پس از بی‌نتیجه بودن رایزنی‌های دیپلماتیک برای برطرف شدن خطر تقابل مجدد نظامی میان جمهوری اسلامی و اسرائیل، نمایندگان مجلس شورای اسلامی روز یکشنبه ۱۶ شهریور خبر دادند که قرار است در نشست امروز هیئت‌‌رئیسه مجلس طرحی سه‌فوریتی برای خروج کامل ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) بررسی شود.

عباس گودرزی، سخنگوی هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی، می‌گوید قرار است این طرح بدون نوبت در دستور کار قرار گیرد و در صورت تصویب سه‌فوریت، کلیات و جزئیات آن در همان روز به رای نمایندگان گذاشته شود. او همچنین گفت که هنگام بررسی طرح اعضای شورای نگهبان نیز در مجلس حاضر خواهند شد تا بلافاصله نظرشان را درباره مغایرت یا عدم مغایرت آن با قانون اساسی و شرع ارائه کنند.

این تحول سیاسی درست هنگامی رخ می‌دهد که مذاکرات دیپلماتیک جمهوری اسلامی با اروپا و ایالات متحده به بن‌بست رسیده و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، نیز با انتشار یادداشتی در روزنامه گاردین، با طرح این ادعا که «اروپا به تعهدات برجامی خود پایبند نمانده»، تاکید کرد «ایران دیگر نمی‌تواند به یک‌جانبه‌گرایی غرب تن دهد».

عراقچی هشدار داد که فعال‌سازی مکانیسم ماشه نه‌تنها نتیجه مطلوبی برای اروپا نخواهد داشت، که این کشورها را به حاشیه دیپلماسی می‌راند و در عوض راه را برای تشدید تقابل نظامی و امنیتی هموار می‌کند.

فضای ملتهب پس از شکست دیپلماسی

رویکرد عراقچی نشان می‌دهد که تهران درعمل امید چندانی به مسیر دیپلماتیک ندارد. او با انتقاد شدید از عملکرد بریتانیا، فرانسه و آلمان گفت که اگر غرب به دنبال توافقی پایدار است، باید امتیازهای واقعی به ایران بدهد. در غیر این صورت، به گفته او، پیامدهای این روند ممکن است برای منطقه «بی‌سابقه و مخرب» باشد.

این مواضع در شرایطی بیان می‌شود که تنها ۲۰ روز تا پایان مهلت اروپا به تهران برای اجرای مکانیسم ماشه باقی مانده و روز دوشنبه هفته جاری نیز قرار است نشست جدید شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای بررسی پرونده جمهوری اسلامی برگزار شود.

لارنس نورمن، خبرنگار روزنامه وال‌استریت ژورنال، روز شنبه ۱۵ شهریورماه با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس به نقل از منابع آگاه نوشت که فضای گفتگوها میان جمهوری اسلامی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین «مثبت نیست».

 در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه تمامی تحریم‌های سازمان ملل متحدد علیه ایران بازخواهد گشت. به این ترتیب، تهدید مجلس برای خروج از ان‌پی‌تی نه‌تنها واکنشی سیاسی، که اقدامی پیش‌دستانه برای تهدید غرب تلقی می‌شود.

این در حالی است که مقام‌های جمهوری اسلامی همچنان به آمریکا، اروپا، و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره سرنوشت ۴۴۰ کیلوگرم ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده پاسخی نمی‌دهند.

همزمان با طرح سه‌فوریتی مجلس، نمایندگانی همچون محمد رشیدی و مالک شریعتی نیز در اظهاراتی تند از غرب و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتقاد کردند. رشیدی گفت: «ملت ایران خیانت آژانس و تروئیکای اروپایی را فراموش نمی‌کند»، و تهدید کرد که در صورت «کوچک‌ترین غلط اسرائیل»، این رژیم «با خاک یکسان خواهد شد».

شریعتی نیز تحریم‌ها را بی‌اثر دانست و تاکید کرد مردم ایران شرایطی سخت‌تر از مکانیسم ماشه را پشت سر گذاشته‌اند. این نوع اظهارات، بیش از آنکه بیانگر ارزیابی دقیق واقعیت‌ها باشد، نشانه بی‌توجهی حاکمیت به فشارهای معیشتی و بحران‌های زیرساختی در داخل کشور است.

