این روزها نام شیراز با ویرانی، سرقت آثار تاریخی، زمین‌خواری و تصاحب اجباری املاک با مجوز تولیت حرم شاهچراغ و طرح مصوب رهبر جمهوری اسلامی ایران گره خورده است. چهره‌های شاخص مبارزه با فساد در شیراز معتقدند ارزش رانت و فساد اقتصادی که به نام توسعه حرم شاهچراغ و نظر علی خامنه‌ای و به کام دلالان، زمین‌خواران و تجاری‌سازان امنیتی، مذهبی و سیاسی نظام در این شهر رخ داده است، قابل ارزیابی نیست. ارزش ریالی آسیب‌های ناشی از اجبار مردم به تخریب خانه‌های تاریخی، همین‌طور تخریب خیابان‌ها، کوچه‌ها و اماکن قدیمی در هسته اولیه شکل‌گیری شیراز را هم که قدمت بافت آن به قبل از اسلام تا قرن اول هجری می‌رسد، نمی‌توان مشخص کرد.
تخریب شبانه و خریدوفروش علنی تزیینات خانه‌های تاریخی مانند نقوش، خطوط، کاشی‌کاری و آینه‌کاری‌های سقفی و دیواری، در و پنجره‌های قدیمی آسیبی جبران‌ناپذیر است که باندهای قدرت در یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران انجام داده‌اند.
حالا دولت ابراهیم رئیسی هم به کمک منتفعان سیاسی، امنیتی و مذهبی تخریب بافت قدیمی شیراز آمده است که به بهانه توسعه مجدد حرم شاهچراغ و خیابان‌کشی در طرح ۵۷ هکتاری، قصد دارند ۲۰۰ خانه تاریخی باقی‌مانده از دوره‌های صفویه، زندیه و قاجار را تخریب کنند و مخالفان این جریان هم تنها کنشگران اجتماعی، علاقه‌مندان میراث و تعدادی از دانشگاهیان‌اند.
گفته شده در موج جدید تخریب حتی بنای مسجد عتیق شیراز که قدمت آن به دوره صفاریان می‌رسد و مدارس مقیمیه و منصوریه با بیش از شش قرن قدمت، از آسیب در امان نخواهند بود و در میانه پروژه‌های تخریب بافت تاریخی شهر، به مکان‌های جداافتاده و غریب تبدیل می‌شوند که دیگر با بافت شهری ارتباط طبیعی ندارند.
این تنها آسیبی نیست که طی سه دهه اخیر به بافت تاریخی یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین شهرهای ایران وارد شده است. از دهه ۷۰ تا امروز، در پوشش پروژه‌های عمرانی-امنیتی توسعه حرم شاهچراغ بخش مهم معماری قدیمی شهر، کوچه‌ها و خیابان‌کشی‌ها از بین رفته و امروز دیگر نشانی از آن‌ها نمانده است.
در دهه ۷۰، متولیان امر به بهانه ایجاد مرکز فرهنگی که بعدتر کاربری اقتصادی پیدا کرد، بافت تاریخی ضلع جنوبی حرم شاهچراغ را تخریب کردند و مجتمع تجاری بین‌الحرمین را ساختند که بعدها هتلی در آنجا ساخته شد و ساختمان شورای شهر به آن مکان منتقل شد. از نکات بارز این ساختمان، تناسب نداشتن معماری و کاربری آن با بافت تاریخی و حتی حرم شاهچراغ است.
مجموعه تجاری نیکان در محل مدرسه خان و بر خیابان لطفعلی‌خان در جنوب و شرق بازار وکیل نیز در اراضی بافت قدیم شهر شیراز و کنار بازار وکیل با وسعت ۳۳ هزار متر ساخته شد که ۲۱ هزار متر آن منازل قدیمی خریداری و تخریب شده است؛ اتفاقی نادر در شهری تاریخی که ظرفیت گردشگری فعال آن به مجموعه تجاری تبدیل شده است.
یکی از افراد مطلع در شهرداری شیراز در این مورد به خبرنگار ایندیپندنت فارسی گفت: «در مورد خرید املاک مسکونی بافت قدیم و ساخت مجتمع نیکان تنها تخلف مربوط به خرید ارزان املاک مردم و گرفتن مجوز ساخت تجاری با رانت سیاسی نیست. در بحث پرداخت عوارض ساخت تجاری، برای ۱۵ هزار مترمربع واحد تجاری کمتر از دو میلیارد تومان عوارض دریافت شده؛ در صورتی که در کنار همین مجتمع برای ۱۰۰ مترمربع اضافه بنای تجاری، از یک فروشگاه لوازم‌خانگی ۹۷۰ میلیون تومان عوارض گرفته شد.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
این مقام آگاه همچنین توضیح داد: «خرید املاک مردم بدون اینکه متوجه برنامه‌ریزی برای تغییر کاربری‌ها باشند، بخشی از طریق تحت‌فشار قرار دادن ساکنان و قطع خدمات شهری انجام شد. موضوعی که بی‌تردید تخلفی آشکار است؛ اما مقام‌های سیاسی، امنیتی و حتی مقام‌های قضایی شیراز از تجاری‌سازان حمایت کردند و صدای مردم به جایی نرسید.»
