فیس‌بوک دارد با راه‌اندازی ارز دیجیتال «لیبرا» بلند پروازانه وارد دنیای بلاکچین می‌شود. در پی چند هفته گمانه‌زنی که تاثیرات چشمگیری هم بر صعود بازار کریپتو داشت، این کمپانی سرانجام روز سه‌شنبه (۱۸ ژوئن، ۲۸ خرداد) وایت‌پیپر بلاکچین لیبرا را منتشر و اعلام کرد که راه‌اندازی رسمی آن در نیمه نخست سال ۲۰۲۰ خواهد بود.
این پروژه از ۱۸ ماه پیش در فیس‌بوک کلید خورده و رهبری آن با دیوید مارکوس، کارآفرین فرانسوی-آمریکایی است که پیش از این مدیریت پی‌پل را برعهده داشته است. دیوید مارکوس، لیبرا را «بلندپروازانه‌ترین طرح در دنیای کریپتو کارنسی از زمان تولد بیت‌کوین» خوانده است.
دانته دیسپارته، مدیر سیاست‌گذاری و ارتباطات انجمن لیبرا در گفت‌وگوی اختصاصی با «کوین‌دسک» می‌گوید: «آینده این پروژه را این‌طور می‌توان تصویر کرد: هرجا که شما نشان ویزا و مسترکارت را برای پذیرش پرداخت می‌بینید، نام لیبرا هم در کنار آنها خواهد درخشید.» به اعتقاد او راه‌اندازی لیبرا «جهشی بزرگ برای ارزهای دیجیتال و از بسیاری جهات جاده صاف‌کن پذیرش و فراگیری چشمگیر کریپتو در دنیای اقتصاد امروز خواهد بود.»
جزیره ثبات در دریایی پرتلاطم؟
بازار کریپتو، بازاری نوپا، پرتلاطم، هیجانی و بسیار پرریسک است. ابتکار فیس‌بوک برای در امان نگه داشتن لیبرا از نوسان‌های سرسام‌آور، ایجاد یک صندوق ذخیره ارزی یک میلیارد دلاری است. این صندوق ذخیره متشکل از ارزهای گوناگون بین‌المللی، از دلار و یورو گرفته تا یوان و ین، می‌خواهد تلاطم لیبرا را به حداقل برساند تا استفاده از آن برای تبادلات مالی کم‌ریسک و فراگیر باشد. فیس‌بوک این یک میلیارد دلار را با همکاری با صد کمپانی شریک که هر کدام ۱۰ میلیون دلار در آن سرمایه می‌ریزند، تامین خواهد کرد. این ۱۰ میلیون دلار یک حق رای برای حاکمیت شبکه به هر یک از این نهادها می‌دهد.
تا کنون ۲۸ غول بازارهای مالی و فن‌آوری در گروه موسسان انجمن لیبرا به چشم می‌خورد. یعنی لیبرا با حمایت گسترده نهادهایی از جمله ویزا و مسترکارت، پی‌پل و اوبر و لیفت و نیز صرافی‌های پیش‌گام و پرنفوذ دنیای کریپتو، از جمله «کوین‌بیس» پا به دنیای بلاکچین می‌گذارد.
بنا به اعلام فیس‌بوک، «کالیبرا» کنسرسیوم مستقلی است که این کمپانی در سوئیس تاسیس کرده و مسئولیت تولید و توسعه خدمات اقتصادی شبکه لیبرا را هم برعهده خواهد داشت. کالیبرا قرار است کیف‌پول دیجیتال (والت) برای ذخیره کردن توکن‌های لیبرا را ارائه کند که کاربران می‌توانند با استفاده از آن تراکنش‌های مالی را هم به سادگی انجام دهند.
والت لیبرا در قالب اپلیکیشنی هم برای iOS و هم اندروید ارائه خواهد شد و البته کاربران فیس‌بوک می‌توانند از طریق اپلیکیشن پیام‌رسان (مسنجر) این شبکه اجتماعی و اپلیکیشن واتس‌اپ هم از این خدمات بهره‌مند شوند. فراهم کردن امکان خرید مستقیم از اپلیکیشن‌هایی نظیر اینستاگرام به واسطه لیبرا هم از اهداف دراز مدت آنهاست. فیس‌بوک اکنون ماهانه ۲/۴ میلیارد کاربر فعال دارد. رقمی که تا سال ۲۰۲۰ افزایش هم خواهد یافت. پیش‌بینی تحلیلگران این است که اگر لیبرا بتواند در جلب اقبال عمومی کام‌یاب باشد، تا سال ۲۰۲۱ بیش از ۲۰ میلیارد دلار به درآمدهای فیس‌بوک خواهد افزود.
