ایران امروز در یکی از تاریک‌ترین فصل‌های زیست‌محیطی خود ایستاده است و بحران این‌ بار نه فقط یک استان یا یک شهر، بلکه آینده نیمی از جمعیت شهرنشین این کشور را تهدید می‌کند.

بر اساس تازه‌ترین داده‌های رسمی، ۵۲ شهر در ۲۹ استان ایران، از جمله تهران، مشهد، اصفهان، اراک، بندرعباس و یزد در وضعیت «تنش آبی شدید» قرار دارند. به‌ عبارت ساده‌تر، دیگر برای دسترسی پایدار تقریبا نیمی از جمعیت شهرنشین ایران به آب شرب تضمینی وجود ندارد.

اکنون در حالی که بر اساس گزارش‌های میدانی از مناطق مختلف پایتخت ایران، طی روزهای اخیر بسیاری از ساکنان در برخی ساعت‌ها و گاه تمام روز آب ندارند یا با افت شدید فشار آب مواجه‌اند و مسئولان وزارت نیرو و شرکت آب و فاضلاب هم در گزارش‌های رسمی، تغییرات اقلیمی، خشکسالی و کاهش بارندگی را عوامل اصلی وضعیت موجود می‌دانند، کارشناسان بر این باورند که بخش بزرگی از این بحران نتیجه بیش از چهار دهه سیاست‌گذاری نادرست، توسعه شهری بی‌برنامه، حفر بی‌رویه چاه‌ها، کشاورزی غیراصولی و آب‌بر و بی‌اعتنایی آشکار به هشدارهای کارشناسان است.

هاشم امینی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب (آبفا)، در یادداشتی، وضعیت موجود را «یکی از دشوارترین وضعیت‌های آبی تاریخ ایران» توصیف کرد و می‌نوشت: «حجم منابع آب تجدیدپذیر کشور از حدود ۱۳۲ میلیارد مترمکعب در دهه ۱۳۷۰ به کمتر از ۹۰ میلیارد مترمکعب در سال‌های اخیر رسیده است؛ یعنی بیش از ۳۰ درصد کاهش در کمتر از سه دهه.»

بر اساس این گزارش رسمی، هم‌زمان مصرف آب در همه حوزه‌ها افزایش یافته و میانگین دمای ایران در ۵۰ سال گذشته نیز بیش از ۱.۶ درجه بالا رفته است. شاخص‌هایی که خود به‌تنهایی نشان‌دهنده فشار عظیم بر منابع آب ایران است، اما آنچه در یادداشت مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب ایران به آن اشاره‌ای نشده، سوء‌مدیریت ساختاری و بی‌توجهی حکومتی به اصلاح الگوهای مصرف و زیرساخت‌ها است که بحران را به نقطه نگران‌کننده فعلی رسانده است.

گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد وضعیت آب تهران به قدری حاد شده که مدیران دولتی ناچار شده‌اند طرح جیره‌بندی آب را تدوین کنند. طبق گزارش وزیر نیرو، حالا پنج سد اصلی تامین‌کننده آب تهران در مجموع تنها ۱۴ درصد آب دارند و این یعنی ساکنان پایتخت، به‌زودی با محدودیت‌های شدیدتر از همیشه روبرو خواهند شد. حالا ساکنان بسیاری از محله‌های تهران، به‌ویژه کسانی که در طبقات بالای ساختمان‌ها، زندگی می‌کنند، حتی در روزهای عادی نیز چندین ساعت در روز آب ندارند و تنها با خرید و ذخیره‌سازی آب می‌توانند دوام بیاورند.

این بحران به تهران محدود نمی‌شود و در تابستان امسال، بسیاری از شهرها در استان‌های شمالی، مرکزی و جنوبی هم عملا در ساعات زیادی از روز آب ندارند. با این حال مسئولان دولتی بدون اعلام رسمی، این قطعی آب را ادامه می‌دهند تا با با تبعات روانی کمتری مواجه شوند. در محله‌های مرکزی برخی کلان‌شهرها حتی خانه‌های در طبقات دوم و سوم هم با مشکل فشار بسیار پایین آب یا قطع کامل مواجه‌اند و این یعنی زندگی روزمره برای میلیون‌ها نفر عملا مختل شده است.

کارشناسان دهه‌ها است که درباره کاهش منابع آبی ایران،  از نابودی دریاچه‌ها و تالاب‌ها گرفته تا افت بی‌سابقه سطح آب‌های زیرزمینی هشدار می‌دهند؛ با این حال، مدیریت کلان جمهوری اسلامی در این حوزه به جای تدوین برنامه‌های بلندمدت و اصلاح الگوهای توسعه، منابع را صرف پروژه‌های نمایشی یا انتقال آب‌ بین‌ حوضه‌‌ها کردند که خود بحران‌های جدیدی ایجاد کرد.

از طرفی با وجود دسترسی به داده‌های علمی، به توسعه‌ صنایع پرمصرف در مناطق خشک، تغییر کاربری اراضی کشاورزی و حتی صدور مجوز ساخت‌وسازهای انبوه بدون زیرساخت ادامه دادند.

کارشناسان محیط‌زیست بارها هشدار داده‌اند که شبکه‌های آبرسانی در ایران فرسوده‌اند و هدررفت آب در برخی استان‌ها به بیش از ۳۰ درصد می‌رسد. این عدد در کشورهای اروپایی کمتر از ۵ درصد است. همچنین طرح‌های تصفیه‌خانه و بازچرخانی آب سال‌ها است که یا متوقف مانده یا با فساد مالی و رانت‌خواری روبرو شده و به نتیجه نرسیده است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب در یادداشت خود تاکید کرد: «آب پشتوانه امنیت، سلامت، اقتصاد و بالندگی کشور است.» با این حال عملکرد مدیران جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که این حقیقت ساده در تمامی سال‌های اخیر یا درک نشد یا آگاهانه نادیده گرفته شد، زیرا وقتی آب نباشد، تولید صنعتی متوقف می‌شود، کشاورزی فرو می‌ریزد، بیماری‌های ناشی از کم‌آبی و آلودگی آب افزایش می‌یابد و مهاجرت‌های گسترده داخلی و حتی فرامرزی آغاز می‌شود؛ روندی که طی سال‌های اخیر با کوچ اجباری روستاییان تا افزایش حاشیه‌نشینی در کلان‌شهرها در ایران به‌طور واضح آشکار شده است.

شرکت آب و فاضلاب در سال ۱۴۰۴ از ۱۹۲ پروژه مدیریت تنش آبی خبر داد، اما تجارب گذشته نشان می‌دهد بسیاری از این پروژه‌ها یا نیمه‌کاره می‌مانند یا به دلیل فساد و فقدان شفافیت، با هزینه‌های هنگفت اجرا می‌شوند و اثرگذاری لازم را ندارند. در چنین شرایطی، مدیران شرکت آب و فاضلاب و وزارت نیرو، بار دیگر توپ را به زمین مردم انداخته و از آنان خواسته‌اند که مصرف خود را ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش دهند.