با آغاز طرح حرم تا حرم و ۵۷ هکتاری در سال ۱۳۸۷، هم‌زمان با سفر علی خامنه‌ای به شیراز، کنشگران اجتماعی، علاقه‌مندان میراث فرهنگی و استادان معماری و شهرسازی به تخریب بافت تاریخی اعتراض کردند. آن‌ها با اشاره به تجربه اسف‌بار تخریب به بهانه توسعه حرم و ساخت مجتمع تجاری بین‌الحرمین در دهه ۷۰، تاکید کردند که خالی شدن هویت شیراز از سابقه تاریخی آن حتی به حرم شاهچراغ و موقعیت آن نیز آسیب جدی وارد کرده است.
اعتراض‌های شیراز به تخریب خانه‌های تاریخی و سرقت تزیینات آن‌ها هر بار با زدن برچسب ضدانقلاب، عامل دشمن و پرونده‌سازی برای معترضان عقب رانده شد. آن‌طور که مطلعان در شیراز ادعا می‌کنند، مالکان جدید، متولیان اجرای طرح و خریداران و فروشندگان تزیینات و زمین‌های تملک شده خانه‌های تاریخی همگی یکی‌اند و بافت تاریخی، شهروندان ساکن و کنشگران فرهنگی و دانشگاهی توان مقاومت مقابل آن‌ها را ندارند.
یک کارشناس میراث فرهنگی استان فارس در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی در این مورد شرح داد: «بخش زیادی از تخریب‌ها و آسیب‌هایی که به نام دو طرح حرم تا حرم و طرح ۵۷ هکتاری در این سال‌ها انجام شد، پس از افشا، نه‌تنها به بازداشت متخلفان و توقف این برنامه منجر نشد که بیشتر زمینه پرونده‌سازی برای افشاکنندگان این فسادها را در پی داشت.»
در طرح حرم تا حرم و ۵۷ هکتاری مقرر بود حرم شاهچراغ و سیدعلاءالدین حسین که در ضلع شمالی آن خیابان لطفعلی‌خان زند، در ضلع جنوبی آن بین‌الحرمین و شرق و غرب نیز شاهچراغ و مقبره سیدعلاءالدین حسین قرار دارد، به هم بپیوندند. پس از حمایت رهبر جمهوری اسلامی از طرح، نخستین اقدام امام‌جمعه وقت شیراز با همکاری تولیت و استانداری، تخریب بخشی از بافت و اضافه‌کردن آن به محوطه برای ایجاد صدها قبر و فروش آن در حریم شاهچراغ بود.
همان زمان، با توجه به اینکه طرح توسعه با اضافه‌کردن بخش‌های فیزیکی و تخریب بافت قدیم در منظر متولیان امور یکی بود، برنامه ایجاد خیابانی با عرض ۶۰ تا ۱۱۰ متر با نام ۹ دی به تخریب بخش دیگری از اماکن و خانه‌های تاریخی تحت تملک درآمده و در نتیجه به هم‌خوردن بافت قدیم شهری شیراز و آسیب دیدن حریم تاریخی منجر شد.
یکی از اعضای سابق شورای شهر شیراز هم در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی تاکید کرد: «جریان‌های مختلف سیاسی و امنیتی به‌خصوص افراد وابسته به سپاه پاسداران شیراز و سردار غیب‌پرور، فرمانده سابق بسیج کل کشور، همین‌طور امام‌جمعه سابق و فعلی این شهر، با سوءاستفاده از ضعف مدیران میراث فرهنگی و همراهی نمایندگان مجلس و شهردار وقت، با همراهی تولیت حرم و استانداری، با وجود اطلاع مقام‌های عالی در کشور، ضمن خارج کردن بسیاری از خانه‌های تاریخی از لیست منازل ثبت شده و گرفتن تعهد تخریب از ساکنان به بافت تاریخی آسیب شدیدی وارد کردند.»
این فرد مطلع همچنین گفت: «در تخریب خانه‌ها و ابنیه تاریخی از بسیاری مردم سوءاستفاده شد و آن‌ها را به اجبار به ترک خانه و واگذاری املاک خود واداشتند. همچنین با قطع رسیدگی به خانه‌های تاریخی و تبدیل آن‌ها به مخروبه تلاش کردند مجوز تخریب بگیرند و کار را پیش ببرند. کار به جایی رسید که همراهی با این تخریب‌ها مبنای احراز صلاحیت برای مدیریت در بخش‌های شهری و میراث و فرهنگی در شیراز و حضور در مناصب عالی سیاسی شد.»
این تخلف‌ها که به پشتوانه تامین منافع همه جریان‌های قدرت در شهر شیراز نزدیک به ۱۴ سال با فرازوفرود اما بدون وقفه ادامه داشت، به کوچ اجباری مردم منجر شد و یک گروگان‌گیری شهری بی‌سابقه است.
حالا آثار تاریخی فرهنگی شیراز بیش از هر نقطه دیگری در ایران در خطر تخریب و ویرانی قرار دارد؛ تخریبی که دیگر امکان احیای آن وجود ندارد.
