قطعنامه پیشنهادی واشنگتن برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، روز جمعه گذشته در شورای امنیت سازمان ملل متحد به رای‌گیری گذاشته شد و در سایه مخالفت چین و روسیه و امتناع ۱۱ کشور دیگر از جمله فرانسه، بریتانیا و آلمان، نتوانست به تصویب برسد. رد این قطعنامه، مبارزه دیپلماتیک آمریکا را که از ماه‌ها پیش برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران ادامه داشت، به پایان رساند.

برایان هوک، فرستاده ویژه پیشین ایالات متحده در ایران، خاطرنشان کرده بود که پیش‌نویس قطعنامه تجدید نظرشده که ایالات متحده آن را به شورای امنیت داده است، به‌جای لایحه هفت صفحه‌ای قبلی، تنها چهار بند دارد که تحریم تسلیحاتی ایران را برای مدت ۱۳ سال تمدید می‌کند، البته در صورتی‌که شورای امنیت با آن موافقت کند.

پیش‌نویس قطعنامه، خواستار متوقف کردن هر گونه معامله تسلیحاتی با ایران شده و ارائه آموزش‌های فنی، خدمات مالی، مشاوره و هر گونه همکاری دیگری که به تهیه، فروش، انتقال و نگهداری سلاح به ایران کمک کند را ممنوع اعلام می‌کرد. اما پایان تحریم‌ها، به تهران فرصت می‌دهد اقدام به خرید هواپیماهای جنگنده، هلیکوپترهای جنگی، تانک‌ها، زیردریای‌ ها و موشک‌هایی با برد بیش از ۳۰۰ کیلومتر کند، این در حالی است که واشنگتن متحدان اروپایی خود را از دستیابی ایران به سلاح‌های جدید هشدار می‌دهد و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس خواستار اتخاذ اقدامات جدی برای جلوگیری از گسترش سلاح در منطقه هستند.

پس از آن‌که پیش‌نویس قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی نتوانست ۹ رای موافق را در شورای امنیت به دست آورد، روسیه و چین که پیش از آن، به استفاده از حق وتو اشاره کرده بودند، لزومی برای استفاده از آن ندیدند و نا امیدی، محافل سیاسی آمریکا را فراگرفت. در این حال مقامات ارشد آمریکا تصمیم گرفتند برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح، در صدد اتخاذ اقدامات دیگری شوند، اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا آمریکا می‌تواند دست به چنین اقداماتی بزند و مانع دسترسی ایران به سلاح‌های جدید شود؟

از اظهارات مقامات آمریکایی پیدا بود که واشنگتن به تصویب این قطعنامه از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد اطمینان قابل ذکری ندارد، طوری‌که مقامات آمریکایی بارها صحبت از حق استفاده از مکانیزم ماشه "اسنپ ‌بک" می‌کردند که تحریم‌ها، ممنوعیت فروش نفت و توافق‌های بانکی را به صورت خودکار اعمال می‌کند و از نظر تئوری تمام اعضای سازمان ملل بایستی به این تحریم‌ها پایبند باشند.

ایالات متحده هشدار می‌دهد که با استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر لزوم اعمال تحریم‌ها علیه ایران در صورت نقض تعهدات برجام و تجاوز از محدودیت‌های تعیین شده برای برنامه‌ هسته‌ای، واشنگتن تحریم‌های بین‌المللی را بار دیگر علیه ایران اعمال می‌کند. اما طرف‌های ذیدخل در برجام ابراز نگرانی می‌کنند که اعمال مجدد تحریم‌ها از سوی آمریکا که دو سال پیش از توافقنامه هسته‌ای خارج شد، می‌تواند به معنای پایان یافتن این توافقنامه باشد.

در همین حال، برایان هوک، فرستاده ویژه سابق ایالات متحده در امور ایران روز جمعه گذشته در یک کنفرانس مطبوعاتی فاش کرد که کشورش پیش‌نویس ۶ صفحه‌ای در باره قانونی بودن اقدام آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه، که توسط بخش حقوقی وزارت امورخارجه آمریکا به منظور ثابت کردن حق استفاده آمریکا از سازوکار اسنپ بک، تهیه شده است را در سازمان ملل متحد توزیع کرده است. وی افزود: استفاده از مکانیسم ماشه، مطابق به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، با حقوق و تعهدات آمریکا نسبت به برجام منافاتی ندارد، به ویژه این که در نخستین بند قطعنامه، این مسئله توضیح داده شده است که شورای امنیت خواستار برجام است اما اجرای آن را به عنوان یک التزام در نظر نمی‌گیرد.

