نیویورک‌تایمز در گزارشی درباره برآورد میزان خسارت به تاسیسات فردو در جریان حمله آمریکا می‌نویسد، بدون دسترسی به سایت، ممکن است مدتی طول بکشد تا کارشناسان خارجی بتوانند دقیقا بسنجند که سایت فردو چقدر آسیب دیده، اگرچه یک ارزیابی اخیر آمریکا آن را به شدت آسیب‌دیده توصیف کرده است. اما نگاه به بمب استفاده‌ شده و ساختار تاسیسات و همچنین بررسی زمین‌شناسی سایت، سرنخ‌هایی ارائه می‌دهد.

بمب
کارشناسان بالیستیک و انفجار، جی‌بی‌یو-۵۷ (GBU-57) را شبیه یک گلوله غول‌پیکر توصیف می‌کنند. این بمب ۳۰ هزار پوندی (۱۳ هزار و ۶۰۰ کیلوگرمی)، شامل بیش از ۵ هزار پوند (۲ هزار و ۲۶۰ کیلوگرم) مواد منفجره، از یک بمب‌افکن بی-۲ (B-2) رها می‌شود و با سرعت مافوق صوت به زمین برخورد کرده و سپس منفجر می‌شود.

نیویورک‌تایمز می‌نویسد، با وجود قدرت زیاد، حتی بمبی مانند جی‌بی‌یو-۵۷ هم تضمینی برای نابودی یک هدف سخت در عمق کوه نیست. به گفته رایان هرلی، دانشیار مهندسی مکانیک در دانشگاه جان هاپکینز و کارشناس رفتار سنگ‌ها، تخمین تقریبی نشان می‌دهد که یک پرتابه ۳۰ هزار پوندی (۱۳ هزار و ۶۰۰ کیلوگرمی) که با سرعتی بیش از سرعت صوت حرکت می‌کند، حداکثر پنج تا ۱۰ متر در انواع رایج سنگ‌ها نفوذ می‌کند، از جمله سنگ‌هایی که احتمالا در فردو یافت می‌شوند. اکثر برآوردها عمق فردو را بین ۷۹ تا ۱۱۰ متر می‌دانند.

به نوشته این روزنامه آمریکایی، شکستگی‌هایی که انفجار اول ایجاد می‌کند، می‌تواند اجازه دهد بمب‌های بعدی عمیق‌تر نفوذ کنند، اما دقیقا چقدر، به‌ سختی قابل پیش‌بینی است. هرلی و دیگر کارشناسان گفتند که محاسبه دقیق میزان آسیب بدون شبیه‌سازی‌های پیشرفته کامپیوتری، داده‌های محرمانه آزمایش‌های واقعی، سرعت و شکل دقیق بمب و دانش گسترده از ساختار فردو و زمین‌شناسی سایت، غیرممکن است.

کانال‌های تهویه
زمانی که برنامه‌ریزان حمله به دنبال نقاط ضعف ساختار فردو بودند، تمرکز خود را بر کانال‌های تهویه‌ای گذاشتند که به سمت کوه بالای پناهگاه باز می‌شوند.

یک مقام وزارت دفاع گفت، کانال‌های اصلی مستقیم به پایین نمی‌رفتند. این کانال‌ها در بالا کمی پیچ‌و‌تاب داشتند، به این معنی که مسیر به سمت پناهگاه تا انتها مستقیم نبود. شکل دقیق کانال‌ها مشخص نبود، اما زوایا به معنای آن بود که بمب‌ها با ترکیبی از سنگ و تونل‌های باز برخورد خواهند کرد. برنامه‌ریزان تصمیم گرفتند که به چند بمب نیاز دارند.

اطلاعات جلسه توجیهی پنتاگون در ۲۶ ژوی۱ن نشان می‌دهد که هر کانال در بالا به شکل سه‌شاخ باز می‌شد. در هر دو مکان، هدف این بود که با یک بمب درپوش بتنی را منفجر کنند و پنج بمب دیگر را در کانال اصلی رها کنند.

زمین‌شناسی
آسیبی که یک جی‌بی‌یو-۵۷ یا مجموعه‌ای از آنها ایجاد می‌کند، به زمین‌شناسی محل برخورد بستگی دارد.

چند زمین‌شناس که با نیویورک تایمز صحبت کردند گفتند که یک بررسی از منطقه فردو، منتشرشده در سال ۲۰۲۰ در مجله دانشگاه تهران به نام Geopersia، نشان می‌دهد که سنگ آن عمدتا از ایگنیمبریت، نوعی سنگ آتشفشانی، تشکیل شده است.

