بازار نفت شاهد تداوم کاهش قیمت نفت است و این در حالی است که انتظار بر این بود که پس از توافق اخیر اوپک پلاس مبنی بر کاهش تولید نفت، ثبات به تدریج به بازار نفت بازگردد . قیمت نفت خام در روز سه‌شنبه ۲۱ آوریل نیز  با نوسان همراه بود. قیمت یک بشکه نفت خام برنت  به حدود ۲۰ دلار و ۳۸ سنترسید. قیمت نفت خام وست تگزاس اینترمیدیت نیز  به ۳ دلار و ۸۱ سنت رسید.  روز دوشنبه برای اولین بار در تاریخ نفت، قیمت نفت منفی شده بود. این روزها سوالات بسیاری در مورد آینده بازار انرژی و نفت مطرح شده است؛ از جمله، چرا علی‌رغم توافق عربستان – روسیه و آمریکا قیمت نفت افزایش نیافت؟ و  با توجه به شرایط فعلی، آینده بازار نفت چگونه خواهد بود؟

برهم خوردن اصل عرضه و تقاضا

اصل عرضه  و تقاضا همواره یکی از اصول اساسی بازار جهانی انرژی بوده است و افزایش یا کاهش قیمت نفت، معمولا بر اساس این اصل محاسبه می‌شد. در برخی موارد نیز حوادث ژئوپلتیک باعث ایجاد نوسان در قیمت نفت می‌شد. حوادث ژئوپلتیک با افزایش نا‌امنی در منابع تولید انرژی و نیز مسیرهای انتقال انرژی، باعث برهم خوردن توازن در بازار نفت می‌شدند و این به نوبه خود به افزایش قیمت نفت می‌انجامید. در حالی که حوادث ژئوپلتیک در ماه‌های اخیر و پس ار حمله پهپادها به تاسیسات پالایشگاهی آرامکو در ماه سپتامبر، تاثیر زیادی بر بازار نداشته است، شیوع ویروس کرونا دودستگی در بین اعضای اوپک پلاس و کاهش رشد اقتصادی جهانی، روند نزول قیمت نفت را تشدید کرده است.

شیوع ویروس کرونا

شاید به جرات بتوان ادعا کرد هیچ بحران دیگری مثل شیوع ویروس کرونا باعث کاهش تقاضای جهانی نفت نشده است. در ماه‌های اخیر، اقتصاد جهانی با کندی رشد مواجه شده بود و شیوع ویروس کرونا باعث شد تا رشد اقتصاد جهانی بیش از  بیش کاهش یابد. کاهش رشد اقتصادی به معنای کاهش تقاضا برای انرژی است. طبق آمار آژانس بین‌المللی انرژی، در حدود ۶۰ درصد از نفت وارداتی  در کشورهای مختلف در بخش حمل و نقل مصرف می‌شود. اکنون با توجه به برقراری قرنطینه در اکثر کشورهای عمده مصرف کننده انرژی، رفت و آمد درون شهری و برون شهری به شدت کاهش یافته است. خطوط هواپیمایی به شدت آسیب دیده‌اند و معلوم نیست کی قادر خواهند بود خسارت وارده در دوران کرونا و قرنطینه را جبران کنند. تمدید دو هفته‌ای قرنطینه در هند، خبر خوبی برای بازار نفت نبود. این کشور قبلا سه هفته قرنطینه سراسری برقرار کرده بود  که با اعلام نخست وزیر این کشور، دو هفته دیگر هم تمدید شد.

چین

چین با استفاده از فرصت کاهش قیمت نفت، اقدام به خرید نفت و ذخیره آن در ذخایر استراتژیک خود کرد و آن ‌ذخایر را از (میزان لازم برای) ۹۰ روز به ۱۸۰ روز افزایش  داد. چین همچنین کاهش قیمت ال ان جی را فرصت مناسبی برای خرید این ماده از بازار یافت و با تحمیل شرایط و قیمت مورد نظرش، اقدام به خرید مازاد ال ان جی کرد.

 پکن که از سوی کشورهای غربی به پنهان‌کاری در ارائه آمار بیماران مبتلا به ویروس کرونا  و عدم اطلاع‌رسانی به‌موقع در مورد شیوع این ویروس متهم شده است، در تلاش برای بازیابی اقتصاد خویش و کاهش تاثیر شیوع ویروس کرونا بر آن است. برخی از کارشناسان امور اقتصادی بر این باورند که چین توانسته است تاثیر ویروس کرونا را بر اقتصاد خود مدیریت کند. اما وقتی کشورهای واردکننده اجناس چینی قادر به مدیریت  آثار شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد خود نباشند، طبیعی است که نخواهند توانست اجناس تولید چین را خریداری کنند و در نتیجه، خطوط تولید کارخانه‌های چین هم به مشکل برخواهد خورد. در ماه‌های آینده باید شاهد افزایش تنش بین غرب و چین باشیم.

