اسرائیل برای شناسایی روندهای جهانی تا دهه‌ها به روش‌های سنتی متکی بود، اما اکنون سیستمی مبتنی بر هوش مصنوعی طراحی کرده که هدفش رصد و پیش‌بینی روندهایی است که می‌توانند آینده را دگرگون کنند؛ سیستمی که به گفته مسئولانش، توانست همه‌گیری کووید‌ــ۱۹ را پیش‌بینی کند، ظهور رباتیک را به‌عنوان یک روند کلیدی هشدار دهد و حتی از سال ۲۰۱۸ درباره تشدید رقابت آمریکا و چین هشدار داد.

امروز تیم «خط افق» در وزارت نوآوری، علم و فناوری اسرائیل، از چندقطبی شدن جهان، گسترش نابرابری‌ها و حتی نشانه‌های آغاز جنگ جهانی سوم سخن می‌گوید.

این پروژه سال ۲۰۱۸ ابتدا به‌عنوان یک آزمایشگاه زیر نظر وزارت اطلاعات اسرائیل، با هدایت یسرائیل کاتز، وزیر دفاع فعلی اسرائیل، که آن زمان وزیر اطلاعات بود، شکل گرفت و هدف آن استفاده از کلان‌داده‌ها و هوش مصنوعی برای شناسایی روندهای نوظهور در جهان و حمایت از برنامه‌ریزی‌های راهبردی اسرائیل بود.

این آزمایشگاه به‌مرور به یکی از چهار بخش اصلی وزارت اطلاعات بدل شد و پس از انحلال آن وزارتخانه، با ابتکار گیلا گملیل، وزیر وقت، به وزارت نوآوری و فناوری منتقل شد. امروز این سیستم با بودجه‌ای حدود چهار تا پنج میلیون شِکِل فعالیت می‌کند.

دکتر ویکتور یسرائیل، رئیس بخش خط افق، می‌گوید: «این سیستم مثل آزمایشگاهی برای واقعیت‌های در حال تغییر است که با هدف ارائه هشدارهای راهبردی به تصمیم‌گیرندگان دولتی ایجاد شد. هدف ما شناسایی روندهای نوظهور جهانی و ترسیم تصویری یکپارچه از آن چیزی است که در حال وقوع است. ما معتقدیم اسرائیل از جهان جدا نیست، بنابراین باید برای امواجی که در راه‌اند، آماده شود، نه اینکه صبر کند تا آن امواج بر سرش فرود آیند.»

چهار سیستم موازی

طرح خط افق چهار بخش موازی دارد: رصد روندهای اجتماعی و سیاسی که از چهار سال پیش فعال‌اند، شناسایی فناوری‌های آینده که پایگاه داده‌ای با بیش از چهار هزار فناوری نوظهور دارد و بر پایه مدل چندعاملی هوش مصنوعی فعالیت می‌کند، تحلیل زنجیره‌های تامین که به‌ویژه برای وزارت دفاع طراحی شده است و مورد چهارم پلتفرم اصلی خط افق که همچنان در حال توسعه است و به بررسی «ابرروندها» می‌پردازد.

رئیس این پروژه توضیح می‌دهد: «ما جهان را به هشت حوزه اصلی تقسیم می‌کنیم: ایدئولوژی‌ها، اندیشه‌ها و ادیان، اقلیم‌ها و منابع طبیعی، جمعیت‌شناسی، روابط بین‌الملل، اقتصاد جهانی، تغییرات اجتماعی، فناوری و ژئوپولیتیک. نکته کلیدی ارتباط و تاثیر متقابل این حوزه‌ها بر یکدیگر است. نمی‌توان به یکی از آن‌ها جداگانه نگریست و انتظار داشت بتوان چگونگی کارکرد جهان را درک کرد.»

گرچه موتور اصلی سیستم بر پایه هوش مصنوعی است، پژوهشگران هم در تعریف پرسش‌ها و هم در بررسی خروجی‌ها، نقش مهمی دارند. دکتر یسرائیل می‌گوید: «ماشین گاهی داده‌هایی غیرمنطقی ارائه می‌کند. وظیفه محققان است که خطاها را تصحیح کنند و نتایج معتبر را در اختیار دولت بگذارند.»

