برخی رسانه‌های داخلی ایران خبر داده‌اند که شهرک بین‌المللی هنر پاریس، «سیته»، به مالکیت ایران بر چهار آتلیه در این مجموعه پایان داده است. این اتفاق در پی قطع ارتباط معاونت هنری وزارت ارشاد با این نهاد بین‌المللی، بی‌پاسخ ماندن مکاتبه‌ها و فراخوان‌ها برای بازسازی و بی‌توجهی به هشدارهای رسمی رخ داد و در نهایت به حذف کامل ایران از این شهرک بین‌المللی منجر شد. رسانه‌های داخلی گزارش داده‌اند که تنها با تخصیص ۲۰۰ هزار دلار برای بازسازی، امکان حفظ این مالکیت وجود داشت. در توصیف اهمیت شهرک بین‌المللی هنر پاریس باید گفت که نزدیک به ۸۰ کشور جهان در آن عضویت دارند و در سال‌های پیش هنرمندانی مانند سهراب سپهری، محسن وزیری‌مقدم و ایران درودی در آن اقامت داشته‌اند.

به گفته جواد صادقی، کارشناس موزه هنرهای معاصر ایران، ایران از حدود پنج ماه پیش عملا از شهرک بین‌المللی هنر پاریس حذف شده است و دیگر هیچ فضایی در اختیار ندارد.

شهرک بین‌المللی هنرهای پاریس

شهرک بین‌المللی هنر پاریس (Cité internationale des arts) یکی از مهم‌ترین مراکز اقامت، پژوهش و خلق هنری در جهان است که در قلب پاریس، رو به رود سن، در جزیره سن‌لوئی بنا شده است. این مجموعه که ماهانه میزبان بیش از ۳۰۰ هنرمند است، علاوه بر اینکه امکان اقامت موقت هنرمندان از چهارگوشه جهان را فراهم می‌کند، فضا و فرصتی است برای همزیستی هنری، گفتگو، مشارکت و آفرینش.

طرح تاسیس این شهرک به سال ۱۹۴۷ میلادی بازمی‌گردد، زمانی که فلیکس برونو، از مدیران فرهنگی فرانسه، به ضرورت فراهم آوردن سازوکاری برای پذیرایی از هنرمندان خارجی در پاریس پی برد.

او با همراهی پل لئون، مدیرکل افتخاری مدرسه عالی هنرهای زیبای پاریس، و ارو اسلنمن، نقاش هلندی، پروژه‌ شکل‌گیری این مجموعه را آغاز کرد. شهرداری پاریس هم زمینی به مساحت ۱۵ هزار متر مربع در محله تاریخی «ماره» (Le Marais) برای اجرای این طرح در اختیار بنیاد آنان گذاشت و دولت فرانسه نیز اعتبار دو میلیون فرانک را برای ساخت آن تصویب کرد.

در سال ۱۹۵۷، هیئت دولت فرانسه این شهرک را به‌عنوان نهادی با منافع عمومی به رسمیت شناخت و به همین دلیل در سال ۱۹۶۰ از پرداخت مالیات معاف شد.

عملیات ساخت این شهرک از سال ۱۹۶۲ آغاز شد و حدود چهار سال پس از آن با ۱۳۶ آتلیه برای استقبال از هنرمندان ۳۷ کشور جهان به بهره‌برداری رسید. امکانات فرهنگی این شهرک در سال‌های بعد توسعه یافت و سالن‌های نمایشگاهی و شنیداری، آتلیه‌ جمعی برای هنر حکاکی، یک سالن تلویزیون، و تعدادی آتلیه جدید به فضاهای موجود اضافه شد. در دهه‌های بعد نیز توسعه زیرساخت‌ها ادامه پیدا کرد. در ۱۹۶۶ میلادی نیز بهره‌برداری رسمی آن ثبت شد تا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراجع هنری در جهان فعالیت کند.

ساختار مدیریتی این نهاد بر پایه مشارکت کشورها و نهادهای فرهنگی است و هر کشوری که در این مجموعه مکانی اختصاصی دارد، می‌تواند در تصمیم‌گیری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و اعزام هنرمندان نقش ایفا کند.