ییزحاق ماکوفسکی، زمین‌شناس و دانشیار دانشگاه حیفا در اسرائیل می‌گوید: «ایگنیمبریت ماده‌ای عالی برای حفر است.» او گفت که خانه‌های زیرزمینی باستانی کاپادوکیه در ترکیه مرکزی در ایگنیمبریت کنده شده‌اند. برخی از این سازه‌ها چندین سطح، تونل‌های متصل و صدها ورودی دارند.

درجه سختی دقیق ایگنیمبریت اطراف فردو مشخص نیست، اما مانند کاپادوکیه، این ماده احتمالا ساخت یک پناهگاه زیرزمینی را آسان‌تر کرده است. از نظر بصری، ایگنیمبریت اطراف فردو نسبتا نرم به نظر می‌رسد، اما برای اطمینان نیاز به مطالعه دقیق‌تر است.

نیویورک‌تایمز می‌نویسد، ایگنیمبریت مزیت دیگری هم برای ایرانی‌ها داشت: چون نسبتا متخلخل است، می‌تواند موج‌های شوک آسیب‌زننده مانند بمب‌های آمریکایی را کاهش دهد. به این ترتیب، ایگنیمبریت مانند «کیسه‌های شن اطراف قلعه‌های قدیمی که برای متوقف کردن گلوله‌ها گذاشته شده‌اند» عمل می‌کند.

نیک گلوماک، استاد مهندسی و کارشناس مواد منفجره در دانشگاه ایلینوی، گفت که تردیدی در مورد اثر بالشتک‌ی ایگنیمبریت یا سنگ آتشفشانی متخلخل وجود ندارد.

تاسیسات
مجتمع فردو همچنین چندین طبقه داشت که تعداد بمب‌های لازم برای نابودی سانتریفیوژها و تجهیزات دیگر را افزایش می‌داد.

پناهگاه همچنین می‌توانست با روش‌های دیگر محافظت شود. ایران تولیدکننده عمده بتن است و پژوهشگران ایرانی مقالاتی درباره بتن مخلوط با الیاف فولادی ریز و مواد تقویتی دیگر منتشر کرده‌اند. این الیاف هنگام ایجاد ترک‌های کوچک، بتن را مقاوم‌تر در برابر انفجار یا ضربه می‌کنند.

برخی اقدامات محافظتی در فردو شناخته شده‌اند. بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی سال‌ها از اتاق‌هایی با دیوارهای ضخیم و درهای مقاوم در برابر انفجار گزارش داده‌اند.

متغیرها
پس فردو چقدر آسیب دید؟ بسیاری به محل دقیق انفجار بمب‌ها بستگی دارد. با این همه متغیر و ناشناخته، ممکن است هرگز نتوان به طور کامل مطمئن شد.

احتمالا بمب‌ها به خود اتاق‌های سانتریفیوژ نرسیدند، اگرچه تحلیلگران هنوز ارزیابی‌های دقیقی انجام می‌دهند. هدف استفاده از موج‌های شوک و اثرات دیگر انفجارها برای نابودی سانتریفیوژها بود.

به نوشته نیویورک‌تایمز، حتی اگر بمب‌ها به پناهگاه نرسیده باشند، و انفجارها درست بیرون آن یا در کانال تهویه رخ داده باشند، هنوز هم می‌توانستند آسیب قابل توجهی ایجاد کنند. در این صورت، بخشی از آسیب ساختاری در محل برخورد موج‌های شوک ایجاد می‌شود و در تونل‌ها و مکان‌های دورتر، تجهیزات نیز آسیب می‌بینند.

براساس این گزارش، اگر یک یا چند بمب به پناهگاه برسند، آسیب، هرچند قابل توجه، ممکن است محدود باقی بماند.

رایان هرلی گفت که رویکرد کلی پنتاگون منطقی به نظر می‌رسد و این با اطمینان روزافزون مقامات آمریکایی که حمله به فردو به شدت آن را آسیب زده و مجموعه سانتریفیوژهایش را نابود کرده، همخوانی دارد.

اما جان بی. ولفستال، کارشناس کنترل تسلیحات و مدیر ریسک جهانی در فدراسیون دانشمندان آمریکا، گفت که میزان تاثیر حمله آمریکا بر برنامه هسته‌ای ایران به چگونگی عبور موج‌های شوک و اثرات انفجار از پناهگاه بستگی دارد.

«اگر فقط موج شوک باشد، چیزهای زیادی قابل بازیابی است. احتمال اینکه انفجاری آتشین باشد و همه چیز نابود شده باشد، کم است. اما تا زمانی که بدانیم، نمی‌توانم محاسبه دقیقی از میزان باقی‌مانده یا آنچه قابل نجات است انجام دهم.»