از سوی دیگر، کلی کرافت، نماینده دایم آمریکا در سازمان ملل متحد روز جمعه گذشته در بیانیه‌ای اظهار داشت که کشورش حق دارد در روزهای آینده، مقررات قطعنامه شورای امنیت را بار دیگر اعمال کند و البته واشنگتن به این وعده خود عمل خواهد کرد. البته واشنگتن زمانی در صدد مطرح کردن این مسئله شد که روسیه و چین پیشنهاد آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را رد کرده در حالی که آلمان، فرانسه، بریتانیا و هشت کشور دیگر از رای دادن خودداری کردند و ایالات متحده توانست تنها رای جمهوری دومینیکن را به دست آورد. در همین حال، مایک پمپئو، وزیر امورخارجه ایالات متحده روز جمعه گذشته اظهار داشت: شورای امنیت که مسئولیت اساسی آن تأمین صلح و امنیت بین‌المللی است نتوانست مأموریت اصلی خود را ادا کند.

در حالی‌که مقامات دولت آمریكا پیوسته تأکید دارند که ایالات متحده مطابق به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد حق استفاده از اعمال تحریم‌ها علیه ایران را دارد، اما مخالفان احتمالا استدلال خواهند کرد که پس از خروج از برجام، آمریکا دیگر حق از استفاده از مکانیسم ماشه را ندارد و تنها طرف‌های می‌توانند این گزینه را مورد اجرا قرار دهند که تا به حال به برجام متعهد مانده اند.

کارشناسان هشدار می دهند که اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران می‌تواند منجر به خاتمه توافقنامه هسته‌ای شود و منطقه را دچار تنش کند، به ویژه این‌که تهران میزان تعهد خود به برجام را کاهش داده و تأکید دارد که ایران زمانی تعهدات برجام را به صورت کامل رعایت می‌کند که آمریکا به توافقنامه هسته‌ای بازگشته و تمام تحریم‌ها برداشته شود.

در همین راستا، وزیر امورخارجه آمریکا با تأکید بر حمایت از متحدان آمریکا در منطقه که انتظار بیشتری از شورای امنیت داشتند، گفت: ایران تهدید واقعی برای اروپا است و تصمیمی که ما اتخاذ کرده ایم درخواست صریح تمدید تحریم تسلیحاتی ایران است و ما می‌دانیم که اروپایی‌ها نیز نسبت به دستیابی ایران به سلاح‌های جدید نگرانی دارند.

هرچند رای‌گیری جمعه گذشته مربوط به تمدید تحریم تسلیحاتی ایران بود، اما اختلاف اصلی میان آمریکا و مخالفان آن در شورای امنیت سازمان ملل بر سر توافقنامه هسته‌ای است و نشانه‌های حاکی از آن است که اروپایی‌ها با این‌که دسترسی ایران به سلاح‌های جدید تهدیدی برای منطقه است، اختلافی ندارند و مخالفت آن‌ها با تصمیم آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه است؛ زیرا آمریکا دیگر متعهد به برجام نیست تا بتواند از مفاد برجام استفاده کند. با آن‌که متحدان اروپایی ایالات متحده از رای دادن به طرح تمدید تحریم‌ها علیه ایران امتناع ورزیدند و در عین حال، نسبت به دستیابی ایران به سلاح‌های جدید ابراز نگرانی می‌کنند، اما آن‌ها حاضر به حمایت از طرح آمریکا نیستند و تلویحا اشاره کردند که با توجه به حق وتو روسیه و چین، رای آن‌ها نمی‌توانست طرح واشنگتن را به تصویب رساند.

همچنان، جاناتان آلن، نماینده دائم بریتانیا در سازمان ملل متحد، در بیانیه‌ای پس از اعلام نتایج گفت: پیش‌نویس قطعنامه به بهبود امنیت و ثبات در منطقه كمك نخواهد كرد.

