جرد کوشنر، مشاور ارشد کاخ سفید، روز سه‌شنبه همراه هیاتی از اسرائیل به مراکش سفر کرد. این اولین پرواز مستقیم رسمی بین دو کشور از زمان توافق اخیر بین آن‌ها برای برقراری روابط کامل دیپلماتیک بود. این توافق بخشی از چندین توافق مشابه عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و کشورهای عربی است که تا به حال منجر به ایجاد رابطه رسمی اسرائيل با امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش شده است.

آقای کوشنر یهودی است و علاوه بر سمت رسمی‌اش در کاخ سفید، داماد دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا هم هست. همسرش ایوانکا ترامپ هم از مقامات رسمی کاخ سفید است. ایوانکا به مذهب همسرش گرویده تا اولین عضو یهودی خانواده رئیس‌جمهوری در تاریخ آمریکا باشد. آقای کوشنر نقشی کلیدی در رقم زدن توافق‌های تاریخی کشورهای عربی با اسرائیل داشته است.

از جمله نتایج توافق اسرائيل و مراکش، افزایش گردشگران اسرائیلی در مراکش خواهد بود. تبار حدود یک میلیون نفر از شهروندان اسرائيل به مراکش بازمی‌گردد. در خود مراکش حدود ۲۰۰۰ یهودی باقی مانده‌اند که اکنون ایجاد رابطه‌شان با یهودی‌های مراکشی-اسرائیلی آسان‌تر می‌شود. فرانسه، کانادا و اسپانیا نیز کشورهایی هستند که ده‌ها هزار یهودی مراکشی در آن زندگی می‌کنند. در آمریکای لاتین هم بیش از پنج هزار یهودی مراکشی در هر یک از کشورهای ونزوئلا و برزیل حضور دارند.

بخشی از توافق اسرائیل و مراکش این بود که آمریکا برای اولین بار حاکمیت مراکش بر منطقه صحرای غربی را پذیرفت. این منطقه که قبلا مستعمره اسپانیا بود، از سازمان ملل و جامعه بین‌المللی بخشی از مراکش به رسمیت شناخته نمی‌شود. سازمان ملل سال‌ها است خواهان برقراری همه‌پرسی در این منطقه است که بیشتر آن عملا در تسلط مراکش است و بخشی از آن توسط گروه شبه‌نظامی موسوم به «پولیساریو» اداره می‌شود که از حمایت دولت همسایه الجزایر برخوردار است. جمهوری اسلامی ایران نیز سنتا روابطی با پولیساریو داشته است و در حال حاضر با مراکش رابطه دیپلماتیک ندارد. 

سازمان ملل و متحدان آمریکا در قاره آفریقا و سایر نقاط جهان از این کشور به دلیل پذیرفتن دعوی ارضی مراکش بر صحرای غربی انتقاد کرده‌اند. جیمز بیکر، از ریش‌سفیدهای حزب جمهوری‌خواه و وزیر خارجه سابق آمریکا که مدتی فرستاده سازمان ملل به صحرای غربی بود هم جزو منتقدها است. او این حرکت آمریکا را «عقب‌نشینی خیره‌کننده از اصول حقوق بین‌الملل و دیپلماسی» خوانده است.

اسرائيل از دیرباز حامی موضع سازمان ملل بوده و بر خلاف آمریکا هنوز نگفته که ادعای مراکش بر صحرای غربی را می‌پذیرد یا نه.

سفر تاریخی

رئیس هیات اسرائیلی در این سفر تاریخی مئیر بن شابات، مشاور امنیت ملی این کشور بود.

کوشنر و بن شابات در رباط با پادشاه مراکش، محمد ششم، و سایر مقامات ارشد این کشور دیدار کردند. آن‌ها همچنین برای ادای احترام بر سر مزار پادشاهان درگذشته مراکش، محمد پنجم و حسن دوم، حاضر شدند.

لیور هایات، سخنگوی وزارت خارجه اسرائیل، گفت انتظار می‌رود در طول این سفر چند توافق همکاری امضا شود و روابط اولیه دیپلماتیک (که هنوز در سطح سفیر نیست) بین‌ دو کشور برقرار شود. مراکش و اسرائیل در دهه ۱۹۹۰ روابط رسمی داشتند اما مراکش این رابطه را در اکتبر ۲۰۰۰ در گرماگرم انتفاضه دوم قطع کرد و دفتر نمایندگی خود در تل آویو را تعطیل کرد.

آقای هایات گفت: «هدف این است که رابطه از سطح پایین آغاز شود و به سوی روابط کامل دیپلماتیک پیش برویم. البته هنوز معلوم نیست این روند چقدر طول بکشد و کی می‌توانیم شاهد تبادل سفیر باشیم.»

شخصیت‌های اقتصادی آمریکا می‌گویند این توافق منجر به معاملات اقتصادی میلیارد دلاری خواهد شد.

حتی پیش از توافق کنونی هم اسرائیل و مراکش روابط پشت پرده داشتند. افزون بر این، سفر گردشگران اسرائیلی به مراکش تحت شرایط خاص ممکن بود و هر سال ۳۰ تا ۵۰ هزار اسرائیلی به این کشور سفر می‌کنند.

آقای کوشنر هنگام ورود به اسرائیل از باند فرودگاه در گفتگو با خبرنگاران گفت امیدوار است این سفر تاریخی منجر به برقراری «آشتی گرم بین اسرائیل و مراکش» شود. اشاره او مشخصا به اسرائیل و امارات بود که به سرعت به رابطه‌ای نزدیک رسیده‌اند. بیش از ۵۰ هزار گردشگر اسرائیلی از زمان امضای توافق بین دو کشور در ماه اوت از امارات دیدار کرده‌اند.

حضور آقای بن شابات در این سفر از اهمیت نمادین نیز برخوردار بود، چرا که او هم از اسرائیلی‌هایی است که تبار مراکشی دارد.

ایجاد روابط بین اسرائیل و کشورهای عریی منتقدان بسیاری هم دارد. گروه‌های فلسطینی از بی‌‌توجهی به حقوق این مردم، که سرزمین‌هایشان در اشغال اسرائيل است، انتقاد کرده‌اند.

طرح دولت ترامپ برای حل تخاصم اسرائيل و فلسطین که به «طرح قرن» معروف شده بود به شدت یک‌طرفه و به نفع اسرائيل بود. طبق این طرح، که کوشنر از بنیان‌گذارانش بود، یک سوم خاک کرانه غربی به خاک اسرائيل الحاق می شد. دولت ترامپ در عین حال، هم اورشلیم (بیت‌المقدس) را به عنوان پایتخت اسرائيل به رسمیت شناخت و هم حاکمیت اسرائیل بر بلندی‌های جولان را — حرکتی خلاف موضع جامعه بین‌المللی و اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان، که معتقدند وضعیت بیت‌المقدس باید در مذاکرات صلح معلوم شود و بلندی‌های جولان را هم بخشی از خاک سوریه می‌دانند.

هنوز روشن نیست دولت جو بایدن (که کمتر از یک ماه دیگر سر کار می‌آید) چه مواضعی در این زمینه خواهد گرفت. اما او اعلام کرده که از عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و کشورهای عربی استقبال می‌کند. از جمله اقدامات احتمالی بایدن، اما، برقراری مجدد کمک مالی انسان‌دوستانه به تشکیلات خودگردان فلسطین خواهد بود که ترامپ آن را قطع کرده است.