با گذشت سه روز از امضای توافق صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در کاخ سفید و در پی آن، اعلام طرح واگذاری مدیریت دالان زنگزور به آمریکا، مقامات جمهوری اسلامی هنوز موضع مشخصی در این زمینه نداشته و گفتگوهای متناقضی را مطرح می‌کنند.

دالان زنگزور که قرار است به نام «مسیر دونالد ترامپ» شناخته شود، جمهوری آذربایجان را به منطقه خودمختار نخجوان متصل می‌کند. این گذرگاه، مسیری استراتژیک است که در امتداد مرز ۴۴ کیلومتری ایران و ارمنستان و در ساحل شمالی رود ارس قرار دارد.

زنگزور، بخشی از دالان بین‌المللی حمل‌ونقل چین تا اروپا به‌شمار می‌آید. مساله بهره‌برداری از این مسیر، برای چند دهه محل مناقشه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بود و این دو کشور در توافق اخیر با میانجیگری دونالد ترامپ، این مسیر استراتژیک را برای ۹۹ سال به آمریکا واگذار کردند.

 به باور برخی تحلیلگران، در صورت واگذاری کامل به یک قدرت خارجی، می‌تواند دسترسی زمینی جمهوری اسلامی به ارمنستان، گرجستان، روسیه و اروپا را محدود یا حتی مسدود کند؛ اقدامی که نقش ایران در ترانزیت منطقه‌ای را تضعیف و درآمدهای ترانزیتی‌اش را کاهش خواهد داد.

با توجه به این موضوع، بسیاری از کارشناسان منطقه این تحول را شکستی جدی برای سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ارزیابی می‌کنند. در شبکه‌های اجتماعی نیز کاربران ایرانی نسبت به موضوع منفعلانه جمهوری اسلامی و از دست دادن متوالی فرصت‌های اقتصادی و بین‌المللی که تازه‌ترین مورد آن کنار گذاشته شدن از مسیر ترانزیتی زنگزور است، از رژیم حاکم بر ایران انتقاد می‌کنند.

تهران می‌گوید به راه افتادن گذرگاه زنگزور، جغرافیای سیاسی منطقه را تغییر می‌دهد. علی‌اکبر ولایتی، مشاور علی‌ خامنه‌ای در نخستین واکنش رسمی به توافق باکو و ایروان برای سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از مسیر زنگزور ادعا کرد جمهوری اسلامی با یا بدون روسیه، مانع از این کار خواهد شد.

او طرح جدید برای واگذاری دالان زنگزور به آمریکا را «توطئه‌آمیز» و با هدف تغییر مرزها و تجزیه ارمنستان خواند و گفت: «این کریدور نه یک دالان اقتصادی بلکه «گورستان مزدوران ترامپ» خواهد بود و ایران با یا بدون همکاری روسیه جلوی آن را خواهد گرفت.»

مشاور بین‌الملل رهبر جمهوری اسلامی با بیان اینکه مردم ارمنستان مخالف تجزیه کشورشان هستند و نخست‌وزیر این کشور نیز در سفر به ایران مخالفت خود را با این طرح اعلام کرده است، مدعی شد که اجرای این دالان امنیت قفقاز جنوبی را تهدید می‌کند و روسیه نیز به لحاظ راهبردی با آن مخالف است.

او با اشاره به جنگ روسیه و اوکراین تاکید کرد: «پوتین بارها درباره اوکراین گفته بود که اگر اوکراین به ناتو بپیوندد و به مسکو نزدیک شود، اقدام خواهد کرد؛ ما نیز اجازه نخواهیم داد که ناتو به مرزهای شمالی ایران نزدیک شود.»

پیش از اظهارات ولایتی نیز وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز شنبه در بیانیه‌ای با استقبال از صلح میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، نسبت به «پیامدهای منفی هرگونه مداخله خارجی» در این منطقه هشدار داد.

در این بیانیه مبهم و بدون تاکید بر موضع مشخص جمهوری اسلامی، اشاره شد که ایران تحولات جاری در قفقاز را «با دقت» دنبال می‌کند و با هر دو کشور در ارتباط است.

علی باقری کنی، عضو شورای راهبردی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی نیز در گفتگو با صدا و سیما گفت که «تهران به راحتی از موضوع زنگزور نمی‌گذرد.»

او بدون اشاره به این که چه اقداماتی از سوی جمهوری اسلامی در نظر گرفته خواهد شد، ادعا کرد که روسیه «موضع جدی» در این باره اتخاذ کرده و سایر کشورهای منطقه نیز به راحتی از این موضوع نمی‌گذرند.

گفته‌های او در حالی است که روسیه و کشورهای منطقه تاکنون واکنشی نسبت به واگذاری ۹۹ ساله گذرگاه زنگزور به آمریکا اتخاذ نکرده‌اند.

به رغم این مخالفت‌ها، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران موضع متفاوتی درباره این موضوع نشان داد. او در حاشیه جلسه هیئت دولت به خبرنگاران گفت: «زنگزور آن چیزی نیست که در خبرها آنقدر بزرگش کرده‌اند.»

پزشکیان با اشاره به اینکه موضوع دالان زنگزور در جلسه هیئت دولت مطرح شد، با لحنی بی‌تفاوت نسبت به این موضوع گفت: «در مورد کریدور زنگزور عراقچی گزارش داد و قرار شد خودش گفتگو کند.»

او همچنین مدعی شد که «همه خواسته‌های جمهوری اسلامی که در رابطه با آن مسیر بود، در توافق سه جانبه آمریکا، ارمنستان و آذربایجان مراعات شده است. چارچوب تمامیت ارضی، بسته نشدن راه ما به طرف اروپا یا شمال، همه آنچه در نگاه نظام بوده در آن دیده شده است و فقط دغدغه‌ای که وجود دارد این است که یک شرکت آمریکایی با یک شرکت ارمنستانی می‌خواهد این راه را بزند.»

گفته‌های پزشکیان در حالی است که مهدی سنایی، مشاور سیاسی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، نسبت به حضور سازمان‌های فرامنطقه‌ای در قفقاز هشدار داد و گفت: «ایران مخالف هرگونه تغییر در ژئوپلیتیک منطقه تاریخی قفقاز است.»

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، نیز روز دوشنبه در نشست هفتگی درباره توافق باکو و ایروان برای احداث و بهره‌برداری از تالار زنگزور گفت: «ایران و ارمنستان رایزنی‌های سطح بالا برگزار می‌کنند.»

در همین روز همچنین رسانه‌های جمهوری اسلامی گزارش دادند که پزشکیان با نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان گفتگو کرد. به نوشته این رسانه‌ها، در این مکالمه پزشکیان به نخست‌وزیر ارمنستان گفت که «باید اطمینان حاصل شود مسیر قفقاز واقعا مسیر صلح و توسعه خواهد بود، نه ابزار تحقق اهداف سلطه‌جویانه بیگانگان.»

اگرچه نیکول پاشینیان پیشتر در واکنش به انتقادها مدعی شده بود که این توافق فرصت‌های ترانزیتی و ریلی با جمهوری اسلامی را گسترش می‌دهد، اما مشخص نیست که با توجه به افزایش تحریم‌های آمریکا و انزوای روزافزون ایران، این وعده‌ها چقدر قابلیت تحقق داشته باشند.