توافق‌نامه صلح دوحه میان طالبان و دولت آمریکا را که در ۲۹ فوریه ۲۰۲۰ و پس از ۱۸ ماه مذاکره با میزبانی دولت قطر امضا شد، «بدترین توافق سیاسی در تاریخ دیپلماسی» آمریکا می‌دانند. این توافق‌نامه، که مبنای مشروعیت‌بخشی به طالبان و عامل بازگشت طالبان به قدرت نیز نامیده می‌شود، بر چهار موضوع اصلی متمرکز است: تعیین جدول زمانی خروج نیروهای آمریکا و ائتلاف بین‌المللی از افغانستان، تعهد طالبان به قطع رابطه با گروه‌های تروریستی، اجازه ندادن به استفاده از خاک افغانستان علیه منافع دیگر کشورها به‌ویژه آمریکا، و گفت‌وگو و مذاکره میان طالبان و دولت وقت افغانستان.

این توافق‌نامه با حضور مقام‌های آمریکایی، از جمله مایک پمپئو، وزیر خارجه دولت ترامپ، زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه دولت ترامپ در امور صلح افغانستان، شماری از ژنرال‌های ارشد آمریکایی، وزیران خارجه برخی از کشورهای منطقه، و اعضای هیئت مذاکره‌کننده طالبان در قطر، در مراسمی رسمی به امضا رسید.

با گذشت سه سال از امضای این توافق‌نامه، از چهار مورد اساسی آن فقط یک مورد خروج آمریکا از افغانستان عملی شده است.

مذاکره طالبان با دولت جمهوری افغانستان از ابتدا مایه تمسخر طالبان بود، چون پیش از آن با دولت آمریکا به توافق رسیده بودند و دولت آمریکا در متن توافق‌نامه طالبان را از گروهی تروریستی به حکومتی که توانایی اداره کشور را دارند ارتقا داد. هرچند دولت وقت افغانستان هیئتی را برای مذاکره با طالبان تعیین کرد، اعضای آن هیئت جز اقامت در هتل‌های مجلل قطر و استفاده کردن از مزایایی که برای هیئت در نظر گرفته شده بود، دستاورد دیگری نداشت. این بخش از توافق‌نامه از همان ابتدا شکست خورد و دولت آمریکا نیز اصراری بر عملی شدن آن نداشت.

طالبان در دو مورد مهم و کلیدی دیگر توافق‌نامه- قطع روابط طالبان با گروه‌های تروریستی بین‌المللی و اجازه ندادن به گروه‌های هراس‌افکن در استفاده از خاک افغانستان علیه منافع دیگر کشورها- نیز اقدامی نکرده‌اند.

براساس تازه‌ترین گزارش‌ شورای امنیت سازمان ملل متحد که اواخر ژوییه منتشر شد، طالبان همچنان با گروه‌های تروریستی بین‌المللی از جمله القاعده در ارتباط اند و حتی اعضای القاعده در ساختار رژیم این گروه نفوذ کرده‌ است.

دیوید پترائوس، ژنرال بازنشسته آمریکایی که زمانی نیروهای آن کشور را در افغانستان فرماندهی می‌کرد، معتقد است که توافق دولت آمریکا با طالبان «در ردیف بدترین توافق‌های دیپلماتیک در تاریخ آمریکا است.»

پترائوس در صحبت با پیتر برگن، از مجریان ارشد سی‌ان‌ان، گفت: «ما به طالبان آنچه را می‌خواستند دادیم و از افغانستان خارج شدیم. تنها چیزی که در مقابل آن گرفتیم این بود که طالبان تعهد کردند در جریان خروج به ما حمله نکنند.»

در نتیجه توافق صلح دولت آمریکا با طالبان، حدود ۶ هزار زندانی طالبان، از جمله ده‌ها قاچاقچی و آدم‌ربا و سران باندهای تبهکار که با طالبان همدست بودند، از زندان‌های دولت افغانستان آزاد شدند. پیوستن این افراد به جبهه‌های جنگ روحیه نظامیان افغانستان را تباه کرد و در نتیجه تهاجم سنگین طالبان به شهرها، خطوط دفاعی یکی پس از دیگری در هم شکست.

در پی سلطه طالبان بر افغانستان در ۱۵ اوت ۲۰۲۱، زنان از تحصیل و اشتغال و حضور در مکان‌های عمومی منع شدند.

دختران بالاتر از کلاس ششم از رفتن به مدرسه محروم شدند و بساط فعالیت‌های مدنی و حقوق بشری و سیاسی در آن کشور برچیده شد.

در دو سال گذشته، دولت آمریکا به افغانستان زیر سلطه طالبان ۲.۳ میلیارد دلار پول نقد کمک کرده است. گزارش‌های مستندی نیز از دستبرد وسیع طالبان به این پول‌ها منتشر شده است، اما این کمک‌ها نه‌تنها متوقف نشده است، بلکه همچنان در بسته‌های چهل میلیون دلاری به کابل فرستاده می‌شود.

دولت آمریکا این پول هنگفت را به جایی می‌فرستد که بر اساس گزارش شورای امنیت سازمان ملل متحد، دست‌کم ۲۰ گروه تروریستی بین‌المللی با حمایت طالبان در آن مستقرند و از بهشت امنی که برایشان ایجاد شده است لذت می‌برند.

در پی فروپاشی دولت پیشین افغانستان و خروج نیروهای آمریکایی، طالبان به اسلحه و تجهیزات نظامی شامل ۷۰ هزار خودرو زرهی و بیش از ۱۰۰  فروند هلیکوپتر به ارزش حدود ۸.۵ میلیارد دلار آمریکایی دست یافتند.

