علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران، به‌تازگی درباره دلایل کاهش تراز آب دریای خزر گفت که گذشته از کاهش بارندگی در این حوزه، ورودی‌های این دریا از سمت روسیه، مخصوصا ورودی رود ولگا، بسته شده است. این نکته به‌ویژه از این نظر اهمیت دارد که رود ولگا به‌تنهایی حدود ۸۵ درصد از آب دریای خزر را تامین می‌کند. بسته شدن مسیر ورودی رود ولگا به خزر، از مهم‌ترین عواملی ا‌ست که می‌تواند به خشک شدن این دریاچه منجر شود.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران در گزارشی با بررسی مشکلات و فشارهای وارده به دریای خزر، به ارزیابی راه‌های حفاظت از محیط زیست دریای خزر (موسوم به «کنوانسیون تهران») پرداخته است. در این گزارش آمده است که در حال حاضر، تنها چهارچوب قانونی موجود در زمینه همکاری‌های زیست‌محیط بین کشورهای ساحلی دریای خزر، پایبندی به «کنوانسیون تهران» است.

محمد درویش، کارشناس محیط زیست، در گفت‌وگو با روزنامه تجارت هشدار داد که در چنین شرایطی، همان بلایی که سر آرال و دریاچه ارومیه آمد، بی‌تردید در مورد خزر هم تکرار می‌شود. او همچنین اشاره کرد که ایران نیز  با سدسازی‌های بی‌رویه، از دیگر عوامل رو به خشکی رفتن دریاچه خزر است و از همین رو، صلاحیت اعتراض به روسیه را ندارد. درویش گفت: «ایران در حوزه بالادستی رودخانه‌های خود که به خزر وارد می‌شوند، سدسازی‌های بزرگی انجام داده است. بنابراین، ما صلاحیت لازم برای هشدار و اخطار به روسیه را نداریم.»

او در ادامه در مورد آینده خزر تاکید کرد: «دیگر کشورهای حوزه خزر هم همین وضعیت را دارند. اگر همه کشورهای حاشیه خزر حاضر نشوند به یک معاهده بین‌المللی تن دهند و رژیم حقوقی خزر را به رسمیت بشناسند و حقابه خزر را رعایت کنند، آینده این دریاچه بسیار تیره و تار خواهد بود.»

در بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درباره مشکلات دریای خزر، سند الحاقی ارزیابی اثرات زیست‌محیطی فرامرزی بررسی شده است. در این بخش از گزارش آمده است که بر اساس این پروتکل یا سند الحاقی، کشورهای عضو متعهد می‌شوند که پیش از اجرای طرح‌های بزرگ که می‌تواند دارای اثرات زیست‌محیطی فرامرزی برای سایر کشورها در منطقه دریای خزر باشد، این اثرات را مطالعه و ارزیابی کنند و گزارش آن را به دبیرخانه کنوانسیون و کشورهای عضو ارائه دهند.

تجارت‌نیوز در گزارشی با اشاره به این موضوع، نوشته است که مقام‌های مسئول هنوز گزارش تازه‌ای از وضعیت حقابه دریای خزر نداده‌اند، اما بارها هشدار داده‌اند که باید برای چالش‌های ناشی از پسروی دریای خزر آماده شد. اختلال در روند فعالیت بندرها و دریانوردی، صیادی، خشک شدن تالاب‌ها و تغییرات سواحل، از جمله مشکلاتی است که پسروی احتمالی دریای خزر ایجاد خواهد کرد.

این در حالی ا‌ست که مقام‌ها و مبلغان حکومت جمهوری اسلامی ایران، همواره مسائل زیست‌محیطی را سد راه برنامه‌های آن دانسته‌اند. از جمله رائفی‌پور، سخنران حامی نظام حاکم بر ایران، شنبه، ۲۵ شهریور (۱۶ سپتامبر)، در حسینیه شاهرودی‌های مشهد، با تمسخر فعالیت‌های محیط زیستی در حوزه دریای خزر، گفت: «الان روسیه گفته من برای ایران در شمال کشورتان پتروشیمی می‌زنم و عواید فراوانی هم دارد؛ برخی راه افتاده‌اند و حرف از محیط زیست می‌زنند. خب کجا باید پتروشیمی زد؟ بالاخره باید جایی پتروشیمی احداث کرد که آب باشد؛ کنار رودخانه یا دریاچه. توی بیابان که نمی‌شود پتروشیمی زد.»

به نظر می‌رسد که اشاره او به حواشی مطرح‌شده در جریان احداث پتروشیمی میانکاله و طرح‌هایی از این دست باشد که فعالان حامی حفاظت محیط زیست، درباره آن گفته بودند که این اقدام، به نابودی تالاب میانکاله منجر خواهد شد.