خروج ایران از پیمان ان‌پی‌تی، معنایی فراتر از یک اقدام سیاسی داخلی دارد. این معاهده که از سال ۱۹۷۰ لازم‌الاجرا شد، حق بازرسی و نظارت بر برنامه‌های هسته‌ای کشورها را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌دهد. اگر ایران از این پیمان خارج شود، عملا تمامی سازوکارهای نظارتی آژانس بی‌اثر خواهد شد و نگرانی‌های آمریکا و اسرائیل درباره حرکت ایران به سوی ساخت سلاح هسته‌ای به اوج خواهد رسید. کارشناسان معتقدند این اقدام ممکن است زمینه‌ساز برخورد نظامی مستقیم شود، زیرا اسرائیل بارها اعلام کرده است که اجازه نخواهد داد ایران به آستانه تولید بمب هسته‌ای برسد.

سایه جنگ دوباره پس از تجربه جنگ ۱۲روزه

سیاست‌های کنونی رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای، نشان می‌دهد که او حتی پس از جنگ ۱۲ روزه اخیر ــ که بنا بر گزارش‌های رسمی به کشته شدن بیش از ۷۰۰ نیروی نظامی جمهوری اسلامی، ازجمله بیش از ۳۰۰ فرمانده ارشد و میانی سپاه پاسداران و نیروهای مسلح منجر شد ــ همچنان حاضر به پذیرش شروط دولت ترامپ نیست. چنین شکست نظامی سنگینی که در هر کشور دیگری می‌توانست زمینه‌ساز تغییر کامل راهبردها باشد، به نظر می‌رسد خامنه‌ای را به سمت تشدید تقابل سوق داده است.

حالا با جدی‌تر شدن احتمال خروج از ان‌پی‌تی خطر رویارویی گسترده‌تر با اسرائیل و آمریکا دوباره افزایش یافته است و ممکن است حتی به فروپاشی کلیت نظام جمهوری اسلامی منجر شود.

این مسیر تنش‌زا در حالی دنبال می‌شود که شهروندان ایرانی با مشکلات فزاینده معیشتی و بحران‌های زیرساختی بی‌سابقه دست‌وپنجه نرم می‌کنند. قطعی‌های مکرر برق و آب، کمبود گاز در زمستان و تورم افسارگسیخته، زندگی روزمره مردم را فلج کرده است. با این حال، حاکمیت به جای تمرکز بر حل مشکلات داخلی، در پی ماجراجویی هسته‌ای و نظامی است. به نظر می‌رسد نمایندگانی که تحریم‌ها را «بی‌اثر» می‌دانند یا از واقعیت‌های اقتصادی جامعه ایران بی‌خبرند یا عامدانه بر آن چشم بسته‌اند.

عراقچی در یادداشتش خطاب به کشورهای اروپایی هشدار داد که اگر این فرصت کوتاه برای توافق واقعی از دست برود، منطقه و جهان شاهد پیامدهای بی‌سابقه‌ای خواهد بود. او مدعی شد نیروهای مسلح ایران آماده‌اند اسرائیل را دوباره شکست دهند و این بار پاسخ جمهوری اسلامی به تهدیدات غرب «مخرب‌تر از گذشته» خواهد بود. این جملات بیش از آنکه نشانه آمادگی برای مذاکره باشد، پیامی آشکار برای آماده‌سازی افکار عمومی ایران و جهان برای تنش‌ها و بحران‌های جدید است.

در آستانه اجرای مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد، جمهوری اسلامی ایران با سرعت به سمت تصمیمی سرنوشت‌ساز حرکت می‌کند. خروج از ان‌پی‌تی نه‌تنها به معنای قطع آخرین رشته‌های نظارتی بر برنامه هسته‌ای ایران است، که به احتمال زیاد زمینه‌ساز حمله نظامی اسرائیل یا حتی ورود مستقیم آمریکا و قدرت‌های اروپایی به این جنگ خواهد بود.

این تصمیم در حالی اتخاذ می‌شود که جامعه ایران بیش از پیش زیر فشارهای اقتصادی و اجتماعی قرار دارد. با این حال، رهبر جمهوری اسلامی و نهادهای تحت فرمان او به جای پذیرش راه‌حل‌های دیپلماتیک، همچنان در پی تقابل‌اند، تقابلی که ممکن است کشور را به آستانه یک جنگ ویرانگر و حتی فروپاشی نظام بکشاند.