در آستانه بلندترین شب سال، گرانی افسارگسیخته اقلام خوراکی سفره یلدا، از آجیل و میوه گرفته تا شیرینی و حتی ساده‌ترین تنقلات، کام بسیاری از خانواده‌های ایرانی را تلخ کرده است.

یلدای ۱۴۰۴ نه فقط نماد تقابل نور و تاریکی، که آیینه‌ای تمام‌قد از فروپاشی قدرت خرید، کوچک‌ شدن سفره‌ها و تغییر اجباری الگوی مصرف خانوارها است؛ تا جایی که برای نخستین‌ بار، خرید انواع اقلام یلدایی وارد فهرست کالاهای «قسطی» شده است.

بررسی‌های میدانی و گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که قیمت بسیاری از اقلام شب یلدا در فاصله تنها یک سال، جهشی کم‌سابقه داشته است. آجیل که همواره یکی از ارکان ثابت این ضیافت باستانی بود، اکنون در بسیاری از مغازه‌ها با قیمت‌هایی بالاتر از یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان برای هر کیلو عرضه می‌شود؛ رقمی که در برخی اقلام خاص، مانند پسته درجه ۱، فندق یا بادام هندی، حتی به دو میلیون تومان هم می‌رسد. این در حالی است که تنها یک سال پیش، آجیل چهارمغز درجه‌ ۱ با قیمت کیلویی حدود ۷۰۰ هزار تومان در دسترس بود.

شیرینی هم از این موج گرانی در امان نمانده است. علی بهره‌مند، رئیس اتحادیه صنف قنادان تهران، با تاکید بر اینکه در مواد اولیه کمبودی وجود ندارد، گفت کاهش شدید تقاضا نه از کمبود، بلکه از گرانی‌های چشمگیر ناشی می‌شود. به گفته او، شیرینی که سال‌های گذشته معمولا در جعبه‌های یک‌ونیم یا دو کیلویی فروخته می‌شد، حالا به جعبه‌های نیم کیلویی و ۷۵۰ گرمی رسیده و میزان تقاضا نسبت به یلدای ۱۴۰۳، تقریبا نصف شده و شیرینی که روزگاری بخش جدایی‌ناپذیر دورهمی‌های یلدایی بود، امروز به کالایی کم‌اولویت در سبد خانوارها تبدیل شده است.

میوه‌های نمادین شب یلدا هم از این قاعده مستثنا نیستند. انار و هندوانه که در فرهنگ ایرانی نشانه برکت، امید و گذر از زمستان‌اند، حالا برای بسیاری از خانواده‌ها دست‌نیافتنی‌اند. گزارش‌ها محلی از شهرهای مختلف ایران نشان می‌دهد که بازار میوه در آستانه یلدا، برخلاف سال‌های گذشته، کاملا آرام و بدون صف طولانی مشتریان است که دلیل اصلی آن هم کاهش شدید توان خرید مردم است. به گفته روسای اتحادیه‌های محلی، حتی با وجود وفور بار، مشتری چندانی در بازار دیده نمی‌شود.

در چنین شرایطی، پدیده‌ تازه اما معنادار «فروش قسطی اقلام شب یلدا» هم به‌ چشم می‌خورد. نگاهی به سایت‌ها و پلتفرم‌های اینترنتی نشان می‌دهد که انواع آجیل، میوه و حتی بسته‌های ترکیبی یلدایی با چک، سفته یا از طریق اپلیکیشن‌های اعتباری و ضمانت بانکی، به‌صورت اقساطی عرضه می‌شوند و کالاهای مصرفی که روزگاری نماد جشن و فراوانی بودند، حالا همسطح کالاهای بادوام و سرمایه‌ای شده‌اند که نشانه‌ای روشن از عمق بحران معیشت ایرانیان است.

براورد هزینه‌ها تصویری نگران‌کننده‌تر ارائه می‌دهد. نگاهی به آخرین قیمت‌ها در بازار ایران نشان می‌دهد که هزینه خرید حداقلی اقلام یلدایی شامل یک کیلو آجیل، مقداری میوه و یک کیلو شیرینی، بیش از سه میلیون تومان می‌شود. اگر هزینه تهیه یک شام ساده نیز به این رقم افزوده شود، برگزاری یک یلدای ساده برای یک خانواده چهارنفره، دست‌کم چهار تا پنج میلیون تومان هزینه خواهد داشت. رقمی که معادل حدود نصف تا یک‌سوم حداقل دستمزد ماهانه کارگران در سال ۱۴۰۴ می‌شود. در صورت دعوت از یک خانواده به‌عنوان مهمان این عدد با توجه به جزئیات سفره برای ۱۰ نفر، به ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان می‌رسد؛ ارقامی که یلدای امسال را به یکی از پرهزینه‌ترین شب‌های سال در تاریخ معاصر ایران تبدیل کرده است.

این آمارها بیان‌کننده واقعیت تلخ‌تری هم هستند؛ اینکه بسیاری از خانواده‌ها حتی توان خرید قسطی اقلام شب یلدا را هم ندارند. برای این گروه، یلدا نه با انار و هندوانه، که با حسرت نگاه‌ کردن به ویترین‌ها و عبور بی‌صدا از کنار مغازه‌ها سپری می‌شود. به قول یکی از مردم در گفتگو با ایسنا، اقلام یلدایی عملا به کالاهای لوکس تبدیل شده‌اند و «بسیاری از افراد حالا در تامین هزینه‌های روزمره‌شان هم مانده‌اند، چه برسد به برپایی سفره شب یلدا».

با این حال، در دل این فشار اقتصادی سنگین، تلاش بخشی از جامعه برای زنده نگه‌ داشتن این آیین کهن، هرچند به شکلی حداقلی، دلنشین و معنادار است؛ خانواده‌هایی که با تدابیری چون با حذف آجیل، کاهش شدید مقدار میوه یا خرید چند قلم ساده، می‌کوشند جشن شب یلدا را ولو نمادین، برگزار کنند. برای آنان، یلدا بیش از آنکه سفره‌ای رنگین باشد، یادآور «با هم بودن» و مقاومت خاموش در برابر فرسایش اقتصادی حاصل از سیاست‌های جنگ‌طلبانه نظام جمهوری اسلامی است.

کارشناسان اقتصادی ریشه این گرانی کم‌سابقه را در ترکیب تورم مزمن، جهش نرخ ارز، کاهش ارزش پول ملی، ناکارآمدی سیاست‌های اقتصادی و ضعف نظارت بازار می‌دانند که همگی از سیاست‌های هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای رهبر جمهوری اسلامی نشات می‌گیرند. در حالی که مسئولان بارها گرانی را به «وجدان فروشندگان» یا عوامل مقطعی نسبت داده‌اند، داده‌های رسمی مرکز آمار نشان می‌دهد که تورم گروه میوه و خشکبار در آبان ۱۴۰۴ از مرز ۱۰۰ درصد عبور کرده است؛ رقمی که به‌روشنی از یک بحران ساختاری و نه یک نوسان گذرا، حکایت دارد.

نتیجه آنکه یلدا، شبی که قرار بود جشن نور و همبستگی باشد، برای بسیاری از ایرانیان به شب حساب‌وکتاب و حذف و انصراف تبدیل شده است. با این همه، پافشاری مردم بر حفظ این سنت، حتی در ساده‌ترین شکل ممکن، هم‌زمان با افزایش اعتراض‌ها به جمهوری اسلامی، نشان می‌دهد که یلدا هنوز زنده است؛ هرچند سهم برخی مردم از این شب بلند، تنها امیدی کم‌نور در دل تاریکی اقتصادی باشد.