آخرین اوضاع شهر درعا واقع در جنوب سوریه تا روز دوشنبه، حاکی از آن است که آتش‌بس شکننده در این جبهه از جنگ داخلی سوریه در حالی حفظ شده است که مذاکره‌کنندگان نیروهای اپوزیسیون و دولت بشار اسد همچنان به تلاش برای رسیدن به توافق صلحی جامع که به حصر سه ماهه آن شهر پایان دهد، ادامه می‌دهند. 

مذاکرات پرتنش برای نهایی کردن توافق در حالی در جریان است که دولت اسد اخیرا حرکات تهاجمی جدیدی در این منطقه انجام داده است. نیروهای دولتی خواهان برقراری ۹ پاسگاه ایست نظامی جدید در درعا هستند که نیروها باید تسلیحات خود را تحویل آن‌ها دهند. نیروهای اسد همچنین قصد دارند برای دستگیری افرادی مشخص، وارد شهر شوند و خانه‌های مختلف را تجسس کنند.

توافق بین طرفین در درعا روز جمعه گذشته فرو پاشیده بود و همین بود که دولت اسد از شنبه شب تا یکشنبه بعدازظهر، دست به بمباران گسترده‌ای زد که در اثر آن سه نفر کشته شدند. 

دولت قطر که جزو دولت‌های میانجی محسوب می‌شود، روز یکشنبه «حمله وحشیانه» دولت اسد بر درعا را محکوم کرد و گفت که آن حمله باعث آواره شدن ده‌ها خانواده شده است. وزارت خارجه قطر در بیانیه‌ای گفت که آن حمله «ادامه سلسه جنایات شنیعی است که این نظام در سال‌های گذشته علیه مردم سوریه مرتکب شده است»، و «نقض قانون بشردوستانه بین‌المللی محسوب می‌شود». دوحه از جامعه جهانی خواست «برای تضمین پاسداشت شهروندان و زیرساخت‌های غیرنظامی دست به عمل فوری» بزند.

مذاکره‌کنندگان نیروهای اپوزیسیون، روز جمعه از دمشق و متحد خارجی آن، روسیه، خواستند که تمامی ساکنان غیرنظامی آن شهر تحت حصر را به اردن یا ترکیه منتقل کند. سخنگوی مذاکره‌کنندگان به شبکه «الجزیره» گفت: «حکومت اسد در طول روز به شیوه تهدیدکننده مذاکره می‌کرد و در طول شب شهر را بمباران می‌کرد که باعث خسارت‌های چشمگیر به املاک غیرنظامیان شد. هیاتی از بزرگان درعا روز شنبه وارد منطقه تحت حصر شدند تا در مورد آخرین تحولات با ساکنان تحت حصر شهر گفت‌وگو کنند، اما مورد حمله نیروهای حکومت قرار گرفتند.»

سارا الکیالی، پژوهشگر سوریه در سازمان «دیده‌بان حقوق بشرِ» آمریکا، با اشاره به بالا گرفتن تخاصم در جنوب سوریه، ابراز «نگرانی شدید» کرد. او به الجزیره گفت: «همچنان چالش‌های مهمی پیش رو هستند و شهروندان غیرنظامی در شهر درعا با مخاطرات بزرگی مواجه هستند.»

سه ماه حصر درعا باعث شده است که بیشتر ساکنان این شهر دسترسی بسیار محدودی به آب و برق داشته باشند. مواد ساده همچون نان، دارو، و غذا نیز سخت گیر می‌آید. خانم کیالی گفت: «دولت سوریه از قوانین بین‌المللی تبعیت نمی‌کند و در نتیجه در حملاتش در درعا فرقی بین شورشیان و شهروندان غیرنظامی قایل نیست.»

درعا که پایتخت استانی به همین نام است، اولین شهری بود که ۱۰ سال پیش اعتراض علیه حکومت اسد را آغاز کرد. انقلاب مردم سوریه در واقع از همین ‌جا شروع شد. 

چند هفته پیش، مذاکره‌کنندگان دو طرف به توافقی رسیده بودند که طبق آن، برخی از نیروهای سابق اپوزیسیون از درعا به منطقه شمال غرب سوریه که در اختیار اپوزیسیون اسلام‌گرا است، منتقل شدند. اما پس از انتقال تنها حدود ۷۰ نفر شهروند غیرنظامی، آن توافق از هم پاشید و نزاع از سر گرفته شد.

در اوایل سال ۲۰۱۸، نیروهای اسد کنترل استان درعا را در اختیار گرفتند و نیروهای اپوزیسیون تسلیحات سنگین و سبک خود را تسلیم کردند، به آن شرط که حملات خاتمه یابند و آنان بتوانند همچنان در درعا سکونت کنند. دولت اسد اما به وعده خود پایدار نماند و تا کنون بسیاری از نیروهای اپوزیسیون ساکن شهر را در حملات مختلف خود کشته است. 