انقلاب در دنیای اقتصاد یا تداوم انحصارطلبی؟
یکی از مهم‌ترین شعار توسعه‌دهندگان بلاکچین از زمان تولد بیت‌کوین Banking the Unbanked بوده است. یعنی رساندن خدمات بانکی به نزدیک به دو میلیارد ساکن این کره خاکی که از هرگونه خدمات بانکی محروم‌اند.
فیس‌بوک در توضیح خدمات لیبرا به این واقعیت‌ها اشاره کرده: «بیش از نیمی از بزرگ‌سالان جهان حساب بانکی فعال ندارند و این آمار برای کشورهای در حال توسعه و زنان ساکن این کشورها بسیار وخیم‌تر است. هزینه این محرومیت بسیار بالاست. پی‌آمد آن این است که ۷۰ درصد تجارت‌های کوچک در کشورهای در حال توسعه نمی‌توانند دسترسی به وام و اعتبارات بانکی داشته باشند. گذشته از این، سالانه ۲۵ میلیارد دلار از پول‌هایی که مهاجران عموما محروم و کم‌درآمد برای خانواده‌های خود در میهن‌شان می‌فرستند، صرف پرداخت کارمزد به نهادهای واسطه می‌شود.»
ارزهای دیجیتال نوعی پول هوشمند هستند. پول برنامه‌پذیر یا در واقع پول مبتنی بر کُد. اکوسیستم اقتصادی مبتنی بر اجماع بی‌مرز و بی‌مرکز که در انحصار شخص یا نهاد خاصی نیست. اساس آن رمزگذاری است. بلاکچین چیزی جز رمزهایی که در قالب کد درآمده‌اند نمی‌فهمد و به همین خاطر است که ماهیتاً در برابر کاربران بی‌طرف است. برای بلاکچین هیچ فرقی ندارد که شما ساکن کرمان هستید یا سن‌فرانسیسکو؛ لاگوس یا آمستردام. چون اساس آن کد است، خدماتش را بی‌تبعیض و برابر به همه ارائه می‌کند.
اریک فورهس، بنیان‌گذار «شیپ‌شیفت» در توئیت خود می نویسد: «تعداد شگفت‌انگیزی از رسانه‌ها هنوز گمان می‌کنند که اکثر مردم در بازار کریپتو مال‌باخته‌اند. واقعیت اما این است که بیت‌کوین با اختلاف بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاری در قرن بیست‌ویکم بوده است.»
A surprising number of the press still think most people lost money on that bitcoin thing. The truth: it has been hands down the single greatest investment of the 21st century.
— Erik Voorhees (@ErikVoorhees) June 17, 2019
به همین خاطر است که منتقدان می‌گویند ابتکار فیس‌بوک با ماهیت بی‌مرز، تمرکزگریز و سانسورناپذیر و بی‌مجوز بلاکچین در تعارض است چرا که در ابتدای کار فقط شرکای میلیون دلاری فیس‌بوک در روند حاکمیت بلاکچین نقش دارند. برخی حتی تا آنجا پیش رفته‌اند که لیبرا را «گوسفندی در راه کشتارگاه» خوانده‌اند.
فیس‌بوک تایید کرده که این شیوه را فقط برای راه‌اندازی مطمئن بلاکچین خود برگزیده و در ادامه کار آن را تبدیل به شبکه‌ای بی‌مرز و بی‌مرکز خواهد کرد که همچون بلاکچین بیت‌کوین یا اتریوم، هر کسی که می‌تواند با ارائه امکانات فنی لازم در پردازش تراکنش‌ها سهیم شود، نقشی برابر در تایید تراکنش‌ها خواهد داشت. این یعنی مسئولیت پردازش و کنترل تراکنش‌های شبکه در انحصار کنسرسیوم کالیبرا نخواهد ماند تا ماهیت آن بی‌مرکز بماند و خبری از تداوم انحصار در آن نباشد. صحت و سقم این ادعاها را فقط در گذر زمان و در مسیر تکامل بلاکچین فیس‌بوک می‌توان سنجید.
پول، عدالت، آزادی
مجله وایرد در گزارشی آورده که فیس‌بوک به سه علت نام لیبرا را برای این پروژه بلندپروازانه برگزیده است. لیبرا نام یک مقیاس اندازه‌گیری در روم باستان بوده، در ستاره‌شناسی نماد ترازوهای عدالت است و شباهت فونتیکی با کلمه Libre در فرانسوی دارد که به معنی آزاد است؛ تلفیقی از پول، عدالت و آزادی.