در حال حاضر، این شهرک ۳۲۶ آتلیه‌ـ‌سکونتگاه دارد که در دو بخش اصلی واقع در محله‌های «سن‌لوئی» و «مون‌مارتر» پاریس قرار دارند. حدود یک‌سوم این فضاها تحت مالکیت یا مدیریت مستقیم دولت فرانسه، شهرداری پاریس، و بنیاد شهرک قرار دارد و باقی با مشارکت نهادهای خارجی اداره می‌شود.

این شهرک به گونه‌ای طراحی شده که فضایی برای اقامت، کار و تعامل هنرمندان فراهم کند. هر آتلیه حدود ۲۵ تا ۵۰ متر مربع مساحت دارد و شامل فضای کار، آشپزخانه، حمام و امکانات پایه‌ای زندگی است. آتلیه‌ موسیقی‌دانان و نوازندگان نیز به سازهایی مانند پیانو مجهز است.

فرایند پذیرش هنرمندان به دو صورت انجام می‌شود: یا از طریق فراخوان عمومی و مستقیم، یا از طریق معرفی نهادهای شریک. در هر دو حالت، درخواست‌ها را کمیسیون‌های تخصصی بررسی می‌کنند. این کمیسیون‌ها متشکل از کارشناسان رشته‌های مختلف، مانند هنرهای تجسمی، موسیقی، رقص، عکاسی و هنرهای نمایشی‌اند که براساس کیفیت آثار، پیشینه حرفه‌ای و طرح کاری متقاضی تصمیم‌گیری می‌کنند. مدت اقامت نیز بسته به برنامه هنرمند، از دو ماه تا یک سال متغیر است.

امکاناتی مانند سالن‌های نمایشگاهی، فضاهای تمرین موسیقی، سالن‌های تخصصی صدا، کارگاه‌های تخصصی چاپ، لیتوگرافی، عکاسی، و کتابخانه، این مجموعه را به یکی از پویا‌ترین محیط‌های هنری جهان تبدیل کرده است. این شهرک همچنین میزبان برنامه‌های فرهنگی و رویدادهای هنری متعددی است و نقطه‌ تماس و همزیستی هنری میان فرهنگ‌ها شناخته می‌شود.

عضویت ایران در شهرک بین‌المللی هنر پاریس

شهرک بین‌المللی هنر پاریس در میان هنرمندان و محافل هنری دنیا آن‌قدر اهمیت دارد که صرف حضور در آن فرصتی بی‌نظیر قلمداد می‌شود. کشورهای جهان این را می‌دانند که اجاره یا تملک آتلیه در این شهرک زمینه‌ساز معرفی فرهنگ و هنرهای بومی آنها به دیگران است و آنها نیز می‌توانند با هنرهای بومی کشورهای دیگر آشنا شوند.

نکته قابل توجه این است که ایران از همان سال‌های نخست تاسیس این شهرک به اهمیت آن پی برد و در دهه ۱۳۴۰ خورشیدی با خرید چهار آتلیه‌ـسکونتگاه اختصاصی در این مجموعه، به یکی از کشورهای بنیان‌گذار و دارای جایگاه تثبیت‌شده در سیته تبدیل شد. این فضاها تحت نظارت موزه هنرهای معاصر تهران مدیریت می‌شدند.

اهمیت این حضور فراتر از مالکیت چهار آتلیه‌ـسکونتگاه اختصاصی در پاریس بود. ایران با این اقدام، در عمل صاحب یک کرسی در مجمع عمومی غیررسمی هنر جهانی شد؛ جایی که هنر و فرهنگ ایرانی در جریان زنده و چندملیتی هنر معاصر دیده می‌شد و این آتلیه‌ها بستری برای معرفی هنرمندان ایرانی به جامعه هنری جهانی فراهم می‌کردند.

در حدود شش دهه گذشته، هنرمندان برجسته‌ای به نمایندگی از ایران در این شهرک اقامت داشتند، از جمله سهراب سپهری، شاعر و نقاش معاصر، محسن وزیری‌مقدم، نقاش و مجسمه‌ساز، و ایران درودی، نقاش سرشناس معاصر، که دوره اقامتش در سیته را یکی از تاثیرگذارترین دوره‌های هنری‌اش می‌دانست.

