یک گروه پژوهشی از دانشگاه‌های کوئین مری و کالج دانشگاه یو‌سی‌ال لندن نشان دادند که انسان‌ها می‌توانند اشیای مدفون در شن را بدون تماس مستقیم با آنها و تنها با اتکا به لرزش‌ها و تغییرات ظریف در میان دانه‌های شن شناسایی کنند. این کشف، توانایی حسی تازه و ثبت‌نشده را آشکار می‌کند که به آن «لمس از راه دور»‌ (Remote Touch) گفته می‌شود و فهم علمی مرسوم از سازوکار لامسه را به چالش می‌کشد.

این پژوهش که در کنفرانس بین‌المللی «موسسه مهندسان برق و الکترونیک»‌ (‌IEEE‌) در زمینه رشد و یادگیری در سال ۲۰۲۵ ارائه شد، از رفتار پرندگانی مانند ماسه‌چلچله‌ها و آب‌چره‌ها (پرندگان با نوک باریک) الهام گرفته است؛ پرندگانی که با تفسیر نشانه‌های مکانیکی در محیط خود، طعمه پنهان در زیر رسوبات را با منقارشان تشخیص می‌دهند. در انسان‌ها این توانایی حسی تا به امروز مشاهده یا اندازه‌گیری نشده بود. 

پژوهشگران در آزمایشی کنترل‌شده با استفاده از شن ظریف و اجسام پنهان، بررسی کردند که نوک انگشت انسان تا چه اندازه می‌تواند بدون تماس مستقیم مکان یک شی مدفون را تشخیص دهد. نتایج این پژوهش صرفا کنجکاوی زیستی نیست، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز پیشرفت‌های مهمی در حوزه رباتیک، باستان‌شناسی و اکتشافات فضایی باشد، به‌ویژه در محیط‌هایی که دید یا دسترسی مستقیم در آنها محدود است. 

دکتر الیزابتا ورساچه، مدرس ارشد روان‌شناسی در دانشگاه کوئین‌مری و نویسنده اصلی مقاله مربوط به نتایج این پژوهش، می‌گوید این نخستین‌بار است که لمس از راه دور در انسان‌ها مطالعه شده است و ادراک ما از جهان حسی، یعنی آنچه در موجودات زنده «میدان دریافتی» نامیده می‌شود، را تغییر می‌دهد.

تشخیص اجسام بدون تماس تا فاصله هفت سانتی‌متر

در آزمایش انسانی، دوازده شرکت‌کننده تنها با حرکت آرام نوک انگشتان روی سطح شن، بدون فشار یا تماس عمیق، تلاش کردند مکعبی کوچک را بیابند. به طور شگفت‌انگیزی آنها در ۷۰.۷ درصد از آزمایش‌ها موفق بودند و در فاصله متوسط ۶.۹ سانتی‌متری مکان شی را درست حدس زدند. حد میانه این فاصله ۲.۷ سانتی‌متر گزارش شد.

این یافته‌ها با مدل‌های فیزیکی مبتنی بر نظریه تعامل ذرات در فضاهای واسط دانه‌ای مانند شن کاملا همخوانی داشت، نظریه‌ای که نشان می‌دهد نشانه‌های لمسی می‌توانند تا حدود هفت سانتی‌متر از طریق جابه‌جایی‌های بازتابی در محیط اطراف منتقل شوند. پژوهشگران نوشتند: «این میزان حساسیت به آستانه‌ فیزیکی نظری نزدیک است، یعنی حدی که از بازتاب‌های مکانیکی در مواد دانه‌‌ای قابل تشخیص است.» همان‌گونه که دانشگاه کوئین‌مری اشاره کرده است، این نتایج نشان می‌دهد که حس لامسه انسان بسیار حساس‌تر از آن است که تاکنون تصور می‌شد، و توانایی‌اش مشابه سامانه‌های مکانیکی موجود در منقار پرندگان است.

کاربردهای بالقوه در فضا، ربات‌ها و باستان‌شناسی

به گزارش ام‌اس‌ان، پژوهشگران آینده‌ای را تصور می‌کنند که در آن ربات‌ها در زیر زمین‌ و در سیارات دیگر بدون تماس مستقیم عمل کنند. ابزارهایی ساخته شود که ادراک لمسی انسان را گسترش دهد. کاوش‌های باستان‌شناسی بدون تخریب انجام شود و کندوکاو در خاک مریخ یا بستر اقیانوس‌ها با اتکا به همین حس صورت گیرد. ژنگژی چن، پژوهشگر دکتری رباتیک پیشرفته، می‌گوید: «این بینش‌ها می‌تواند به توسعه ربات‌هایی منجر شود که عملیات‌های ظریف انجام می‌دهند، مانند کشف آثار باستانی بدون آسیب تا پیمایش در محیط‌های دانه‌دانه‌ای مانند خاک مریخ.»

بازتعریف مرزهای ادراک در انسان و فناوری‌

این مطالعه دیدگاه ما درمورد حس لامسه را دگرگون می‌کند. لامسه همواره حسی تعریف می‌‌شده که به تماس فیزیکی مستقیم محدود است. اما ظهور «لمس از راه دور» این مرز را بازتعریف می‌کند: ادراک می‌تواند از فاصله و از طریق جابه‌جایی‌های مکانیکی محیط آغاز شود.

به‌رغم پیشرفت سریع سامانه‌های لمسی مبتنی بر هوش مصنوعی، نوک انگشت انسان همچنان در تشخیص و تفسیر نشانه‌های ظریف و معنادار محیط، به‌ویژه در شرایط پویا، از ماشین‌ها دقیق‌تر عمل می‌کند. این اختلاف عملکرد اکنون به‌طور دقیق قابل سنجش است و معیاری تازه برای توسعه ربات‌های آینده به شمار می‌رود.