ایران ایالات متحده را به بلاتکلیفی متهم می‌کند. واشنگتن تهران را متهم می‌کند که طی ماه‌ها ناسازگاری، هرگونه حسن نیتی را از بین برده است و هر دو طرف در تلاش‌ هستند هرگونه بازگشت به توافق هسته‌ای را یک پیروزی معرفی کنند.

در همین حال، اتحادیه اروپا که به خشم آمده، جایگاه خود به عنوان پیام‌رسان را کاهش داده و نقش میانجی‌گری فعال‌تری را بر عهده گرفته و آمریکا و جمهوری اسلامی را ملزم کرده است تا توافقی را که هر دو می‌گویند آن را می‌خواهند، بپذیرند.

جوزپ بورل، مسئول روابط خارجی اتحادیه اروپا، روز دوشنبه به خبرنگاران گفت: «اگر ما بتوانیم این توافق را دوباره عملی کنیم، جهان مکان بسیار امن‌تری خواهد بود.»

کارشناسان و دیپلمات‌ها می‌گویند ایالات متحده و ایران بیش از هر زمان دیگری به بازگشت به مفاد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ۲۰۱۵ که در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ کنار گذاشته شد، نزدیک شده‌اند.

این توافق تحریم‌ها علیه ایران را در ازای کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای تهران لغو کرد. ایالات متحده با کنار گذاشتن آن موجی از تحریم‌های سخت را به راه انداخت و کارشناسان کنترل تسلیحات آن را گسترش خطرناک برنامه هسته‌ای ایران توصیف کردند.

رئیس‌جمهوری جو بایدن وعده بازگشت به توافق را داد. نزدیک به ۱۸ ماه مذاکره دستاوردهای بسیار کمی به همراه داشت. تهران از درخواست خود مبنی بر حذف سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی ایالات متحده صرف نظر کرد. ظاهرا واشنگتن هم در حال حاضر، از جاه‌طلبی خود برای ایجاد توافق هسته‌ای برای بررسی برنامه موشکی ایران و حمایتش از گروه‌های مسلح در منطقه دست کشیده است.

بورل اوایل این ماه پیش‌نویس پیشنهادی را منتشر کرد که قرار بود طرح کلی برای بازگشت گام‌به‌گام هر دو طرف به رعایت شرایط توافق باشد. ایران با برخی تغییرهای جزئی پیشنهادی بازگشت و اکنون از اینکه واشنگتن هنوز پاسخ نداده، رنجیده‌خاطر است.

به گزارش خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، روز دوشنبه گفت: «اگر ایران به توافق نیاز دارد، آمریکا و اروپا بیش از ایران به آن نیاز دارند. آنچه اکنون مهم است، تعلل طرف آمریکایی در دادن پاسخ است.»

ایالات متحده انتقاد ایران را رد کرده است و اصرار دارد که با متحدانش مشورت و صبورانه اقدام کند؛ درست همان کاری که تهران در جریان مذاکرات اوایل سال جاری در وین انجام داد.

ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده، روز دوشنبه به خبرنگاران گفت: «پس از ماه‌ها دیپلماسی و گفت‌وگوی دقیق، ما در اصل به متن توافقی رسیدیم که برای بازگشت متقابل به اجرای کامل برجام آماده بودیم. البته این ایران بود که حاضر نبود همین را بگوید.»

بسیاری از دیپلمات‌ها ناامید شده‌اند و امیدوارند این موضوع را از دستور کار خود خارج و شاید با بازگرداندن نفت ایران به بازار، به منظور جبران کمبود انرژی ناشی از جنگ اوکراین، کار دولت‌های خود را آسان‌تر کنند. با پیش‌بینی بازگشت به توافق، قیمت‌ نفت فعلا پایین مانده است. احتمالا هر دو طرف فقط سعی دارند هر بازگشتی را یک پیروزی نشان دهند.

حمیدرضا عزیزی، از موسسه امور بین‌الملل و امنیت آلمان در برلین، گفت: «هر دو طرف خواستار توافق‌اند. در عین حال، نمی‌خواهند به عنوان بازنده دیده یا در نظر گرفته شوند. آن‌ها به انواع راهبردها متوسل می‌شوند، از جمله مانور رسانه‌ای و ایجاد بعضی تعدیل‌ها در پیشنهاد نهایی. آن‌ها سعی دارند از مذاکرات به نتیجه‌ای آبرومند دست یابند.»

