باستان‌شناسان در ایران آرامگاه مجلل جوانی را کشف کرده‌اند که بیش از ۳۰۰۰ سال پیش می‌زیست، زمانی که این منطقه بخشی از تمدن خراسان بزرگ بوده است.

به گزارش لایو ساینس، این زن در سن حدود ۱۸ سالگی احتمالا در اثر علل طبیعی درگذشته است. اشیای ارزشمند دفن‌شده از جمله جواهرات طلا نشان می‌دهند که او از خانواده‌ای ثروتمند با «موقعیت اجتماعی موروثی» بوده است.

به گفته علی وحدتی، باستان‌شناس وزارت میراث فرهنگی ایران و نویسنده اصلی این پژوهش که در نشریه «ایران» منتشر شده است، این آرامگاه که در محوطه باستان‌شناسی تپه چلو در استان خراسان شمالی قرار دارد، یکی از ارزشمندترین آرامگاه‌هایی است که تاکنون از تمدن خراسان بزرگ کشف شده است.

یکی از چشمگیرترین اشیای یافته‌شده در این گور باستانی، جعبه‌ای مستطیل‌شکل و تراش‌خورده از جنس سنگ سیاه و غنی از کانی کلریت بود که با نقش‌های مار و عقرب تزیین شده بود. از این جعبه برای نگهداری لوازم آرایشی یا «سرمه» استفاده می‌شد. به نوشته پژوهشگران، نقوش مار و عقرب ممکن است کارکرد آیینی یا محافظتی داشته‌اند.

یک جعبه بسیار مشابه پیش‌تر در یک آرامگاه عصر مفرغ در شمال تپه چلو و در منطقه باستانی باختر کشف شده بود‌ــ منطقه‌ای که اکنون بخش‌هایی از افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان را در بر می‌گیرد. به گفته وحدتی، جعبه تپه چلو نیز به نظر می‌رسد از سنگی ساخته شده باشد که از باختر وارد شده است.

تمدن خراسان بزرگ

وحدتی نخستین‌ بار در سال ۲۰۰۶ محل تپه چلو را در جریان بررسی باستان‌شناسی حوزه رودخانه‌ای در نزدیکی این محل شناسایی کرد، اما تا سال ۲۰۱۱ نتوانست حفاری را آغاز کند.

در حال حاضر، در مجموع ۴۸ آرامگاه در این محل کشف شده‌اند که به‌صورت خوشه‌هایی با فاصله زیاد از یکدیگر قرار دارند و با تپه‌های کم‌ارتفاعی پوشیده شده‌اند.

بیشتر این آرامگاه‌ها متعلق به مجموعه باستان‌شناسی باختر-مرو (تمدن آمودریا) که بخشی از تمدن خراسان بزرگ به‌ شمار می‌رفت، تمدنی متعلق به عصر مفرغ که تا پیش از آغاز زوالش در قرن سیزدهم پیش از میلاد، با بین‌النهرین و دره سند دادوستد داشت.

اما تعدادی از این آرامگاه‌ها حتی قدیمی‌ترند و به دوران پایانی عصر مس‌سنگی در هزاره چهارم پیش از میلاد بازمی‌گردند، زمانی که نخستین سکونت‌ها در تپه چلو شکل گرفت.

آرامگاه این زن جوان‌ــ که با عنوان «گور شماره ۱۲» شناخته می‌شود‌ــ در سال ۲۰۱۳ کشف شد. سن دقیق این قبر هنوز مشخص نیست، اما به گفته پژوهشگران، تصور می‌شود این زن در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد زندگی می‌کرده است.

او به حالت جمع‌شده و به پهلوی راست دفن شده بود و صورتش به‌ سمت جنوب‌شرق چرخیده بود؛ حالتی که به‌ نظر می‌رسد بخشی از سنت‌های کهن در محوطه تپه چلو بوده است.

موقعیت اجتماعی موروثی

در آرامگاه این زن جوان، علاوه بر سرمه‌دان، دو گوشواره طلا، یک انگشتر طلا، چند سنجاق از عاج و برنز (از جمله یکی به‌شکل دست)، یک آینه برنزی، چند ظرف سفالی و یک مهر برنزی با نقش پای انسان یافت شده است.

وحدتی گفت مهرهای مشابهی در محوطه‌های باستانی عصر مفرغ در جنوب ایران نیز کشف شده‌اند و این مهر یکی از چند مهر کشف‌شده در این قبر است که نشان‌دهنده نقش فعال و جایگاه اجتماعی این زن در جامعه‌اش است.

او در ادامه افزود سنجاق‌های عاجی و مهره‌های لاجورد نشان می‌دهند که جامعه این زن با مناطق باستانی دیگر، از جمله افغانستان امروزی و دره سند، روابط تجاری داشته است.

وحدتی گفت که زن دفن‌شده در گور شماره ۱۲ فردی مهم بوده است، اما در زمان مرگ بسیار جوان‌تر از آن بود که چنین جایگاه اجتماعی‌ را خودش به دست آورده باشد. احتمالا موقعیت اجتماعی و ثروتش را از خانواده‌اش‌ــ چه از طریق تولد، چه از طریق ازدواج‌ــ کسب کرده بود.

او گفت: «وجود چنین ثروتی در آرامگاه یک نوجوان در یافته‌های باستان‌شناسی تمدن خراسان بزرگ بی‌سابقه است. در این مرحله، فقط می‌توان از جایگاه نخبه‌ای سخن گفت که از طریق تبار منتقل شده است، که با ساختار سلسله‌مراتبی جامعه تمدن خراسان بزرگ هم‌خوانی دارد.»