در سال ۲۰۱۷، در جریان روند «آستانه» که ترکیه، روسیه، و ایران آن‌ را پیش می‌برند، «توافق آستانه» به دست آمد که به موجب آن، چهار منطقه آتش‌بس در سوریه ایجاد شد که یکی از آن‌ها در درعا بود. دولت اسد اما حالا از آن چهار منطقه سه مورد را در درعا، شمال استان حمص، و غوطه شرقی، تصاحب کرده است و آخرین مورد باقی‌مانده، در استان ادلب در شمال غرب است. برخی مناطق شمال شرقی سوریه البته خارج از این توافق هستند و با حمایت نظامی آمریکا و تحت اداره گروه «نیروهای دموکراتیک سوریه» قرار دارند که رهبری آن با کردهای چپ‌گرا است. این مناطق بین حکومت اسد و نیروهای ترکیه گیر افتاده‌اند. 

دولت اسد در هفته‌های گذشته تمام توافق‌های موجود در مورد درعا را زیر پا گذاشته است و از اواخر ماه ژوئن، سه محله آن شهر را تحت حصری بی‌رحمانه قرار داده است. در بیشتر نقاط استان درعا شاهد حمله نیروهای اپوزیسیون به مواضع دولتی بوده‌ایم. نیروهای اپوزیسیون هنوز برخی سلاح‌های سبک در اختیار دارند و می‌گویند به آن‌ها برای دفاع از اموال خود نیازمندند. از سوی بسیاری از مردم درعا نقل می‌شود که برقراری ۹ ایست نظامی جدید، زندگی مردم را مختل می‌کند. 

نیروهای اپوزیسیون همچنین می‌گویند که شبه‌نظامیان ایرانی را در محل مشاهده کرده‌اند که مشغول ساخت مواضع نظامی در گرداگرد شهر هستند. یکی از پیکارجویان به رسانه‌ها گفت: «مشکل اصلی ما نیروهای طرفدار ایران هستند. این سرزمین ما است و خانه‌های ما. نیروهای طرفدار ایران باید یا به صورت صلح‌آمیز خارج شوند، یا با راه‌حل‌های نظامی.»

در حال حاضر حدود ۳۸ هزار شهروند غیرنظامی از خانه‌ و کاشانه خود در درعا آواره شده‌اند و در حومه‌های شهر پناه برده‌اند. حدود ۱۲ هزار نفر هنوز در شهر باقی‌مانده‌اند و حاضر به خروج نیستند. برخی از‌ آن‌ها مخالف انتقال خود به مناطق شمال غربی کشورند که تحت اداره ترکیه و متحدان سوری آن است. اینان خود را متعلق به این ناحیه جنوبی سوریه می‌دانند و می‌گویند حس تعلقی به شمال کشور ندارند. بسیاری از مردم این منطقه مذهب «دروزه» دارند و لزوما علاقه‌ای به زندگی تحت حکومت نیروهای اسلام‌گرا و متحد با ترکیه در مناطقی همچون ادلب ندارند. 

جنوب سوریه در موقعیتی سوق‌الجیشی قرار دارد و از یک سو با اردن مرز دارد، و از سوی دیگر با بلندی‌های جولان تحت اشغال اسرائیل. در حال حاضر بخش اعظم این منطقه در اختیار دولت اسد، و بخش کوچکی از آن در اختیار اپوزیسیون است. بخشی کوچک‌تر نیز با مرکزیت شهر ۱۵ هزار نفری تسیل، در اختیار گروه تروریستی داعش است. در آن منطقه کوچک نیز داعش از یک سو با نیروهای اپوزیسیون مرز دارد و از سوی دیگر با جولان تحت کنترل اسرائيل. 

برخی کارشناسان می‌گویند اقدامات دولت اسد در درعا نشانه ضعف آن است نه قدرت آن. نیل هایر، تحلیل‌گر امنیتی، گفت رویدادهای دو ماه گذشته جنوب سوریه نشان می‌دهد که دولت اسد بسیار ضعیف و به‌شدت وابسته به مسکو و تهران است. او با اشاره به سقوط کابل، نوشت: «سوریه فاصله بسیاری با افغانستان تحت حفاظت ناتو دارد، اما تشابهاتی هم دارد؛ مثلا اتکای اسد به نیروهای خارجی. سوال این‌جا است که آیا روسیه و ایران هرگز داوطلبانه نیروهای خود را خارج خواهند کرد؟ اگر چنین کنند، دمشق تحت کنترل اسد به همان سرعتی سقوط می‌کند که کابل سقوط کرد.»