آمریکا

صنعت نفت شیل آمریکا نیز از نوسانات قیمت نفت آسیب خواهد دید. با تمامی تلاشی که از سوی دولت ترامپ و کلیه دست‌اندرکاران دیپلماسی انرژی این کشور برای بازگشت ثبات به بازار نفت به‌کار گرفته شد، تا امروز نتیجه مورد نظر ترامپ در بازار انرژی حاصل نشده است. کاهش تدریجی قیمت نفت با توجه به هزینه بالای تولید نفت شیل، خبر خوبی برای صاحبان صنایع شیل نخواهد بود. بیکاری کارگران صنعت شیل در اثر تعطیلی دکل‌های حفاری شیل در آستانه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در نوامبر، بر رای کارگران صنعت انرژی آمریکا و میزان حمایت لابی شیل از ترامپ تاثیرگذار خواهد بود. با روند کاهش تولید نفت شیل، وابستگی آمریکا به منابع خارجی افزایش خواهد یافت، که در تناقض با استقلال انرژی این کشور خواهد بود.

ترامپ روز سه‌شنبه در توییتی، از وزارت انرژی و وزارت خزانه‌داری خواست تا بسته حمایتی از صنعت نفت شیل را در مقابل کاهش قیمت نفت آماده کنند. بر اساس این طرح، قرار است دولت آمریکا برای جلوگیری از تعطیلی دکل‌های حفاری و بیکاری کارگران صنعت شیل، منابع مالی به صورت وام در اختیار این شرکت‌ها قرار دهد. باید در روزهای آینده شاهد دیپلماسی فعال دولت آمریکا برای حفاظت از منافع ملی این کشور در بازار جهانی انرژی و حمایت از صنعت شیل باشیم.  

در مورد این که با توجه به شرایط فعلی، بازار نفت کی به ثبات خواهد رسید  و قیمت نفت کی افزایش خواهد یافت، در روزهای اخیر کنفرانس‌های مجازی متعددی توسط مراکز تحقیقاتی دانشگاهی، دولت‌ها و اندیشکده‌های مختلف در آمریکا و اروپا برگزار شده است. اکثر شرکت‌کنندگان در میزگردها، بر این باورند تا که زمانی که میزان خسارت شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد کشورها به‌درستی برآورد نشود و دولت‌ها برنامه جامعی برای کاهش تاثیر ویروس کرونا بر اقتصاد خویش و حمایت از صاحبان صنایع کوچک و افرادی که بر اثر ویروس بیکار شده‌اند، تهیه نکنند، نمی‌توان زمان دقیقی برای ایجاد ثبات در بازار پیش‌بینی کرد.

دانیل یرگین، یکی از برجسته‌ترین کارشناسان انرژی دنیا و معاون شرکت «ای اچ اس مارکت»، پس از توافق اوپک پلاس، در مصاحبه با خبرگزاری رویترز با استقبال از آن توافق، معتقد بود که آن توافق به صنعت نفت کمک خواهد کرد و از ایجاد  یک بحران عمیق جلوگیری خواهد کرد. به گفته یرگین، تصمیم اوپک پلاس، از انبار شدن نفت و افزایش فشار برای کاهش بهای نفت جلوگیری می‌کند. اوایل ماه مارس، یرگین در گفت‌وگویی دیگری با رویترز به تداوم شرایط فعلی بازارهای نفت اشاره کرد.

با توجه به اشباع بازار، کاهش رشد اقتصادی، و کاهش تقاضا برای نفت، نباید انتظار داشت که در کوتاه‌مدت قیمت نفت به روال پیش از شیوع ویروس کرونا بازگردد. اگر در جلسه قبلی اوپک پلاس روسیه وعربستان دچار اختلاف نمی‌شدند و روسیه به کاهش تولید می‌پیوست، قیمت نفت تا با این حد کاهش نمی‌یافت. دودستگی در بین تولیدکنندگان نفت، روند کاهش قیمت نفت را تسریع بخشید. اگرچه توافق بعدی اوپک پلاس برای مدت اندکی تاثیر مثبتی بر بازار نفت داشت، اما نتوانست انتظارات را برآورده سازد. تحرکات و تحولات بازار نفت در حال تغییر است و این تحولات بیش از حوادث ژئوپلتیک بر بازار تاثیر می‌گذارند.

 ختم کلام، این که در ماه‌های آینده بازار نفت با نوسان همراه خواهد بود و نباید انتظار داشت قیمت نفت به این زودی به سطح پیش از شیوع ویروس کرونا برسد. برای اولین بار در تاریخ نفت، هم عرضه مازاد در بازار وجود دارد و هم تقاضایی برای نفت موجود در بازار نیست. کشورهای عمده تولیدکننده نفت که  اقتصادشان وابسته به صادرات انرژی است، باید شاهد تاثیرات منفی کاهش قیمت نفت بر اقتصاد و جامعه باشند. ایران هم با شرایط فعلی نباید به تاثیرگذاری در بازار جهانی انرژی و افزایش چشمگیر درآمد ارزی حاصل از فروش نفت، چه در بازار خاکستری و چه در بازار رسمی، امیدوار باشد.

 تا میزان خسارت واقعی بر اقتصاد کشورهای مصرف‌کننده نفت مشخص نشود و دولت‌ها از صنایع مختلف کشورهاشان حمایت نکنند، نباید انتظار داشت تقاضا برای نفت افزایش یابد. اقتصاد جهانی و بازار جهانی نفت برای برون‌رفت از شرایط فعلی به زمان نیاز دارد و لزوم همکاری همه‌جانبه دولت‌ها در این مورد، بیش از بیش احساس می‌شود.