هدف اصلی این پروژه ایجاد یک اکوسیستم اقتصادی است که با تبعیض‌‌های موجود مقابله کند و چتر خدمات اقتصادی را آنچنان بگستراند که ۱/۷ میلیارد شهروند محروم از خدمات بانکی را هم در بر بگیرد. تکنولوژی زیرساخت لیبرا متنِ‌‌باز (اوپن‌سورس) است و فیس‌بوک آن را از امروز در اختیار برنامه‌نویسان قرار داده است. به این معنی که هر برنامه‌نویسی که بر زبان برنامه‌نویسی موو (Move) که زبان ارتباط با این نرم‌افزار است تسلط داشته باشد، می‌تواند در مسیر بهینه‌سازی کد منبع مشارکت کند.
هدف این است که بلاکچین لیبرا بتواند تا هزار تراکنش در ثانیه را انجام دهد. در مقایسه، بیت‌کوین می‌تواند هفت تراکنش و اتریوم ۱۵ تراکنش در هر ثانیه انجام دهد. این رقم برای ویزا و مسترکارت چند ده هزار تراکنش در ثانیه است.
مایک نواگرتس، از نخبگان دنیای سرمایه‌گذاری و میلیاردری که بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌اش را پیش از جهش خیره کننده بیت‌کوین در سال ۲۰۱۷ در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده و شاید بیش از هر شخص دیگری در جهان از صعود نجومی و پارابولیک بیت‌کوین سود برده، در گفت‌وگو با بلومبرگ می‌گوید: «لیبرا معادلات را به نفع بازار کریپتو دگرگون خواهد کرد. این آغاز دوره شکوفایی دوباره بیت‌کوین و اکوسیستم ارزهای دیجیتال خواهد بود.»
اگر این طرح همان‌طور که در وایت‌پیپر آن آمده اجرایی شود، رویای زاکربرگ و بسیاری از ماکسیمالیسیت‌های رمزارزها محقق خواهد شد: این‌که با این دوره از تاریخ که برای تبادلات مالی میان کشورها باید چند روز کاری صبر کنیم وداع کنیم و پا به دوره‌ای بگذاریم که ارسال پول همان‌قدر ساده خواهد شد که ارسال عکس یا ایمیل؛ بدون فوت وقت، بی‌هزینه و بی‌دردسر.»
کریپتو نه فقط ارز دنیای مجازی، که «اینترنت دنیای پول*» است. شبکه‌ای نوپا و نوآورانه که فقط یک دهه از ابداعش می‌گذرد و آینده‌ای درخشان در پیش‌رو دارد. انقلاب بلاکچین، انقلاب از میان برداشتن واسطه‌هاست و آرمانش جای‌گزینی واسطه‌های انحصارطلب با گزینه‌های بی‌مرز و بی‌مرکز، نظیر بیت‌کوین.
بسیاری از فعالان و تحلیلگران این بازار رشد چشمگیر بهای بیت‌کوین و دیگر ارزهای دیجیتال در ماه‌های اخیر را نتیجه پیوستن فیس‌بوک به دنیای کریپتو می‌دانند. بهای بیت‌کوین از فوریه ۲۰۱۹ بیش از ۱۸۰ درصد افزایش داشته و حالا برخی می‌گویند از آنجایی که فیس‌بوک می‌تواند موجب رشد تصاعدی فراگیری استفاده از ارزهای دیجیتال در جهان شود، این می‌تواند مقدمه جهشی حتی بزرگ‌تر در این بازار پر فراز و نشیب باشد.
برادران وینکلوس، دوقلوهایی که جدالی حقوقی بر سر مالکیت معنوی فیس‌بوک با مارک زاکربرگ داشتند و از نخستین سرمایه‌گذاران بزرگ بیت‌کوین و دیگر ارزهای دیجیتال بوده‌اند، به تازگی پیش‌بینی کرده‌اند که پس از فیس‌بوک، اپل و گوگل و نت‌فلیکس و آمازون هم سوار بر قطار بلاکچین خواهند شد و احتمالا یک جهش تصاعدی دیگر در راه خواهد بود.
* عنوان کتابی است از اندریاس آنتونوپولوس، از مهم‌ترین مبلغان و مدرسان بیت‌کوین و بلاکچین در جهان: The Internet of Money
