حمله روسیه به اوکراین در حالی بزرگ‌ترین بحران سالیان اخیر اروپا را پدید آورده است که یکی از آشناترین سیاستمداران قاره سبز اخیرا از صحنه کنار رفته است: آنگلا مرکل،‌ صدراعظم پیشین آلمان، در ماه دسامبر گذشته پس از ۱۶ سال صدراعظمی از کار کنار رفت. اولاف شولتس، جانشین سوسیال دموکرات مرکل، در پاسخ به حمله روسیه، بودجه نظامی آن کشور را افزایش بی‌سابقه‌ای داد و فصل جدیدی را در تاریخ پس از جنگ آلمان‌ها رقم زد.

اما برخی از تحلیلگران این سوال را مطرح کرده‌اند که آیا مرکل در ۱۶ سال زمامداری خود، برخورد مناسبی با ولادیمیر پوتین- رئیس ‌جمهوری روسیه که بارها با او دیدار کرد- داشته است و آیا زیادی به او امتیاز نداده بود؟

برخورد مرکل با پوتین موضوع گزارشی به قلم فیلیپ اولترمان از برلین است که روز شنبه در هفته‌نامه «آبزرور» (وابسته به روزنامه گاردین) لندن منتشر شد. در این گزارش، مواضع مرکل در ارتباط با روسیه و در مورد خط لوله نورد استریم۲ که دو کشور را از راه دریای بالتیک به هم وصل می‌کند و صادرات گاز طبیعی روسیه به این کشور قدرتمند اقتصاد اروپا را تسهیل می‌کند، زیر ذره‌بین رفته است.

این در حالی است که خانم مرکل اشغال اوکراین را قاطعانه محکوم کرده و اسم او حتی به عنوان میانجیگر احتمالی بین مسکو و کی‌یف مطرح شده است.

پیش از آنگلا مرکل، آقای گرهارد شرودرِ سوسیال دموکرات صدراعظم آلمان بود که عملکردش در سطحی گسترده‌تر زیر ذره‌بین بوده است. او بود که در آخرین هفته‌های خود در قدرت، با پوتین دست توافق داد تا ساخت خط لوله نورد استریم۲ از زیر دریای بالتیک آغاز شود. فقط چند هفته بعد، شرودر که از دنیای سیاست کنار رفته بود، بر کرسی ریاست نورد استریم نشست، که مورد اعتراض بسیاری قرار گرفت. تحلیلگران می‌گویند این رابطه تنگاتنگ اقتصادی و در واقع اتکای آلمان به انرژی روسیه احتمالا به پوتین این اعتماد به نفس را داده است که نگران تحریم‌های اقتصادی آلمان نباشد، و بی‌پرواتر عمل کند.

آقای شرودر نه‌تنها رئیس نورد استریم شد، بلکه به هیئت مدیره شرکت «گازپروم» روسیه پیوست و رسما برای آن لابی می‌کند. آقای شولتس، که هم‌حزبی شرودر است، روز جمعه از رئیس سابق خود خواست فورا به روابطش با شرکت‌های دولتی روسیه خاتمه دهد.

گرچه قصه شرودر و روسیه معروف است و مدت‌هاست در رسانه‌های غربی نقل شده است، اکنون این سوال مطرح است که چرا خانم مرکل نیز همان سیاست‌ها را ادامه داد. در گزارش «آبزرور» می‌خوانیم: «آیا مرکل این کار را صرفا به‌ خاطر بی‌عملی انجام داد یا به‌ خاطر سود سیاسی؟»

مرکل و پوتین همیشه رابطه ویژه‌ای داشته‌اند؛ دو رهبری که هر دو به زبان‌های روسی و آلمانی مسلط هستند (مرکل در جوانی خود در آلمان شرقی،‌ روسی یاد گرفته بود، و پوتین از زمانی که جاسوس شوروی در آلمان بود، آلمانی یاد گرفته بود.) با همه این‌ها، مرکل بارها در مقابل پوتین ایستاد: از زمانی که به‌ خاطر اشغال شبه‌جزیره کریمه، روسیه را تحریم اقتصادی کرد، تا زمانی که هر چه در توان دولتش بود انجام داد تا آلکسی ناوالنی، رهبر اپوزیسیون روسیه، برای مداوا به بیمارستانی به برلین بیاید. مرکل بدین‌سان جان مهم‌ترین مخالف پوتین را نجات داد، گرچه آقای ناوالنی خود پس از بهبود یافتن به میهنش بازگشت تا عازم زندان پوتین شود.

