نزدیک شدن نرخ دلار به مرز حساس ۱۳۰ هزار تومان قیمت این ارز را در آستانه ثبت رکوردهای تازه قرار داد. بر اساس گزارش‌ها از صرافی‌ها و بازار آزاد، دلار با افزایش ۱.۷ درصدی نسبت به روز گذشته، از ۱۲۶.۵۰۰ تومان به ۱۲۹.۲۶۰ تومان رسید. این رکورد تازه، نه تنها بالاترین سطح تاریخی دلار را جابه‌جا کرد، بلکه نگرانی‌ها از تورم افسارگسیخته و فشار بر معیشت خانوارها را دوچندان کرد.

نوسان قیمت این ارز در ده روز گذشته بارها این خوش‌خیالی را در میان تحلیلگران وابسته به دولت ایجاد کرده بود که دلار با ریزشی ناگهانی مواجه می‌شود. روز پنجشنبه عقب نشینی ۳ هزار تومانی دلار منجر به آن شد قیمت آن تا ۱۲۴ هزار تومان کاهش یابد. هرچند برخلاف پیشبینی‌ها روز جمعه در شرایطی که بازارهای رسمی تعطیل بود؛ قیمت دلار در خیابان‌های پایتخت و کانال‌های تلگرامی بار دیگر به ۱۲۶ و ۵۰۰ تومان افزایش یابد. افزایشی که روز شنبه با جهشی مجدد سرعت صعود قیمت دلار را به حدی افزایش داد که دلار ۱۳۰ هزار تومانی می‌تواند تا پایان روز شنبه بر تابلوی صرافی‌ها ثبت شود.

در حالی که دولت چهاردهم ماه‌هاست مدعی ثبات تدریجی بازار است، نوسانات ۱۰ روز گذشته قیمت را از ۱۱۸ هزار تومان در ۱۰ آذر تا ۱۲۹ هزار و ۲۶۰ تومان در روز ۲۲ آذر رساند. تاثیر اجرایی شدن طرح سه نرخی شدن بنزین در کنار شکست وعده برگشت ارز پتروشیمی به تالار مبادله می‌تواند دو عامل موثر بر جهش روز شنبه باشد.

دلار در آستانه ۱۳۰ هزار تومان

بازار ارز اولین روز هفته را با بازگشایی روی عدد ۱۲۵.۶۶۰ تومان آغاز کرد و تنها در دو ساعت با افزایش ۳ هزار تومانی مواجه شد. در بازار رسمی، دلار توافقی مرکز مبادله ارز و طلا بدون تغییر روی ۷۳.۱۷۲ تومان مانده است تا بار دیگر فاصله بیش از ۵۵ هزار تومانی آن با نرخ بازار آزاد سیاست بانک مرکزی در نزدیک‌سازی این دو نرخ را بی‌معنا کند.

کارشناسان مهمترین دلیل واکنش‌های تقابلی بازار با اظهارنظر مدیران اقتصادی دولت را احساس غالب بی‌اعتمادی میان فعالان اقتصادی و بازارهای مالی می‌دانند. موضوعی که منجر به آن می‌شود احساس نامشخص بودن آینده اقتصادی، سرمایه‌گذاران را مجاب کند برای حفظ ارزش دارایی‌ها، به سمت بازارهای سکه و دلار هجوم ببرند.

این احساس را می‌توان در پرهیز صرافی‌های رسمی از مبادلات دنبال کرد. هرچند سطح تقاضا در میان دستفروشان حوالی میدان فردوسی و کانال‌های تلگرامی به خوبی حاکی از شدت گرفتن تبادلات ارزی میان گروه‌های مختلف اقتصادی و شهروندی است.

نوسانات ۱۰ روزه: از رکورد ۱۱۸ هزار تا آستانه ۱۳۰ هزار

نگاهی به ۱۰ روز گذشته، تصویری از صعود بی‌وقفه دلار ترسیم می‌کند. دوشنبه ۱۰ آذر، دلار با جهش ۱.۴۹۰ تومانی به ۱۱۸.۸۷۰ تومان رسید و رکورد مهرماه (۱۱۸ هزار) را شکست که معنای آن افزایش ۹.۰۳ درصدی در یک ماه بود. در همان زمان رسانه‌های نزدیک به دولت در موجی مشابه مدعی بودند، به زودی با تزریق گسترده ارز به بازار، ریزش قیمت‌ها آغاز خواهد شد. سیاستی که به نظر برای مدیریت سطح هیجان بازار ارز بود. این ایده در روزهای بعد با رشد مجددد قیمت بی‌اثر شد.