ایران و ایالات متحده هر دو مجبورند برای قانع کردن مخالفان داخلی توافق، هرگونه بازگشت به توافق را یک پیروزی نشان دهند.

جمهوری‌خواهان و دموکرات‌های طرفدار اسرائیل شکوه می‌کنند که ایالات متحده پس از تقویت دانش هسته‌ای ایران از طریق غنی‌سازی اورانیوم تا حد تسلیحاتی و نصب سانتریفیوژهای پیشرفته، با بازگشت به توافق با تهران، امتیازهای بیش‌ازحدی می‌دهد. برداشته شدن تحریم‌ها میلیاردها دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در بانک‌های خارجی را آزاد می‌کند.

دولت تندرو ایران به ریاست ابراهیم رئیسی، تحت تسلط بدبینان سابق برجام است که با انعقاد توافق در سال ۲۰۱۵، دولت میانه‌رو قبلی این کشور را به تسلیم در برابر غرب متهم کرده بودند.

الی گرانمایه، از شورای روابط خارجی اروپا، گفت: «هنوز گروهی در ایران وجود دارد که توافق را نمی‌خواهد و ترجیح می‌دهد وضعیت موجود را حفظ کند، افراد دیگری هستند که خواهان توافق‌اند اما معتقدند که این کار را این دولت نباید انجام دهد. دولت رئیسی برای جلوگیری از ایجاد موانع سر راه خود در هنگام اجرا، با چالشی نسبتا سخت مواجه خواهد بود.»

هر دو طرف ممکن است درک کنند که حتی پس از امضای توافق، احتمال بروز خطرات جدیدی وجود دارد. خبرهای درزکرده حاکی از آن است که هرگونه بازگشت به توافق در مراحل ماهانه انجام می‌شود و هم‌زمان با عقب‌نشینی ایران از تولید و ظرفیت هسته‌ای، واشنگتن تحریم‌ها را لغو می‌کند.

گرانمایه هشدار می‌دهد که هر قدم از این راه ممکن است پرمخاطره باشد. کنگره ممکن است از کاخ سفید انتقاد کند. ایران ممکن است در حل‌وفصل مسائل مربوط به برنامه هسته‌ای گذشته خود که نکته موردمنازعه در مذاکرات است، شکست بخورد.

اسرائیل به‌شدت مخالف بازگشت به توافق است و واشنگتن و دیگر رهبران غربی را علیه بازگشت [به توافق] تحت فشار قرار می‌دهد. اسرائیل هشدار داده که این کشور به هیچ توافقی که غرب امضا کند متعهد نیست و ظاهرا پشت کارزار خرابکاری و ترورهای داخل ایران بوده که گاه‌وبی‌گاه تلاش‌های دیپلماتیک را مختل کرده است.

گرانمایه گفت: «ما این دوره دو یا سه ماه بسیار دشوار را داریم که تقریبا حساس‌تر از قبل خواهد بود. ما می‌دانیم که برای شروع معامله با ایران، یک مبارزه در پیش خواهیم داشت و این در زمانی که همه پس از ۱۸ ماه مذاکره خسته شده‌اند، نیازمند تلاش فنی زیادی است. مشکل پهنای باند [حجم اقدام‌ها و محدودیت زمان] وجود دارد.»

پس از توافق سال ۲۰۱۵، جان کری، وزیر خارجه ایالات متحده، در تلاش برای جلب حمایت دیپلماتیک و موافقت اقتصادی برای برجام، که آن را به ‌عنوان نشان دستاورد دیپلماتیک دولت خود می‌دید، به دور دنیا سفر کرد. کارشناسان تردید دارند که آنتونی بلینکن می‌توانست چنین نقشی را ایفا کند، اما با توجه به نقش بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در پیشنهاد تازه‌ترین دیپلماسی، اروپا قادر است این بار از عهده نقش مشابهی برآید.

عزیزی گفت: «آنچه در واقع این موج جدید خوش‌بینی را ایجاد کرده، تغییر نقش اتحادیه اروپا است. ایران و ایالات متحده در دو قطب مخالف‌اند و اتحادیه اروپا در وسط قرار دارد و تلاش می‌کند بین آن‌ها میانجی‌گری کند.»