اوکراین رویکردی هوشمندانه در بهره‌برداری از جنگنده‌های جدید اف-۱۶ در پیش گرفته است و با تکیه بر تحرک‌پذیری، پراکندگی و زیرساخت‌های انعطاف‌پذیر، از توان هوایی محدودش مقابل حملات روسیه محافظت می‌کند. به گزارش بیزنس اینسایدر، این راهبرد نه تنها به بقای جنگنده‌های اوکراینی کمک کرده، بلکه در حال بازتعریف نگاه ارتش‌های غربی به عملیات هوایی در دوران نبرد با رقبای هم‌سطح است.

در میانه درگیری‌های شدید با روسیه، اوکراین یک سامانه پشتیبانی سیار برای جنگنده‌های اف-۱۶ راه‌اندازی کرده است. اوکراین به‌جای تکیه بر پایگاه‌های دائمی که اهداف اصلی حملات موشکی محسوب می‌شوند، از دو مجموعه پشتیبانی نصب‌شده بر کامیون استفاده می‌کند. این سامانه‌ها کارکردهایی نظیر برنامه‌ریزی ماموریت، نگهداری، آزمایش تسلیحات و بارگذاری مهمات را که معمولا در پایگاه‌های ثابت انجام می‌شود، پوشش می‌دهند.

یکی از این کامیون‌ها دارای یک پست فرماندهی، محل برگزاری جلسات توجیهی برای خلبانان و فضای استراحت برای پرسنل است. کامیون دیگر به‌عنوان کارگاه آماده‌سازی تسلیحات عمل می‌کند و کامیون‌های بارگذاری مهمات را شامل می‌شود. با توجه به اینکه فرودگاه‌های اوکراینی هدف اصلی حملات روسیه‌اند، این تحرک‌پذیری برای حفظ توان هوایی حیاتی است. همچنین، اوکراین فرصت و منابع لازم برای ساخت کامل زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری سنتی از جنگنده‌های اف-۱۶‌ را ندارد؛ بنابراین، راهکار سیار منطقی‌ترین انتخاب است.

تیم رابینسون، کارشناس هوانوردی نظامی از انجمن سلطنتی هوانوردی بریتانیا، این راهکار را اقدامی نوآورانه توصیف کرد که اوکراین با سیار نگه‌ داشتن این سامانه‌ها، می‌تواند عملیات هوایی‌اش را حفظ کند و از شناسایی و حملات روسیه بگریزد. به گفته او، نوآوری‌های اوکراین روندی را که پیش‌تر در غرب آغاز شده بود، سرعت بخشیده است.

پراکندگی، کلید بقای اوکراین

راهبرد اوکراین بخشی از راهبرد گسترده‌تر پراکنده نگه داشتن جنگنده‌ها و سامانه‌های پشتیبانی به‌جای تمرکز در یک نقطه آسیب‌پذیر است. این روش به نیروی هوایی کوچک‌تر اوکراین کمک کرده است تا مقابل حملات روسیه تاب بیاورد، به‌ویژه در ۱۸ ماه نخست جنگ که تعداد کمی از هواپیماهای اوکراینی روی زمین نابود شدند. یک ژنرال آمریکایی اشاره کرد که اوکراین تقریبا هرگز از یک پایگاه هم برای برخاست و هم فرود استفاده نمی‌کند، که این موضوع به فرار از شناسایی و حمله کمک می‌کند.

در مقابل، روسیه تنها زمانی شروع به پراکنده‌سازی هواپیماهایش کرد که اوکراین با پهپادهای دوربرد به پایگاه‌های هوایی روسیه حمله کرد. حتی اکنون که روسیه اقدام به جابه‌جایی هواپیماهایش می‌کند، اوکراین همچنان در ضربه زدن به آن‌ها موفق است، زیرا روسیه اغلب هواپیماهایش را به‌صورت متراکم نگه می‌دارد. 

از سوی دیگر، بیشتر کشورهای غربی به‌شدت به پایگاه‌های دائمی و تاسیسات ثابت برای پشتیبانی از ناوگان هوایی‌شان متکی‌اند‌، موضوعی که در زمان صلح یا درگیری‌های منطقه‌ای مانند خاورمیانه کارساز بوده است، اما در برابر دشمنانی همچون روسیه یا چین که توانایی هدف‌گیری پایگاه‌های هوایی را دارند، ضعف محسوب می‌شود.

احساس فوریت در غرب

توجه غرب به‌طور فزاینده‌ای به ضرورت اتخاذ راهبردهایی مشابه در پراکندگی و چابکی معطوف شده است. در حالی که تهدیدها از سوی روسیه و چین افزایش پیدا کرده است، آمریکا و متحدانش در حال تدوین دکترین‌های جدیدند که بر عملیات انعطاف‌پذیر و سیار تاکید دارند. 

دامنه نفوذ رو به گسترش ارتش چین، پایگاه‌های آمریکایی در اقیانوس آرام را در معرض خطر بیشتری قرار داده، و افزایش تولید موشک در روسیه نیز تهدیدهایی در اروپا ایجاد کرده است.

در همین راستا، نیروی هوایی آمریکا راهبرد «استقرار رزمی سریع» را معرفی کرده که هدف آن پراکندگی نیروها و کاهش وابستگی به پایگاه‌های بزرگ و ثابت است. بر اساس این راهبرد، هواپیماها و سامانه‌های پشتیبانی از مکان‌های موقت یا ناهموار عمل می‌کنند و بدین ترتیب، هدف‌گیری آن‌ها دشوارتر می‌شود.

برخی از هواپیماهای غربی مانند گریپن سوئد از ابتدا برای عملیات در شرایط سخت طراحی شده‌اند. سایر جنگنده‌ها نظیر اف-۱۶ و اف-۳۵ نیز قابلیت فرود بر بزرگراه‌ها و حتی سواحل را اثبات کرده‌اند و هواپیماهای ترابری سی‌ـ‌۱۳۰ نیز روی باندهای غیرمعمول فرود آمده‌اند. با این حال، برای بسیاری از نیروهای هوایی ناتو، گذار از عملیات پایگاه‌محور به تاکتیک‌های سیار چالشی بزرگ است.

جنگی متفاوت

شرایط اوکراین منحصربه‌فرد است، این کشور از هواپیماهای دوران شوروی و تعداد معدودی اف-۱۶ و میراژ غربی برخوردار است. با این حال، درس‌های ارزشمندی در این جنگ وجود دارد.

تاراس چموت، مدیر سازمان «زنده برگرد» (Come Back Alive)، گفت نحوه استفاده اوکراین از جنگنده‌های اف-۱۶‌ به‌طور قابل توجهی با غرب متفاوت است. اوکراین از زیرساخت کامل پشتیبانی برخوردار نیست و مجبور است به یک «اکوسیستم سیار» تکیه کند. او تاکید کرد که شاید این راه‌حل برای غرب به‌طور کامل قابل الگوبرداری نباشد، اما می‌تواند الگویی برای عملیات در شرایط جنگی واقعی باشد.

غرب نیز با‌دقت در حال رصد این تحولات است. رزمایش‌های مشترک نیروهای بریتانیا، فرانسه و آمریکا نیز تاکتیک‌های پراکندگی را در خود گنجانده‌اند. ژنرال کوین اشنایدر، فرمانده نیروهای هوایی آمریکا در اقیانوس آرام، تاکید کرد: «دوران عملیات از پایگاه‌های امن و ثابت به پایان رسیده است.»