دلار ۱۲ آذر، به ۱۱۹.۰۰۵ تومان و در ۱۵ آذر، تحت تاثیر سخنان علی خامنه‌ای به مناسبت روز بسیج که مهر تاییدی بر توقف کامل مذاکرات بود، از مرز ۱۲۰ هزار تومان عبور کرد. قیمتی که به باور تحلیلگران اقتصادی حفظ این مرز معنای مهیا شدن قیمت برای جهش به سمت عدد ۱۵۰ هزار تومان تا پایان سال دارد.

این پیشبینی با قرار گرفتن قیمت روز ۱۸ آذرماه بر عدد ۱۲۷ هزار و ۴۵۰ تومان به نظر قطعی شده است. کما اینکه عقب گرد محدود سه هزار تومانی در اواخر روز چهارشنبه هفته گذشته و روز پنجشنبه نتوانست معنای ریزش قیمت‌ها داشته باشد.

اعلام خبر دیدار ریاست بانک مرکزی با صرافان هرات که نقشی مهم در قیمت‌سازی بازار ارز ایران دارند، از عوامل موثر نوسان فعلی بازار شناخته می‌شود. واکنش اعتراضی بانک مرکزی و تکذیب این دیدار با توضیحات مدیر روابط عمومی این نهاد بر ابهامات ماجرا افزود. قمری وفا گفته بود: «نمایندگان صرافان هرات در حاشیه ملاقات‌های رسمی، در لابی هتل‌کابل درخواست دیدار با دکتر فرزین را دادند تا مشکلاتشان در ایران حل شود.» ادعایی که برخلاف خواسته مدیر روابط عمومی در عمل تایید این دیدار عجیب بود.

زمستان سرد ریال

در الگوی بازار ارز همواره سه ماهه زمستان فصل نوسانات و جهش‌های ناگهانی دلار شناخته می‌شود. تجربه شوک‌های قیمتی در سالهای مشخص می‌کند، دولت با اهداف جبران بخشی از کسری پایان سال بودجه از فرصت نوسانات قیمت ارز برای جمع‌آوری بخشی از ارز‌های خانگی استفاده می‌کند. سال جاری اما به نظر این الگو از همان میانه پاییز کلید خورده است تا مشخص شود مسئله از خواسته دولت خارج و نتیجه از دست رفتن توان کنترلی بانک مرکزی و وزارت اقتصاد بر بازارهای مالی است.

کارشناسان گرانی دلار در آذرماه را وابسته به ترکیبی از عوامل خارجی و داخلی می‌دانند. افزایش تنش در سواحل ونزوئلا و اخبار توقیف برخی نفتکش‌هایی که به شکل سایه حامل نفت ایرانند و واکنش جمهوری اسلامی و توقیف دو نفتکش طی این مدت نشان از گسترش تقابلی تحریم‌های ترامپ به شکل برخورد مستقیم با شبکه انتقال نفت و پتروشیمی ایران و تاثیرپذیری کاهش درآمد ارزی دولت است.

نکته دیگر رشد تورمی حاکم بر اقتصاد است که بازارهای اصلی مالی مانند مسکن را به بازاری ناامن برای سرمایه‌گذاری بدل کرده و دلار و طلا تنها پناهگاه‌های جامعه برای حفظ و ارتقای سرمایه شده‌اند.

موضوع دیگر افشای اختلافات درون کابینه است که مشخص کرده است سیاست واحدی در دولت چهاردهم برای مدیریت بازار ارز وجود ندارد. اصرار وزارت اقتصاد بر حرکت به سمت تک نرخی شدن ارز با این ایده که کاهش رانت ارزی می‌تواند بخش مهمی از کمبود منابع ارزی را جبران کند، مخالفانی جدی در بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه دارد. فرزین در این مدت که زیر فشار درخواست برکناری خود به سر می‌برد تنها راه نجات را فشار مضاعف بر پتروشیمی‌ها برای بازگرداندن ارزهای حاصل از صادرات دانسته است. وعده‌ای که دستکم تا امروز نه تنها اقبالی از سوی پتروشیمی‌ها نداشته است، بلکه همان میزان ارز وارد شده به تالار مبادله توان کاستن از قیمت دلار را نیز پیدا نکرده است.

این موضوع را می‌توان در سخنان روز سه شنبه ۱۸ آذرماه فرزین دید که مدعی شده بود طبق توافقات انجام شده با پتروشیمی‌ها و فولادی‌ها شاهد افزایش ارز ارز در بازار خواهیم بود. وعده‌ای که از زمان اعلام تا امروز قیمت دلار نه تنها کاهش نیافت که از محدوده ۱۲۵ هزار تومان تا ۱۳۰ هزار تومان افزایش یافت.

بازاری که هر نوسانی در آن به شکل مشهود نشان از سقوط مداوم ارزش ریال دارد، تا این پرسش مطرح شود اگر مهمترین وظیفه بانک مرکزی حفاظت ارزش ریال است، سقوط این شاخص تا کجا بناست ادامه یابد.