در قلب شبه‌جزیره عربستان، جایی که زمانی به چاه‌های نفت و تپه‌های شنی بی‌پایانش معروف بود، اکنون پادشاهی قرار دارد که در حال بازتعریف مفهوم سلطه جهانی است.
ساندی گاردین در مطلبی به این موضوع می‌پردازد و می‌نویسد عربستان سعودی تحت رهبری شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور، از اقتصادی متکی بر نفت به قدرتی جهانی در عرصه‌های ژئوپلیتیک، مالی، فناوری، ورزش و دیپلماسی محیط‌زیستی تبدیل شده است. عربستان سعودی امروز نه فقط تامین‌کننده انرژی، بلکه بازیگری راهبردی در شکل‌دهی به نظم جدید جهانی است.
قدرت عربستان سعودی دهه‌ها فقط بر نفت استوار بود. کشف نفت در سال ۱۹۳۸ این کشور را به گنج تبدیل کرد و امروز، با در اختیار داشتن ۱۷ درصد از ذخایر اثبات‌شده جهان، همچنان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت است.
اما در دهه اخیر، عربستان سعودی شیوه استفاده از این قدرت را تغییر داده است؛ و اکنون از انرژی برای گسترش نفوذ سیاسی و اقتصادی استفاده می‌کند. ریاض از طریق ائتلاف اوپک پلاس‌ــ که روسیه را نیز شامل می‌شود‌ــ بازار نفت را تنظیم و قیمت‌ها را در سطحی کنترل می‌کند که بر اقتصاد غرب اثر مستقیم دارد. تصمیم عربستان سعودی در سال ۲۰۲۴ به ادامه روند کاهش تولید به‌میزان یک میلیون بشکه در روز به‌منزله اعلام استقلال از بازار غربی بود.
شرکت آرامکو، غول نفتی دولتی، در سال ۲۰۲۳ با درآمد خالص ۱۲۱ میلیارد دلاری از غول‌های فناوری مانند اپل و مایکروسافت پیشی گرفت. اما نکته مهم این است که ریاض دیگر دلارهای نفتی را ذخیره نمی‌کند، بلکه این درآمد را برای تحقق برنامه بلندپروازانه «چشم‌انداز ۲۰۳۰» به کار می‌گیرد که طرحی ملی برای رهایی از وابستگی اقتصاد به نفت است. صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی که تامین‌کننده مالی این برنامه است، اکنون بیش از ۹۲۵ میلیارد دلار دارایی دارد و قصد دارد آن را تا سال ۲۰۳۰ به دو تریلیون دلار برساند، که به یکی از بزرگ‌ترین صندوق‌های ثروت ملی جهان تبدیل خواهد شد.
این صندوق با سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در شرکت‌هایی مانند سافت‌بانک، اوبر، لوسید موتورز و اکتیویژن بلیزارد، و همچنین شرکت‌های نوآفرین هوش مصنوعی و تولید تراشه‌های نیمه‌‌رسانا در آمریکا و چین، جایگاه عربستان سعودی را در قلب انقلاب صنعتی آینده تثبیت می‌کند.
پروژه نئوم، ابرشهر آینده‌گرای ۵۰۰ میلیارد دلاری، نماد این چشم‌انداز است، منطقه‌ای به وسعت ۲۶ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع با زیرپروژه‌ای موسوم به «لاین» که وعده شهری بدون کربن و هوش‌مصنوعی‌محور با ۹ میلیون سکنه را می‌دهد. منتقدان این طرح را بلندپروازانه می‌دانند، اما سرمایه‌گذاران آن را آزمایشگاهی برای زندگی شهری آینده تلقی می‌کنند.
ریاض هم‌زمان به مرکز مالی خاورمیانه تبدیل شده است. در سال ۲۰۲۴، ورود سرمایه‌گذاری خارجی از مرز ۳۳ میلیارد دلار گذشت، در حالی که پنج سال پیش کمتر از ۱۰ میلیارد دلار بود. تداول، بازار بورس سعودی، اکنون با ارزش بیش از ۳ تریلیون دلار بزرگ‌ترین بورس منطقه است.