البته چین و روسیه مخالف طرح تمدید تسلیحاتی ایران بوده و آن را فاقد پایه‌های قانونی می‌دانند که می‌تواند منجر به تضعیف برجام شود، در حالی‌که دولت ترامپ، مسکو و پکن را متهم به بهره‌برداری تجاری از این توافق کرده و می‌افزاید که چین و روسیه سعی به فروش اسلحه به ایران دارند.

از سوی دیگر، مجید تخت روانچی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد با انتقاد از تحریم‌های احتمالی،‌گفت: کشور وی با اعمال هرگونه تحریم یا محدودیتی از سوی شورای امنیت علیه ایران به شدت برخورد خواهد کرد و البته تمام گزینه‌ها برای استفاده ایران باز است. وی افزود: ایالات متحده و هر کشور دیگری که از موضع واشنگتن و رفتار غیر قانونی آن حمایت کند، بایستی مسئولیت کامل را بر عهده داشته باشد.

پس از امضای توافقنامه هسته‌ای در سال ۲۰۱۵، اقتصاد ایران به دلیل رفع تحریم‌ها در ازای موافقت تهران برای توقف برنامه‌های هسته‌ای شاهد رشد قابل ذکری شد و این توافق به عنوان یکی از برجسته‌ترین موفقیت‌های دیپلماتیک اوباما تلقی می‌شد و ایالات متحده در آن زمان از حمایت بریتانیا، فرانسه و آلمان برخوردار شد، همچنان روسیه و چین نیز اقدام واشنگتن را مورد ستایش قرار دادند. اما شمار دیگری از کشورها از جمله عربستان سعودی، برجام را مورد انتقاد قرار داده و آن را اقدام بازدارنده‌ای برای جلوگیری از رفتارهای خصمانه ایران تلقی نکردند.

دونالد ترامپ به محض ورود به کاخ سفید، قول داد که بساط برجام را به زودی برخواهد چید و واشنگتن توانایی دستیابی به توافق بهتری را دارد. سپس در سال ۲۰۱۸، ایالات متحده خروج خود را از برجام اعلام کرد. در واکنش به این تصمیم، ایران تعهد خود را به برجام کاهش داده و غنی‌سازی اورانیوم را از میزان تعیین شده افزایش داد و مواضع آمریکا در منطقه را هدف حمله قرار داد، واشنگتن نیز حملات خود را علیه رهبران نظامی ایران آغاز کرد و در نتیجه، قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس در اثر حمله پهپادهای آمریکایی کشته شد.

از سوی دیگر، دستگاه‌های اطلاعاتی غربی و مقامات سازمان ملل متحد اعلام کردند که موشک‌های استفاده شده در حمله سال گذشته به تأسیسات نفتی عربستان سعودی، ساخت ایران بوده است. همچنان سلاح‌های توقیف شده توسط نیروهای آمریکایی که برای شبه‌نظامیان حوثی فرستاده شده بود و ارتش آمریکا آن‌ها را به نمایش گذاشت نیز ساخت ایران بوده، اما تهران این ادعا را رد کرد.

در همین راستا و پیش از رای‌گیری روز جمعه در شورای امنیت، محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران دولت ترامپ را به سوء استفاده از شورای امنیت برای پبیشبرد برنامه سیاسی‌اش متهم کرد، وی در مقاله‌ای طولانی که هفته گذشته در وبگاه مدیوم منتشر شد، نوشته بود که جامعه جهانی با تصمیم مهمی روبه‌رو است که "آیا ما احترام به قانون را حفظ می‌کنیم یا به قانون جنگل باز می‌گردیم؟"

در این میان، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، خواستار برگزاری نشستی برای جلوگیری از تشدید تنش شده و افزود که در اجلاس موردنظر بایستی رهبران کشورهای عضو شورای امنیت و روسای جمهور روسیه، آلمان و ایران نیز حضور داشته باشند. وی افزود: روسیه که متحد ایران در جنگ سوریه است، تا به حال، به توافق هسته‌ای متعهد است و هدف از برگزاری اجلاس مزبور، جلوگیری از رویارویی و تشدید تنش در شورای امنیت است. پوتین، افزود: اگر اراده سیاسی و رویکرد جدی وجود داشته باشد، رهبران جهان می‌توانند اقداماتی را اتخاذ کنند که تأمین کننده ثبات و امنیت برای سراسر کشورهای منطقه و جهان باشد.