پس از نزدیک به نیم قرن که از وقوع انقلاب اسلامی در ایران می‌گذرد، برای نخستین‌بار امکان بازدید عمومی از اتاق کار شهبانو فرح پهلوی در کاخ نیاوران فراهم شده است.
با وجود تغییر کاربری کاخ نیاوران به موزه و فرهنگسرا پس از انقلاب اسلامی، درهای بخش‌های مختلف این کاخ از جمله اتاق کار محمدرضاشاه، اتاق کار شهبانو فرح و اتاق شاهدخت لیلا پهلوی تنها در موارد معدود و محدود به روی بازدیدکنندگان گشوده شد.
مسئولان کاخ در همه این سال‌ها، بسته بودن درهای بخش‌های مهم کاخ نیاوران را با بهانه‌هایی مانند «اتاق‌های دربسته»، «کمبود نیرو» و «نبود امکانات نظارتی» توجیه کردند و تنها به برخی «کارشناسان و پژوهشگران» اجازه دادند به این بخش‌ها وارد شوند.
شهرود امیرانتخابی، مدیر کاخ‌موزه نیاوران، در گفتگو با روزنامه همشهری، ارگان رسانه‌ای شهرداری تهران، با توجیه بسته ماندن در برخی بخش‌های مهم کاخ نیاوران گفت: «معماری کاخ نیاوران به شکلی است که بازدید از برخی اتاق‌ها به تجهیزات و نیروهای بیشتری نیاز دارد؛ زیرا بازدیدکنندگان نمی‌توانند از دری وارد و از در دیگر خارج شوند.»
او ادعا کرد که اکنون با «فراهم شدن شرایط»، امکان بازدید عمومی از اتاق کار شهبانو فرح ممکن شده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
به گفته امیرانتخابی، مرمت و بازسازی دقیق این فضا نیز انجام شده است و «همه وسایل از جمله لوسترها، تلفن، فرش و سایر جزئیات مطابق با عکس‌های مستند تاریخی در جای خود قرار گرفته‌اند».
اتاق کار شهبانو فرح پهلوی از فضاهای مهم کاخ نیاوران است که معماری و چیدمان خاص و منحصربه‌فردی دارد. این فضا نه صرفا یک اتاق، بلکه بازتابی از ذهن و دغدغه‌های ملکه‌ای است که در ارتقای فرهنگ، هنر و آموزش در ایران نقش موثری داشت.
اتاق کار ملکه، قلب تپنده فرهنگ و هنر
اتاق کار شهبانو فرح با سبک مدرن، مینیمالیستی و کاربردی طراحی شده است؛ فضایی متناسب با روحیه او که ترجیح می‌داد اتاق کارش مکانی مدرن برای تمرکز، مطالعه و ملاقات‌های فرهنگی باشد.
نقطه مرکزی این اتاق میزی بزرگ و ساده از چوب صیقل‌خورده است که روی آن تقویم، لوازم‌التحریر، چند قاب عکس خانوادگی و گاه اسناد و گزارش‌های فرهنگی قرار دارد. صندلی چرمی راحت شهبانو پشت میز و دو یا سه صندلی مدرن برای مهمانان روبروی آن، ترکیبی از رسمیت و صمیمیت به فضا می‌بخشد.
دیوارهای اتاق با قفسه‌های چوبی پوشیده شده که در آن‌ها مجموعه‌ای غنی از کتاب‌های فارسی، فرانسوی و انگلیسی در حوزه‌هایی همچون تاریخ، هنر، جامعه‌شناسی، ادبیات و مطالعات زنان دیده می‌شود.
پنجره‌های بزرگ با چشم‌اندازی به باغ نیاوران، از پشت پرده‌هایی ساده و نیمه‌شفاف هم نور طبیعی را با سخاوت به اتاق می‌رسانند. بر دیوارها، تابلوهای هنری از نقاشی‌ها و مینیاتورهای معاصر که بیشترشان اثر هنرمندان ایرانی‌اند، جلوه‌گری می‌کنند. در نهایت نیز قالیچه‌ای دستبافت با طرحی اصیل، کف اتاق را می‌پوشاند.
چنانچه گفته شد، این اتاق فراتر از یک فضای شخصی یا دفتری رسمی، قلب تپنده برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و اجتماعی شهبانو فرح بود. در همین دفتر بود که ملکه ایران به مطالعه و بررسی گزارش‌های مرتبط با بنیاد فرح پهلوی، مکاتبه با نهادهای بین‌المللی فرهنگی، امضای اسناد، و پیگیری پروژه‌هایی چون تاسیس موزه هنرهای معاصر، موزه فرش، جشنواره‌های هنری، و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می‌پرداخت. اینجا همچنین محل ملاقات با هنرمندان، نویسندگان، مدیران فرهنگی، معماران و جامعه‌شناسان بود؛ اتاقی که در آن برای ارتقای فرهنگ و هنر ایران عصر پهلوی تصمیم‌های مهمی اتخاذ شد.
بر اساس اعلام کاخ نیاوران، اتاق کار شهبانو فرح بخشی خصوصی‌تر از کاخ اختصاصی محمدرضاشاه پهلوی بود و مجموعه‌ای از اشیای نفیس و کم‌نظیر را در خود جای داده است.
باز شدن درهای این اتاق پس از دهه‌ها، در شرایطی صورت می‌گیرد که همواره بخشی از تاریخ معاصر ایران به شکلی هدفمند و مغرضانه حذف شده‌اند.
