در پی بازداشت شماری از شهروندان افغانستان به اتهام همکاری با اسرائیل، روند اخراج مهاجران افغان از ایران به بالاترین سطح در ماه‌های اخیر رسید. چنانچه دفتر استانداری طالبان در هرات اعلام کرده است  در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه ۴ و۵ تیر، حدود ۶۰ هزار افغان از طریق گذرگاه مرزی اسلام‌‌قلعه به افغانستان بازگشته‌اند؛ آماری بی‌سابقه که از تشدید فشارها بر مهاجران افغان در ایران حکایت دارد.  

این موج بزرگ بازگشت مهاجران گذرگاه اسلام‌‌قلعه را که با استان خراسان رضوی ایران هم‌مرز است، با دشواری‌های جدی مواجه کرده و باعث شده است نور احمد اسلام‌جار، استاندار طالبان در هرات، در راس هیئتی به این گذرگاه برود تا وضعیت مهاجران تازه‌‌وارد را از نزدیک بررسی کند.  

در کنار مقام‌های طالبان، شماری از بازرگانان محلی نیز برای کمک به مهاجران اعلام آمادگی و در عملیات حمل‌‌ونقل اخراج‌‌شدگان از اسلام‌قلعه تا مرکز شهر هرات همکاری کرده‌اند. تلاش‌ها برای کاهش فشار بر مهاجران تازه‌‌وارد در حالی است که امکانات خدماتی در این گذرگاه بسیار محدود است.  

در اطلاعیه دفتر استانداری طالبان در هرات آمده است: «در حال حاضر کمیته مهاجرین امارت اسلامی پیوسته در خدمت مهاجران قرار دارد و تدابیر لازم و ضروری را اتخاذ کرده است. برای مهاجران در مسیر هم آمادگی‌های لازم وجود دارد تا پس از ارائه خدمات ابتدایی، به مقصد نهایی خود منتقل شوند.»

بر اساس تصمیم جدید جمهوری اسلامی ایران، «برگه‌های سرشماری» (مدارک حاوی اطلاعات در خصوص هویت اشخاص و قانونی بودن اقامت آنان) بیش از دو میلیون مهاجر افغان باطل و به آنان تا پانزدهم تیر فرصت داده شده است خاک ایران را ترک کنند.

وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران در توضیح این تصمیم گفته است که هدف ساماندهی وضعیت مهاجران و کاهش فشار بر زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی است، اما این روند پس از حملات اسرائیل شدیدتر شده است.  

از سوی دیگر نگرانی‌هایی جدی در مورد اخراج نظامیان پیشین افغانستان از ایران هم مطرح است. بازگشت این گروه به افغانستان می‌تواند آنان را در معرض خطر بازداشت، شکنجه و حتی مرگ قرار دهد. بسیاری از این افراد در ساختارهای امنیتی دولت پیشین نقش داشتند و اکنون، در فضای پرمخاطره پس از سقوط نظام جمهوری، آینده مبهمی در انتظارشان است.

بلال، یکی از این نظامیان پیشین، در زمان جمهوری در آکادمی پلیس هرات فعالیت می‌کرد. او پس از سقوط دولت پیشین، قاچاقی به ایران رفت، اما حالا یکی از ده‌ها هزار مهاجری است که به افغانستان بازگردانده شده است. بلال می‌گوید که مهاجران افغان تنها برای کار به ایران رفته‌اند و هیچ‌ گونه همکاری با مخالفان جمهوری اسلامی یا اسرائیل ندارند.  

او به ایندیپندنت فارسی گفت: «من به افغانستان اخراج شدم و خیلی می‌ترسم که طالبان بازداشتم کنند. طالبان از نظامیان پیشین سلاح می‌خواهند و من نه سلاح دارم و نه پول. مجبورم پنهانی زندگی کنم. اگر وضعیت خوب شد، دوباره به ایران می‌روم.»  

امیرخان متقی، وزیر خارجه رژیم طالبان، پنجشنبه ۵ تیر با علیرضا بیگدلی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در کابل، دیدار کرد. در این دیدار، موضوع اخراج مهاجران افغان محور اصلی گفتگوها بود. در اطلاعیه وزارت خارجه طالبان آمده که امیرخان متقی با ابراز نگرانی از روند اخراج اجباری مهاجران افغان، تاکید کرده است که برای بازگشت تدریجی مهاجران افغان از ایران باید بر پایه اصل حسن همجواری، یک سازوکار منظم تدوین شود.  

سفیر جمهوری اسلامی ایران در کابل نیز وعده داده است که نگرانی طالبان در مورد اخراج مهاجران را به دولت متبوعش منتقل خواهد کرد.  

اقدام جمهوری اسلامی ایران برای اخراج گسترده مهاجران افغان در شرایطی شدت یافت که در هفته‌های اخیر، اسرائیل چندین تن از مقام‌های نظامی ارشد جمهوری اسلامی را هدف قرار داد. پس از این تحولات، مقام‌های جمهوری اسلامی به بازداشت شماری از افراد به اتهام همکاری با موساد اقدام کردند و ویدیوهایی از اعترافات آنان در رسانه‌های داخلی ایران منتشر شد.  

حدود ۱۰ روز پیش هم نهادهای اطلاعاتی جمهوری اسلامی اعلام کردند که دو شهروند افغانستان را که غیرقانونی وارد ایران شده بودند، به‌عنوان عوامل سازمان اطلاعاتی اسرائیل (موساد) بازداشت کرده‌اند. در ویدیو منتشرشده، یکی از این افراد اعتراف می‌کند که موقعیت چندین ساختمان از جمله سازمان صداوسیما و منزل یکی از مقام‌های جمهوری اسلامی در سعادت‌آباد تهران را از طریق واتساپ برای شخصی در آلمان فرستاده و در ازای هر فعالیت، دوهزار دلار دریافت کرده است.  

با این حال، کارشناسان فضای مجازی و کاربران شبکه‌های اجتماعی در مورد صحت این اعترافات پرسش‌هایی را مطرح کرده‌اند. از جمله اینکه در عصر پیشرفت فناوری که دسترسی عموم به نقشه‌های دقیق گوگل و موقعیت مکانی نهادهایی چون صداوسیما کاملا فراهم است، چرا برای شناسایی جایی که آشکارا در نقشه‌ها قابل‌مشاهده است، باید پول پرداخت شود؟  

انتشار این ویدیوها بازتابی گسترده در فضای عمومی ایران و شبکه‌های اجتماعی داشت و باعث شد موجی از نفرت‌پراکنی علیه مهاجران افغان آغاز شود. برخی ایرانی‌ها در واکنش به این تصاویر، مهاجران افغان را عوامل موساد خواندند و از اخراج اجباری آنان حمایت کردند. این در حالی است که بسیاری از مهاجران افغان صرفا برای کار و امرار معاش به ایران رفته‌اند و هیچ فعالیت سیاسی یا امنیتی نداشته‌اند.