فرشید مثقالی، تصویرگر و گرافیست بین‌المللی، حسین کاظمی، از پیشگامان هنر انتزاعی در ایران، ندا رضوی، عکاس، آفرین سجادی، نقاش، و مهسا کریمی‌زاده، مجسمه‌ساز، نیز از دیگر هنرمندانی‌اند که طی سال‌های گذشته در سیته اقامت داشته‌اند.

جست‌وجو در میان خبرهای مربوط به حضور ایران در سیته نشان می‌دهد که دست‌کم تا سال ۱۳۹۸ همچنان هنرمندان ایرانی در این مجموعه حضور فعال داشته‌اند و برنامه‌هایی را نیز اجرا می‌کرده‌اند. ژوئیه سال ۲۰۱۹ میلادی، خبرگزاری فرانسه به نقل از بندیکت الیوت، رئیس شهرک، نوشت که هنرمندان ایرانی در میان ۱۰۰ کشور جهان رتبه ششم را در این اقامتگاه هنری کسب کرده‌اند.

در همان بازه زمانی، سایت هنرآنلاین نیز در گزارشی که از دیدار معاون امور هنری وزارت ارشاد با رئیس سیته منتشر کرد به نقل از او نوشت: «فرهنگ و هنر ریشه‌دار ایرانی، میراث بزرگ جهانی است و شاهنامه فردوسی را می‌توان نمونه‌ای بارز از این فرهنگ دانست».

او با اشاره به اینکه ایران از سال ۱۹۶۶ که سیته راه‌اندازی شد تاکنون ۵۰۰ هنرمند ایرانی را به این شهرک اعزام کرده و به همین دلیل از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، گفت که در میان هنرمندانی که تاکنون به سیته اعزام شده‌اند نام‌های درجه یک و مشهور هنر ایران را می‌توان دید.

الیوت همچنین گفت: «هنر ایران در جهان، اروپا و به‌ویژه فرانسه اهمیت بسیار دارد، اما ناشناخته مانده است، و حضور هنرمندان ایرانی در این شهرک فرصتی است برای معرفی هنر ایران.»

با این حال، چنین به نظر می‌رسد که از همان زمان به بعد، حضور ایران در این نهاد کمرنگ و به‌تدریج متوقف شد. در حالی که مسئولان وقت وزارت ارشاد وعده توسعه فعالیت ایران در این اقامتگاه هنری را داده بودند.

ابهام در پایان حضور ایران

مسئولان فرهنگی هنری دولت‌های دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم درباره اینکه آیا واقعا مالکیت ایران بر آتلیه‌هایش در سیته پایان یافته است، توضیح شفاف و قانع‌کننده‌ای نداده‌اند، در وبسایت این نهاد نیز همچنان نام ایران در کنار دیگر مشترکان به چشم می‌خورد. همچنین خبرهایی مبنی بر حضور هنرمندان ایرانی در این مجموعه منتشر شده است، اما طبق گزارش خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران، اکنون پنج ماه است که مالکیت ایران پایان یافته و این امر به دلیل خودداری از پرداخت هزینه‌های نوسازی و نگهداری بوده است. افزون بر این، مسئولان جمهوری اسلامی حتی به نامه‌ها و تماس‌های این مجموعه نیز پاسخ نداده‌اند.

در گزارش این خبرگزاری آمده است که «در تمام پنج سال گذشته، معاونت هنری وزارت ارشاد هیچ اقدام عملی و موثری برای حفظ این جایگاه انجام نداد و حتی پس از علنی شدن تهدید حذف ایران از سیته، باز هم واکنشی درخور و متناسب با اهمیت این مسئله مشاهده نشد».

به گفته جواد صادقی، از سال ۲۰۱۶ مدیریت سیته هشدار داده است که تمامی فضاها باید بازسازی شوند، وگرنه کشورها حق استفاده نخواهند داشت. اما ایران هیچ اقدامی نکرد و درنتیجه این امکان عملا نابود شد. حال آنکه «سیته فقط یک ساختمان نبود؛ ویترینی جهانی برای فرهنگ و هنر ایران بود. جایی برای گفتگو با هنرمندان دیگر کشورها، و فرصتی برای دیده شدن هنرمندان جوان ایرانی در سطح بین‌المللی. این بلندگو را با بی‌توجهی خاموش کردیم».