به گزارش سایت صدای میراث، اتاق کار شهبانو فرح با همان چیدمان اصلی و تاریخی‌اش بازسازی شده است. این چیدمان شامل یک فرش دستباف قم، یک عاج یک‌تکه فیل، گلدان‌های ظریف «مدالیان رز فامیل» و یک «تاپ‌استری» (Tapestry) نفیس از قرن هجدهم میلادی است که همگی به شکل مستند و مطابق با اسناد تصویری دوران پهلوی در جای اصلی خود قرار گرفته‌اند.
بر اساس اظهارات مدیر کاخ‌موزه نیاوران، اتاق کار محمدرضاشاه پهلوی نیز تاکنون به دلایل مشابه بسته بوده است، اما احتمال دارد که در آینده‌ای نزدیک، این فضا نیز در دسترس عموم قرار گیرد.
با این حال مدیر کاخ‌موزه نیاوران اعلام کرد که بخش‌هایی مانند اتاق شاهدخت لیلا پهلوی به دلیل کمبود نیروهای راهنما و تجهیزات حفاظتی، فعلا بسته باقی می‌ماند.
از نظر برخی کنشگران میراث فرهنگی، بسته ماندن درهای بخش‌های مهمی از کاخ نیاوران که تاریخ معاصر ایران را در خود جای داده‌اند، بیشتر از آنکه فنی باشد، رنگ‌وبوی سیاسی دارد. فراهم شدن امکان بازدید از چنین فضاهایی، به‌ویژه پس از سال‌ها محدودیت، نه‌تنها امکان نگاهی بی‌واسطه به سبک زندگی، سلیقه و نظم حاکم بر دوران پهلوی را فراهم می‌کند، بلکه درباره چرایی پنهان ماندن این بخش‌ها در طول این سال‌ها نیز سوالات جدی‌تری را مطرح می‌کند.
کاخ نیاوران؛ راوی تاریخ معاصر ایران
مجموعه نیاوران یکی از سه کاخ مهم پایتخت‌ــ در کنار گلستان و سعدآبادــ است که در شمال‌شرق تهران پر منطقه شمیرانات و در میان باغی ۱۱ هکتاری قرار دارد. این کاخ در سال‌های پایانی سلطنت اقامتگاه اصلی محمدرضاشاه پهلوی و خانواده‌اش بود. هرچند سابقه استفاده از باغ نیاوران به دوره قاجار بازمی‌گردد، بنای اصلی کاخ در دوران پهلوی ساخته شد و تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷، از مهم‌ترین نمادهای دربار محسوب می‌شد.
پس از انقلاب، بخش‌هایی از این مجموعه در اختیار نهادهای دولتی قرار گرفت و در نهایت در دهه ۱۳۶۰ با تغییر کاربری به موزه، به روی عموم گشوده شد. با این حال، همان‌طور که در ابتدای گزارش آمد، بسیاری از فضاهای خصوصی‌تر آن در طول این سال‌ها بسته باقی ماندند و تنها به مرور زمان و با فشار افکار عمومی یا تحولات مدیریتی، در برخی از این بخش‌ها برای بازدید عمومی باز شد.
کاخ اختصاصی نیاوران با طراحی محسن فروغی، معمار برجسته و رئیس وقت دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، نمونه‌ای از تلفیق معماری سنتی ایرانی با سبک مدرن اروپایی است. این تلفیق در مصالح، فرم‌ها و حتی نحوه چیدمان داخلی مشهود است. مبلمان اروپایی، فرش‌های دستباف ایرانی، سفالینه‌های تاریخی و آثار هنری از هنرمندان ایرانی و خارجی بخشی از تزیینات داخلی کاخ را تشکیل می‌دهند.
کتابخانه سلطنتی نیاوران نیز از دیگر فضاهای متمایز این مجموعه است که به دستور شهبانو فرح پهلوی ایجاد شد. این کتابخانه با معماری مدرن و ترکیبی از چوب، فلز و شیشه طراحی شده و مجموعه‌ای کم‌نظیر از کتاب‌های نفیس، نسخ خطی، مجسمه‌ها و آثار هنری را در خود جای داده است. موضوع کتاب‌های این کتابخانه از ادبیات و فلسفه گرفته تا هنر و ایران‌شناسی را در برمی‌گیرد و بسیاری از آن‌ها نسخه‌هایی کمیاب و بی‌بدیل‌اند.
از دیگر بخش‌های مهم این مجموعه می‌توان به کاخ صاحبقرانیه، محل کار محمدرضاشاه پهلوی، کوشک احمدشاهی، موزه جهان‌نما، موزه حوضخانه، تالار آبی با کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ و موزه کتیبه اشاره کرد که هریک به‌تنهایی روایتگر بخشی از تاریخ تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران در دوره معاصرند.
کاخ نیاوران در برخی فرصت‌ها مانند تعطیلات نوروز یکی از پربازدیدترین مکان‌های تاریخی ایران است، به طوری که در برخی روزهای عید امسال رتبه پربازدیدترین مکان تاریخی را کسب کرد.
مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران ششم خرداد ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. علاقه‌مندان برای بازدید از این مجموعه می‌توانند به میدان باهنر (نیاوران) در منطقه ۱ تهران مراجعه کنند.