با وجود این، حتی برخی از هم‌حزبی‌های خانم مرکل نیز به انتقاد از میراث او در این مورد پرداخته‌اند. مثلا رودریخ کیسه‌وتر، از حزب دموکرات مسیحی، که خود افسر سابق ارتش آلمان است، گفت: «وقت آن رسیده است که سوءقضاوت‌های دولت آلمان در تعامل خود با روسیه در ۱۶ سال اخیر را هوشیارانه بررسی کنیم.»

این سیاستمدار راست‌گرا در گفت‌وگو با «آبزرور» یادآوری کرد که خانم مرکل در سال ۲۰۱۸ در همکاری با فرانسه جلوی عضویت گرجستان در ناتو را گرفت. چهار ماه بعد، با این ‌که روند عضویت گرجستان در ناتو متوقف شده بود، روسیه گرجستان را اشغال کرد. در پی اشغال کریمه در سال ۲۰۱۴ نیز بار دیگر مرکل در همکاری با پاریس (این‌ بار به رهبری فرانسوا اولاند، رئیس ‌جمهوری سوسیالیست وقت فرانسه) با تلاش دولت باراک اوباما در آمریکا برای تقویت تسلیحاتی اوکراین مخالفت کرد.

خانم مرکل در ضمن به حمایت قاطع خود از نورد استریم۲ ادامه داد و او بود که در سال ۲۰۱۱ از اولین خط لوله آن در مراسمی باشکوه رونمایی کرد. کیسه‌وتر در این مورد گفت: «الان معلوم شده است که طرف روسی در ماجرای نورد استریم خیلی راحت آلمان را فریب داد:‌ این پروژه همیشه طرحی سیاسی بود، نه تجاری. آلمان هیچ‌وقت به بُعد اروپایی و امنیتی این پروژه توجه نکرد.»

البته باید به یاد داشت که مرکل در دوران طولانی زمامداری خود اغلب در ائتلاف با سایر احزاب عمل می‌کرد. مثلا دولت اولش در ائتلاف با سوسیال دموکرات‌ها بود که هنوز تحت تاثیر مواضع رهبر سابقشان، شرودر،‌ بودند. برخی از نخست‌وزیرهای ایالتی چپ میانه در ایالت‌های شمال شرق آلمان، به‌خصوص ایالت کلیدی مکلنبورگ-پومرانیای غربی، آشکارا با مسکو همدلی داشتند؛ به‌خصوص در مناطقی که از آن نفع اقتصادی می‌بردند. خانم مرکل متولد بندر هامبورگ در شمال کشور و منتخب مردم جزیره روگن در دریای بالتیک است که مردمانش با مشکلات اقتصادی بسیاری روبه‌رو بوده‌اند و از پروژه‌های زیرساختی مثل نورد استریم بهره می‌برند.

اما خانم مرکل در سال ۲۰۰۹ که دوباره در انتخابات پیروز شد و زیر سایه سوسیال دموکرات‌ها نبود، نه‌ تنها به حمایت از نورد استریم ادامه داد، بلکه به گسترش آن نیز رای مثبت داد. او همیشه اصرار داشت که این «پروژه اقتصادی» است، گرچه بعدها اعتراف کرد که «عوامل سیاسی» هم در آن دخیل است.

کارشناسان می‌گویند باور غالب مرکل و خیلی‌های دیگر این بود که از طریق افزایش روابط اقتصادی با روسیه می‌توان آن کشور را بیشتر وارد نظام چندجانبه و قانون‌محور کرد؛ یعنی نیت آن‌ها خیر بوده است. اما برخی دیگر، نقش معاملات روزمره سیاسی را بیشتر می‌دانند، و به درام سیاسی آلمان در تابستان ۲۰۰۹، در آستانه انتخابات، اشاره می‌کنند؛ زمانی که درست شش هفته پیش از انتخابات، خانم مرکل در پی جلسه‌ای در سوچی با رئیس‌ جمهوری وقت روسیه، دیمیتری مدودوف، توافقی امضا کرد که باعث شد جلوی تعطیلی اسکله وادان در شمال آلمان گرفته شود، و شغل هزاران نفر نجات داده شود. این اسکله را جوانی ۲۹ ساله خرید: ویتالی یوسوفوف، که پیش از آن رئیس دفتر مسکو شرکت نورد استریم‌ بود و پدرش ایگور، وزیر انرژی دوره اول ریاست‌جمهوری پوتین بود.

دفتر خانم مرکل به سوال‌های «آبزرور» در مورد این تاریخ پرمناقشه پاسخ نداده است و تنها اعلامیه رسمی او در پاسخ به اوضاع اوکراین را تکرار کرده است. مرکل چهار روز پس از حمله روسیه به اوکراین گفت: «این نقض آشکار قانون بین‌المللی هیچ توجیهی ندارد. این جنگ تهاجمی روسیه، نقطه عطفی مهم در تاریخ اروپا پس از پایان جنگ سرد است.»