خروجی این سیستم تنها به شکل هشدار نیست، بلکه می‌تواند به صورت پیشنهادهای اجرایی برای وزارتخانه‌های مختلف باشد. مثلا زمانی که «رباتیک انسان‌نما» به‌عنوان یک روند نوظهور شناسایی شد، به وزارت اقتصاد اسرائیل توصیه شد خطوط تولید مبتنی بر ربات را در نظر بگیرد و به وزارت رفاه هم پیشنهاد شد استفاده از ربات‌ها در مراقبت از سالمندان بررسی شود.

پیش‌بینی‌های ۲۰۳۵

آخرین ارزیابی خط افق برای سال ۲۰۳۵ تصویری نگران‌کننده ترسیم می‌کند؛ از گذار از نظم تک‌قطبی به چندقطبی، ضعف مدل‌های اقتصادی موجود و افزایش نابرابری‌های اجتماعی که به گفته یسرائیل، «نقاط تلاقی تنش و بحران» ایجاد می‌کنند.

او می‌افزاید: «ما به دوره جنگ‌ میان دولت‌ها بازگشته‌ایم. همان‌طور که اکنون در اروپا، خاورمیانه و چین دیده می‌شود. بسیاری از تحلیل ما درباره رقابت آمریکا و چین انتقاد می‌کردند و می‌گفتند این صرفا یک پدیده مربوط به دوران ترامپ است، نه یک تغییر ساختاری، اما امروز روشن است که این رقابت عمیق و رو‌به‌تشدید است.»

یسرائیل درباره پیش‌بینی جنگ جهانی سوم، تاکید می‌کند: «سوال اصلی این است که جنگ جهانی سوم چگونه خواهد بود. یک نظریه این است که شاید ما همین حالا در آن باشیم. شاید هم یک جنگ واحد نباشد، بلکه مجموعه‌ای از درگیری‌های منطقه‌ای باشد. ما هم‌اکنون جنگی ادامه‌دار در اروپا را شاهدیم، جنگی در خاورمیانه جریان دارد و رویارویی چین و تایوان در پیش است.»

از دید این تیم، این بدان معنا است که اسرائیل باید خود را برای یک دوره‌ طولانی از بی‌ثباتی آماده کند. توصیه آن‌ها توسعه روابط راهبردی با کشورهایی مانند هند و برخی کشورهای اروپایی است، نه تکیه صرف بر ایالات متحده. آن‌ها همچنین در حال طرح راهبردی ویژه‌‌ای برای منطقه اقیانوس‌ هندــ‌اقیانوس‌آرام‌اند؛ منطقه‌ای که امروز به مرکز ثقل اقتصاد و فناوری جهان بدل شده است.

یکی دیگر از بحث‌های مطرح این است که حتی محتوای آموزشی مدارس اسرائیل هم باید متناسب با «عصر هوش مصنوعی» تغییر کند. به باور یسرائیل، نسل آینده باید برای جهانی چندقطبی و فناورانه آماده شود.

با وجود موفقیت‌های چشمگیر، این سیستم بی‌خطا هم نیست. پیش‌بینی‌ها درباره رقابت آمریکا و چین درست از آب درآمد، اما در برخی روندهای کوچک‌تر و فرعی مانند موج رو‌به‌افزایش اعتراض‌های سیاسی در سراسر جهان، خطاهایی دیده شد. یسرائیل می‌گوید: «هیچ سیستمی نمی‌تواند همه‌چیز را پیش‌بینی کند. مهم‌تر از پیش‌بینی، توجه به هشدارها و عمل کردن به آن‌ها است. بهترین فناوری هم اگر نادیده گرفته شود، کارآیی ندارد.»

او در پاسخ به این پرسش که آیا خط افق می‌توانست حمله ۷ اکتبر به اسرائیل را پیش‌بینی کند، گفت: «هیچ سیستمی نمی‌تواند وقتی هشدارهایش نادیده گرفته می‌شود، جلو چنین وقایعی را بگیرد. در نهایت تصمیم‌گیری با انسان است.»

سیستم خط افق اسرائیل ترکیبی از داده‌های عظیم، هوش مصنوعی و دانش انسانی است که می‌کوشد آینده را پیش‌بینی کند و دولت این کشور را برای تحولات جهانی آماده کند. با این حال، پرسش اساسی همچنان باقی است؛ اینکه آیا سیاستمداران اسرائیلی به این هشدارها عمل می‌کنند یا مانند بسیاری از کشورها، این فناوری تنها به‌عنوان ابزار تبلیغاتی باقی خواهد ماند؟