کمتر از دو سال پس از آنکه عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی دولت سیزدهم، برای حریم آرامگاه کوروش در پاسارگاد خط‌ونشان کشید و با ادعای «رعایت حقوق» ساکنان منطقه، به دنبال صدور مجوز ساخت‌وساز در آنجا برآمد، این بار رضا صالحی‌امیری، وزیر میراث فرهنگی دولت چهاردهم، در سفر به استان فارس، از قوه قضاییه خواست احکام افرادی را که حریم پاسارگاد را نقض کرده‌اند، تعلیق کند.
صالحی‌امیری روز دوشنبه بیستم مرداد در استان فارس، گفت: «هر تصمیمی در راستای حفاظت از پاسارگاد باید حقوق عمومی و خصوصی مردم را مدنظر داشته باشد.»
او با تکرار ادعای «رعایت حقوق جامعه محلی»، عملا به مخدوش کردن حریم و دخالت در عرصه و ارتفاعات پاسارگاد چراغ سبز نشان داد و در توجیه این اقدام، گفت: «وزارتخانه ما دو اصل محوری و هم‌تراز، یعنی حق حاکمیت ملی و حق مردم، را دنبال می‌کند، زیرا حفظ میراث ملی بدون رعایت حقوق شهروندی و منافع مردم امکان‌پذیر نیست.»
از سخنان دو وزیر در دولت‌های سیزدهم و چهاردهم چنین برمی‌آید که رویکرد نظام اسلامی مخدوش کردن حریم عرصه و ارتفاعات پاسارگاد با تکیه بر شعار «رعایت حقوق مردم» و پاسخ به مطالبات آنان است.
صالحی‌امیری در سخنان روز دوشنبه خود با طرح این ادعا که «صدای اعتراض مردم پاسارگاد را شنیده»، گفت: «مردم این منطقه نگران زیست شرافتمندانه خود و آینده فرزندانشان‌اند و حق دارند زندگی در شان و منزلت خود داشته باشند؛ دولت نیز موظف است این شرایط را فراهم کند.» او وعده داد که برای حل «مشکلات موجود» تلاش خواهد کرد.
عملیات هدفمند مخدوش کردن پاسارگاد
با توجه به اظهارات وزیر میراث فرهنگی، به نظر می‌رسد روند کوچک‌سازی حریم و اعمال تغییرات در عرصه و ارتفاعات پاسارگاد عملا کلید خورده یا در آستانه آغاز است. صالحی‌امیری از تعیین «مشاور ویژه» برای پیگیری مسائل پایگاه جهانی پاسارگاد خبر داد و به شورای فنی میراث فرهنگی دستور داد ظرف یک ماه، با حضور نماینده مردم پاسارگاد در مجلس، مسئولان محلی و کارشناسان ذی‌ربط، جلسه‌ای برگزار و نتیجه بررسی‌ها را به‌صورت مصوب و اجرایی، ابلاغ کنند.
او با اشاره به برگزاری جلسات مکرر برای «رفع مشکلات» ساکنان گفت که ظرف یک ماه آینده در این زمینه، «خبرهای خوش» اعلام خواهد شد؛ عبارتی که در کنار دستور تشکیل نشست‌های فوری با نمایندگان محلی، فرماندار و امام‌جمعه، نشانه‌ای روشن از تسریع تصمیم‌گیری درباره تغییر در محدوده و کاربری اراضی پاسارگاد است. وزیر همچنین از فرماندار پاسارگاد خواست فهرست مشکلات شهرستان را تهیه و هفته آینده برای طرح در نشست با وزرای مرتبط، ارائه کند.
تعلیق احکام قضایی نقض‌کنندگان حریم پاسارگاد
وزارت میراث فرهنگی که بنا بر ماموریت قانونی خود باید حافظ و پاسدار آثار تاریخی و حریم آن‌ها باشد، این بار به جای پیگیری اجرای احکام مربوط به حفاظت از پاسارگاد، از قوه قضاییه خواسته است اجرای احکام صادره علیه متخلفان و ناقضان حریم این مجموعه جهانی را به‌طور موقت متوقف کند.
سیدرضا صالحی‌امیری روز دوشنبه در جمع مردم و مسئولان پاسارگاد گفت: «قوه قضاییه، از رئیس این قوه تا مسئولان محلی، همواره پشتیبان مردم است و در حفاظت از میراث فرهنگی، حقوق مردم باید هم‌پایه حق حاکمیت، رعایت شود.»
او افزود: «درخواست تعلیق این احکام را به‌صورت کتبی نیز ارائه خواهیم کرد تا مردم احساس امنیت بیشتری داشته باشند.»
پیشینه دخالت‌ها در حریم پاسارگاد
دخل‌وتصرف در حریم و عرصه پاسارگاد موضوع تازه‌ای نیست و سابقه آن به سال‌ها پیش بازمی‌گردد. اواخر دی‌ماه ۱۴۰۲، عزت‌الله ضرغامی، وزیر وقت میراث فرهنگی دولت سیزدهم، صراحتا برای مقبره کوروش خط‌ونشان کشید و گفت: «شهر پاسارگاد به خاطر مقبره کوروش گرفتار شده و مردم نمی‌توانند ساختمان بلند بسازند، کشاورزی کنند و دکل بزنند.»
او در اظهاراتی که واکنشی گسترده در شبکه‌های اجتماعی برانگیخت، حریم آثار تاریخی را «بزرگ‌ترین گرفتاری» خواند و افزود: «باید برای این مسئله تصمیم‌های انقلابی گرفت. من این مشکل را حل می‌کنم و زیر میز می‌زنم.» این موضع‌گیری آشکار چراغ سبزی به تغییر در حریم آرامگاه کوروش و محدودیت‌های حفاظتی پاسارگاد بود؛ روندی که اکنون با اظهارات وزیر کنونی میراث فرهنگی ادامه یافته است.
