به قطعی پیاپی برق و آب و در نیمه دوم سال به قطعی گاز، برق و آلودگی هوا منجر می‌شود و اکنون با وجود گذشت نیمی از پاییز ۱۴۰۴، همچنان بخش عمده‌ای از شهر تهران با جیره‌بندی آب دست‌وپنجه نرم می‌کند. چرخه کمبود گاز و آلودگی هوا هم هر زمستان تشدید می‌شود و سلامت میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند، به طوری که تنها در سال ۱۴۰۳، بنا بر اعلام وزارت بهداشت، بیش از هفت هزار نفر در تهران به علت آلودگی هوا جان باختند.
بحران گاز ایران تنها نتیجه سوءمدیریت داخلی نیست، بلکه نشانه‌ای از شکست راهبردی در بهره‌برداری از میدان‌های مشترک است. میدان گازی پارس جنوبی، که میان ایران و قطر مشترک است، ۷۸ درصد تولید گاز ایران را تامین می‌کند. در حالی که قطر با مشارکت غول‌های انرژی جهان مانند توتال و اکسون‌موبیل، در حال اجرای پروژه‌های تقویت فشار است، ایران به دلیل تحریم‌ها، فساد ساختاری و حذف سرمایه‌گذاران خارجی، حتی توان نصب سکوهای جدید را ندارد.
کارشناسان هشدار داده‌اند که تا سال ۲۰۳۳ حدود یک‌چهارم تولید گاز ایران کاهش خواهد یافت و افت فشار در میدان‌های مشترک، موجب مهاجرت گاز از بخش ایران به قطر می‌شود. براوردها نشان می‌دهد این عقب‌ماندگی تاکنون حدود ۱۲۰ میلیارد دلار زیان مستقیم به ایران وارد کرده است.
به گفته حسن بویری، کارشناس حوزه گاز، قطر ظرف یک تا دو سال قادر است تاسیسات تقویت فشار خود را به بهره‌برداری برساند، اما ایران حتی در بهترین شرایط، پنج تا شش سال تا اجرای چنین پروژه‌هایی فاصله دارد.
مازوت و فقر
در شرایطی که رهبر جمهوری اسلامی دائما مدعی «پیشرفت» در تمامی حوزه‌ها است، واقعیت میدانی چیز دیگری می‌گوید؛ بازگشت به سوخت‌های آلاینده و منسوخ مانند مازوت، تعطیلی صنایع به دلیل کمبود گاز، آلودگی گسترده هوا و افزایش بیماران تنفسی در شهرها، خلاصه‌ای از وضعیت فعلی است.
ایران امروز با وجود برخورداری از دومین ذخایر گازی جهان، برای گرم نگه داشتن خانه‌ها، سلامتی مردم را قربانی می‌کند. دولت‌ها یکی پس از دیگری وعده داده‌اند که «مازوت‌سوزی متوقف می‌شود» و «هوای پاک در راه است»، اما ناترازی ساختاری، تحریم‌های هسته‌ای و اولویت دادن به موشک‌ها و شبه‌نظامیان، اجازه نوسازی نمی‌دهد.
