در حالی که معاون رئیس‌جمهوری در امور زنان و خانواده از وجود ۵۰ هزار کودک بدون شناسنامه در کشور خبر داده و برخی اخبار غیر رسمی از جمعیت یک میلیون نفری کودکان بدون شناسنامه در کشور حکایت دارد، سخنگوی سازمان ثبت‌احوال گفته این سازمان در فرآیند اجرای قانون اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی در پایان راه قرار دارد.

این در حالی است که به گفته معاون امنیتی و انتظامی وزارت کشور تاکنون بیش از ۹۰ هزار مادر ایرانی برای اخذ شناسنامه فرزند خود اقدام کرده‌اند، ولی تاکنون فقط برای یک هزار و ۴۰۱ نفر از آن‌ها شناسنامه صادر شده است.

لایحه اعطای تابعیت به فرزندان مادران ایرانی در سال ۸۵ به مجلس هفتم رفت اما به سرانجام نرسید. در مجلس نهم نیز با وجود اینکه این طرح تغییراتی کرد، اما توسط شورای نگهبان رد شد.

این لایحه در سال ۹۷ بار دیگر در دستور کار مجلس قرار گرفت و جزییات آن در اردیبهشت سال ۹۸ به تصویب رسید اما شورای نگهبان با این مصوبه به صورت مشروط موافقت کرد.

مجلس ایران نیز برای تأمین نظر شورای نگهبان، اعطای تابعیت به فرزندان زنان ایرانی را منوط به صدور گواهی امنیتی از سوی سازمان اطلاعات سپاه پاسداران و وزارت اطلاعات کرد، در حالی که پیش‌ از این فقط وزارت اطلاعات نهاد مسئول برای صدور گواهی امنیتی به شمار می‌رفت.

شش ماه پس از تصویب این قانون در مجلس و شورای نگهبان و ابلاغ آن توسط رئیس‌جمهور به دستگاه‌های اجرایی، طیبه سیاوشی نماینده مجلس دهم با انتقاد از سنگ‌اندازی برخی افراد با نفوذ در وزارت کشور و ممانعت از اجرای این قانون گفت: «شش ماه می‌شود كه از ابلاغ اين طرح توسط رياست‌جمهوری به دستگاه‌های اجرايی می‌گذرد، اما حالا نه تنها اين لايحه به اجرا درنيامده است، بلكه روند قبلی نيز متوقف شده است و صدور اوراق هويتی نيز بلاتكليف مانده است. وزارت كشور، وزارت امور خارجه، وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه دستگاه‌هايی هستند كه اين لايحه به آن‌ها ابلاغ شده است، متولی اجرای اين لايحه نيز سازمان ثبت‌احوال كشور است كه ذيل وزارت كشور بايد طی اين چند ماه اولين قدم‌ها را برای اعطای شناسنامه به اين فرزندان برمی‌داشت، با اين حال تاكنون حتی يک شناسنامه ذيل اين لايحه صادر نشده است.»

سیاوشی پیش‌تر نیز از وجود حدود یک‌میلیون کودک بدون شناسنامه در کشور خبر داده بود که از امکانات اولیه و طبیعی مثل حق آموزش و سلامت محروم مانده‌اند.

منتقدان اجرای این طرح می‌گویند دومرحله‌ای شدن استعلام از وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه باعث شده روند رسیدگی به درخواست‌ها و صدور شناسنامه کند باشد به‌خصوص اینکه ‌در شیوه‌نامه نخست، نهادهای امنیتی فرصت سه‌ماهه برای استعلام داشتند، اما وزارت کشور در شیوه‌نامه جدید قید زمانی را حذف کرده است و این مسئله می‌تواند امکان صدور شناسنامه را غیرممکن کند.

این اقدام وزارت کشور در حالی انجام شده که اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری وقتی در خردادماه سال گذشته آیین‌نامه قانون اعطای تابعیت به فرزندان زنان ایرانی را برای اجرا به وزارتخانه‌های کشور، اطلاعات و امور خارجه و معاونت حقوقی رئیس‌جمهوری ابلاغ می‌کرد از آن به عنوان دستاوردی بزرگ در حوزه حقوق بشر یاد سخن گفت.

حالا با گذشت دو سال از تصویب این قانون در مجلس و یک‌سال پس از ابلاغ آیین‌نامه اجرایی آن توسط دولت، فقط یک هزار و۴۰۱ کودک موفق شده‌اند شناسنامه بگیرند.

بر اساس قانون اعطای تابعیت به فرزندان مادران ایرانی، هر زن ایرانی که با مرد غیر ایرانی ازدواج کرده و درنتیجه این ازدواج، دارای فرزند زیر ۱۸ سال باشد می‌تواند متقاضی اعطای تابعیت برای فرزندش باشد.