پاسارگاد و جایگاه تاریخی آن
پاسارگاد، نخستین پایتخت هخامنشی و آرامگاه کوروش بزرگ، یکی از ارزشمندترین میراث تاریخی ایران و جهان است که در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شده است. این مجموعه که در دشت وسیع پاسارگاد در استان فارس قرار دارد، علاوه بر آرامگاه کوروش، شامل کاخ‌ها، باغ‌ها و سازه‌های سنگی باشکوهی است که نمونه‌هایی برجسته از هنر و معماری دوران هخامنشی به شمار می‌روند.
پاسارگاد به دلیل جایگاه تاریخی و فرهنگی آن، در حافظه جمعی ایرانیان اهمیت ویژ‌ه‌ای دارد. این مجموعه در مناسبت‌هایی چون نوروز، همواره جزو پربازدیدترین مکان‌های تاریخی ایران بوده است و هزاران گردشگر داخلی و خارجی برای دیدار از آرامگاه بنیان‌گذار نخستین شاهنشاهی ایران، به آنجا سفر می‌کنند. این استقبال گسترده پاسارگاد را به یکی از نقاط کانونی گردشگری و هویت تاریخی ایران تبدیل کرده است.
تعارض منافع جمهوری اسلامی با کوروش بزرگ
جمهوری اسلامی از آغاز شکل‌گیری، با کوروش بزرگ و میراث او زاویه داشت، زیرا کوروش نماد ایران پیش از اسلام و یادآور هویت ملی است که با ایدئولوژی مذهبی حاکم ناسازگار است. جایگاه جهانی کوروش به‌عنوان پادشاهی که منشور حقوق بشر را صادر کرد و محبوبیت او در میان مردم می‌تواند برای نظامی که مشروعیتش را بر پایه ایدئولوژی دینی تعریف کرده است، چالشی جدی ایجاد کند. از این رو، محدود کردن پاسارگاد و کاهش اهمیت نمادین آن بخشی از سیاستی است که می‌کوشد روایت رسمی حکومت از تاریخ ایران را تثبیت کند.
تخریب آثار تاریخی و مخدوش کردن حریم و عرصه آن‌ها نیز با همین هدف دنبال می‌شود. منتها مسئولان نظام همواره از اذعان به این مسئله پرهیز می‌کنند و برای اقدام‌هایشان، از عناوین پوششی مانند «احقاق حقوق مردم» یا «مرمت و حفاظت» استفاده می‌کنند. مثل همین حالا که صالحی امیری ادعا کرده دستکاری در حریم و عرصه پاسارگاد مطالبه مردمی است.
او با بیان اینکه «توجه به مطالبات مردمی و ارتقای کیفیت زندگی در جوامع میزبان میراث جهانی بخشی جدایی‌ناپذیر از راهبردهای توسعه پایدار است»، گفت: «دولت خود را خدمتگزار مردم می‌داند و می‌کوشد با بهره‌گیری از ظرفیت‌های ملی، منطقه‌ای و محلی، مسیر حل مشکلات و بهبود شاخص‌های زیست‌پذیری در این منطقه را هموار کند.»
بی‌تردید جوامع محلی در حریم آثار تاریخی حقوقی دارند و از مزایای اقتصادی، گردشگری و فرهنگی این آثار نیز برخوردار می‌شوند. وجود یک اثر جهانی مانند پاسارگاد خود محرکی برای رونق مشاغل محلی، گردشگری و صنایع دستی است و می‌تواند به بهبود معیشت مردم منطقه کمک کند. در صورتی هم که به ساخت‌وساز یا توسعه زیرساخت‌های مسکونی و اقتصادی برای ساکنان نیاز باشد، این وظیفه دولت است که فضا و امکاناتی جایگزین را در خارج از حریم حفاظتی اثر فراهم کند تا هم حقوق جامعه محلی رعایت شود و هم اصالت و تمامیت میراث حفظ شود.
بنابراین توجیه اقدام‌هایی که به کوچک‌سازی حریم و مخدوش کردن پاسارگاد منجر می‌شود، به نام «حقوق مردم»، نه‌تنها منطقی نیست، بلکه تلاشی است برای مشروعیت‌بخشی به دخل‌وتصرف در یکی از مهم‌ترین میراث تاریخی ایران. حال آنکه دولت می‌تواند با برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری هدفمند، اقتصاد محلی در مناطقی مانند پاسارگاد را به سمت گردشگری پویا هدایت کند تا جوامع محلی به جای تمرکز بر ساخت‌وساز در حریم آثار تاریخی، از منافع پایدار این صنعت بهره‌مند شوند.
ایجاد زیرساخت‌های گردشگری مانند مراکز اقامتی بومی، بازارچه‌های صنایع دستی، رستوران‌های محلی و مسیرهای بازدید استاندارد، در کنار آموزش مهارت‌های مرتبط به ساکنان، می‌تواند درآمدی مستمر و قابل‌اتکا برای آنان فراهم کند. همچنین، تبلیغ و معرفی این مقاصد در سطح ملی و بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و حمایت از کسب‌وکارهای محلی هم به حفاظت از میراث جهانی کمک می‌کند و هم باعث می‌شود مردم منطقه، ارزش اقتصادی پاسداری از آن را به‌طور ملموس تجربه کنند.
