مرتضی صفری، مدیرکل میراث‌ فرهنگی استان آذربایجان غربی، از کشف بقایای معماری مربوط به دوران ساسانی در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی در مسجد جامع ارومیه خبر داد.

به گزارش خبرگزاری ایلنا، صفری اعلام کرد که کاوش‌های اخیر در مسجد جامع ارومیه و تپه تاریخی قالایچی با نتایج قابل‌توجهی همراه بوده است. این کاوش‌ها با همکاری پژوهشگاه میراث‌ فرهنگی و با هدف شناسایی لایه‌های تاریخی و ساختارهای معماری این بناها انجام شدند.

مسجد جامع ارومیه، یکی از کهن‌ترین مساجد منطقه آذربایجان ایران، کنار بازار تاریخی ارومیه قرار دارد. بر اساس شواهد و اسناد تاریخی، این مسجد روی بقایای یک آتشکده زرتشتی ساخته شد که قدمت آن به پیش از دوران انوشیروان می‌رسید. این آتشکده درگاهی داشت که مقابل محراب فعلی مسجد قرار داشت و هنوز هم آثاری از آن باقی مانده است.

در ساختار آتشکده، برای موبدان جایگاهی ویژه در نظر گرفته می‌شد. با ورود اسلام به ایران و گسترش این دین در منطقه، کاربری آتشکده از بین رفت و ابتدا متروک و در نهایت ویران شد. پس از آن، بنای مسجد روی ویرانه‌های آتشکده ساخته شد. امروزه نیز بقایایی از آن ساختار اولیه زرتشتی در مسجد قابل‌مشاهده است.

تاریخ دقیق ساخت مسجد مشخص نیست، اما بر اساس بررسی مصالح به‌کاررفته، قدمت آن به دوره سلجوقیان نسبت داده می‌شود. این بنا در طول قرون مختلف، از جمله در دوره‌های ایلخانی، صفویه، زندیه و پس از انقلاب، بارها مرمت و بازسازی شد. بخشی از آن نیز در حمله مغولان ویران شد، اما بعدها دوباره آن را بازسازی کردند.

با وجود این همه تخریب و بازسازی، آثار ارزشمندی مانند کتیبه‌ها و گچبری‌هایی متعلق به قرن هفتم هجری همچنان بر محراب مسجد باقی مانده‌اند. این تزیینات که اثر هنرمندان دوره سلجوقی‌اند و به خط کوفی نگاشته شده‌اند، بر دیرینگی و ارزش تاریخی این بنا گواهی می‌دهند.

بازسازی‌های متعدد در دوره‌های مختلف این امکان را فراهم کرده است که نمونه‌هایی از هنر معماری هر عصر در ساختار مسجد دیده شود؛ به‌ویژه در بخش‌هایی مانند سرستون‌ها، گنبد، طاق‌ها و تزیینات داخلی. کشف اخیر بقایای معماری ساسانی در این مسجد نیز فرضیه ساخت مسجد بر بقایای یک آتشکده را بیش‌ازپیش تقویت می‌کند.

در کنار این یافته‌ها، مدیرکل میراث‌ فرهنگی آذربایجان غربی به کاوش‌های انجام‌شده در تپه قالایچی بوکان و محدوده سد چپرآباد نیز اشاره کرد. او در حالی از موفقیت‌آمیز بودن این کاوش‌ها سخن گفت که سد چپرآباد با وجود اعتراض شدید فعالان محیط زیست و میراث‌ فرهنگی آبگیری شد. آن‌ها هشدار داده بودند در صورت آبگیری این سد، روستای هفت هزار ساله مجاور آن به طور کامل زیر آب می‌رود.

همین اتفاق نیز افتاد. حدود دو سال پس از آغاز آبگیری، باستان‌شناسان اعلام کردند که بقایای یک نوزاد از دوران باستان را در محوطه سد کشف کرده‌اند؛ کشفی که اگر زودتر انجام نمی‌شد، برای همیشه زیر آب مدفون می‌ماند. حنان بحرانی‌پور، باستان‌شناس مسئول این کشف، گفت که این نوزاد حدود شش هزار و ۵۰۰ سال پیش و در اواسط هزاره پنجم پیش از میلاد، دفن شده است.

روستای پیش از تاریخ چپرآباد به فاز گذار میان دو دوره مهم فرهنگی دالما و پیزدلی در شمال‌غرب ایران تعلق دارد. با اینکه کاوش‌های این محوطه هنوز به پایان نرسیده بود و می‌توانست داده‌های بی‌سابقه‌ای درباره زندگی، فرهنگ، جامعه و سنت‌های هفت‌هزار سال پیش ارائه دهد، اصرار دولت بر آبگیری سد، به نابودی کامل این محوطه باستانی منجر شد.

اهمیت تپه چپرآباد از آن جهت است که به گفته بحرانی‌پور، تا پیش از این، مرحله گذار میان دوره‌های دالما و پیزدلی در هیچ محوطه دیگری شناسایی نشده بود. به همین دلیل، ادامه کاوش‌ها می‌توانست درباره یکی از دوره‌های ناشناخته پیش از تاریخ ایران در شمال‌غرب کشور اطلاعاتی باارزش فراهم آورد.