در بخش گردشگری، عربستان سعودی با جذب ۲۷ میلیون گردشگر بین‌المللی در سال ۲۰۲۳ و کسب ۶۶ میلیارد دلار درآمد، رشدی فراتر از دبی داشت و در نظر دارد تا سال ۲۰۳۰، میزبان ۱۵۰ میلیون گردشگر در سال باشد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
قدرت‌گیری عربستان سعودی اکنون فراتر از اقتصاد است و به عرصه سیاست جهانی رسیده است. این کشور نقش موازنه‌گر میان شرق و غرب را ایفا می‌کند؛ ضمن حفظ روابط دفاعی با آمریکا، همکاری در حوزه‌های تجاری و انرژی را با چین و روسیه گسترش داده است. توافق صلح میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران با میانجی‌گری چین در سال ۲۰۲۳ نشانه‌ای از استقلال دیپلماتیک جدید ریاض بود. تجارت با چین در سال ۲۰۲۳ به ۱۰۶ میلیارد دلار و با هند به ۵۳ میلیارد دلار رسید، و اکنون آمریکا رقابت می‌کند در منطقه‌ای نفوذ داشته باشد که روند دیپلماسی را عربستان سعودی تعیین می‌کند.
در پس این دیپلماسی آرام، راهبردی عمیق‌تر نهفته است: صبر راهبردی. عربستان سعودی در حالی که میان واشینگتن، مسکو و پکن توازن برقرار می‌کند، در سکوت قدرت اقتصادی و نظامی‌اش را گسترش می‌دهد تا در لحظه مناسب، بدون شلیک حتی یک گلوله، موازنه قدرت جهانی را به سود خود تغییر دهد. بودجه نظامی عربستان سعودی در سال ۲۰۲۴ بیش از ۷۵ میلیارد دلار بود و میان پنج کشور نخست جهان قرار گرفت. با این حال، تمرکز ولیعهد از خرید تسلیحات غربی به ساخت صنایع دفاعی بومی تغییر کرده است تا نیمی از تولید نظامی کشور تا سال ۲۰۳۰ داخلی شود.
نفوذ عربستان سعودی به حوزه فرهنگ و ورزش نیز گسترش پیدا کرده است. این کشور بیش از ۱۰ میلیارد دلار در ورزش جهان سرمایه‌گذاری کرده، میزبان مسابقات فرمول ۱ و بوکس است، از طریق صندوق سرمایه‌گذاری عمومی باشگاه نیوکاسل یونایتد را خریده و لیگ گلف لیو را راه‌اندازی کرده است. شاهزاده محمد بن‌سلمان این اقدام را قدرت نرم و ابزاری می‌داند تا تصویر جهانی عربستان سعودی از یک پادشاهی محافظه‌کار به کشوری جوان و پویا بازتعریف شود.
علاوه بر این، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان اکنون خود را پیشگام در حوزه انرژی سبز می‌داند. عربستان سعودی اعلام کرده است تا سال ۲۰۳۰، نیمی از برق موردنیازش را از منابع تجدیدپذیر تامین خواهد کرد و تا ۲۰۶۰، انتشار کربن این کشور به صفر خواهد رسید. این کشور بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار در انرژی‌های پاک و پروژه‌های هیدروژن سبز سرمایه‌گذاری می‌کند، از جمله بزرگ‌ترین نیروگاه هیدروژن سبز جهان در نئوم که قرار است تا سال ۲۰۲۶، روزانه ۶۰۰ تن هیدروژن پاک تولید کند.
طرح ابتکاری «خاورمیانه سبز» نیز که در سال ۲۰۲۱ آغاز شد، هدف کاشت ۵۰ میلیارد درخت در منطقه را دنبال می‌کند و جایگاه عربستان سعودی را در گفت‌وگوهای جهانی پیرامون پایداری زیست‌محیطی تثبیت کرده است.
این پادشاهی اکنون به‌جای فتح سرزمین‌ها، به‌دنبال تسلط بر گفتمان جهانی است، جایی که هیچ گفت‌وگویی درباره انرژی، فناوری یا صلح بدون حضور ریاض کامل نیست.
آنچه شاهزاده محمد بن‌سلمان دارد می‌سازد، فقط عربستان سعودی مدرن نیست‌ــ او پادشاهی را بنا می‌کند که پس از نفت باقی بماند رقبایش را پشت سر بگذارد و از گذشته درخشان‌تر شود. این امپراتوری نفوذ نه بر پایه فتح، بلکه بر اساس محاسبه است. سکوت این کشور در میان آشوب جهان نشانه ضعف نیست، بخشی از راهبردش است. هنگامی که سرانجام تصمیم بگیرد با عمل سخن بگوید، جهان صدای مهیب برخاستن ابرقدرتی جدید از دل شن‌های صحرا را خواهد شنید.