به لطف توافق‌نامه صلح دولت آمریکا با طالبان، این گروه مجهزترین و ثروتمندترین گروه شورشی در جهان شد که در دو سال گذشته، منابع درآمدزا از جمله معادن افغانستان را در اختیار گرفت و اکنون خیال ایجاد ارتش ۲۰۰ هزار نفری شامل واحدهای ویژه بمب‌گذاران انتحاری را نیز در سر دارند.

لیزا کرتیس، رئیس پیشین بخش آسیای جنوبی در شورای امنیت آمریکا، در مصاحبه با پادکست آدیبل «Audible» که مجریان ارشد سی‌ان‌ان اجرا می‌کنند، گفت مقام‌های دولت آمریکا که با طالبان مذاکره می‌کردند تقریبا هرچه طالبان خواستند به آنان دادند، اما در ازای آن بسیار کم به دست آوردند. کرتیس افزود: «طالبان متعهد شدند که از القاعده جدا شوند و با دولت منتخب افغانستان وارد گفت‌وگوهای واقعی برای تقسیم قدرت شوند، اما چنین نشد.»

با این حال، زلمی خلیلزاد، فرستاده پیشین دولت آمریکا در امور صلح افغانستان که معمار توافق‌نامه دوحه است، در پاسخی که از طریق ایمیل به سی‌ان‌ان فرستاد از توافق‌نامه دفاع کرد و گفت: «بسیار موفقیت‌آمیز بود و ما پس از امضای توافق‌نامه با طالبان، حتی یک نظامی از دست ندادیم.»

هرچند پس از امضای توافق‌نامه دوحه طالبان به نیروهای آمریکایی و ائتلاف بین‌المللی حمله نکردند و به‌جای آن بر حمله به نیروهای افغان تمرکز کردند، در جریان تخلیه نظامی آمریکایی‌ها، بمب‌گذار انتحاری داعش ۱۳ سرباز آمریکایی و بیش از ۱۸۰ شهروند افغان را کشت.

دولت بایدن، که روند خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را مدیریت کرد، متهم به سوءمدیریت و همچنین واگذاری عمدی سلاح‌ها و تجهیزات آمریکایی به طالبان است. ژنرال مارک میلی، از مشاوران ارشد پیشین کاخ سفید، پیش از اعلام جدول زمانی خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان به جو بایدن گفته بود که حدود ۲۵۰۰ نیروی آمریکایی را در افغانستان نگه دارد تا از فروپاشی دولت افغانستان جلوگیری شود، اما بایدن این توصیه را نادیده گرفت و در ۱۴ آوریل ۲۰۲۱ اعلام کرد که نیروهای آمریکایی افغانستان را ترک می‌کنند.

ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، در صحبت با سی‌ان‌ان در مورد موضع بایدن در جریان خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان گفت: «زمانی که رئیس‌جمهوری بایدن در انتخابات پیروز شد، شک داشتیم که او بر ادامه جنگ پافشاری کند، اما وقتی او اعلام کرد که نیروهایش را از افغانستان خارج می‌کند، مایه خوشحالی شد.»

بایدن پس از پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا توافق‌نامه صلح دوحه را بدون هیچ تغییری تایید و بر اجرای آن تاکید کرد.

در پی خروج آمریکا و سلطه طالبان، افغان‌ها چه چیزی از دست دادند؟

افغانستان پیش از سلطه طالبان بهشت نبود، اما در جریان ۲۰ سال حکومت دولت جمهوری در آن کشور، پیشرفت چشمگیری در بخش‌های گوناگون آن کشور صورت گرفت، از جمله در ایجاد شغل، ساخت مدرسه و دانشگاه برای زنان، فعالیت رسانه‌های آزاد، برگزاری چند دور انتخابات، و شکل‌گیری ارتش حدود ۳۰۰ هزار نفری. زنان در عرصه‌های گوناگونی مانند نهادهای دادگستری و قضایی، پارلمان، وزارتخانه‌ها، و نهادهای انتخابی حضور فعال داشتند و بخش خصوصی نیز رشد بی‌سابقه‌ای کرد.

در پی سلطه طالبان بر افغانستان، همه این دستاوردها نابود شد و همه فرصت‌ها از زنان گرفته شد. صدها استاد دانشگاه، خبرنگار، و کارشناسان عرصه‌های گوناگون آن کشور را ترک کردند. همه وزارتخانه‌ها و نهادها به دست عده‌ای ملا افتاد که از کوهستان‌ها به شهرها هجوم آورده بودند و چرخ زندگی مردم هر روز کندتر از قبل چرخید.

با این حال، دولت بایدن توافق‌نامه صلح با طالبان و خروج آمریکا از آن کشور را همچنان یکی از بهترین اقدام‌هایی می‌داند که به خواست مردم آمریکا صورت گرفت و مدعی است که در همکاری با طالبان، القاعده را در افغانستان سرکوب کرده است.

اکنون که دو سال از سلطه طالبان بر افغانستان می‌گذرد، در موضع این گروه درباره زنان، حقوق بشر، و شیوه اداره کشور هیچ تغییری صورت نگرفته است و جز اعضای طالبان، هیچ فردی خارج از این گروه در مسندهای کلیدی رژیم حضور ندارد.

پیروان مذاهب، از جمله شیعیان، و اقوام غیرپشتون از استبداد مذهبی و قومی شکایت دارند. جز پشتون‌های هوادار طالبان، بقیه مردم با ساختار حاکم در افغانستان احساس بیگانگی می‌کنند.