نشریه اکونومیست در گزارشی تازه‌ به این موضوع پرداخت که جمهوری اسلامی در حال از دست دادن تسلطش بر عراق است، زیرا همانطور که دیده شد، در جنگ ۱۲ روزه تهران با تل‌آویو، شبه‌نظامیان شیعه عراقی که به‌عنوان نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی شناخته می‌شوند، در این نبرد شرکت نکردند.

به نوشته اکونومیست، پوسترهایی با تصویر حسن نصرالله، رهبر سابق حزب‌الله، هنوز در سراسر بغداد، پایتخت عراق، دیده می‌شوند. در کنار آن‌ها، تصاویری از دیگر رهبران شبه‌نظامی شیعی عراقی، جمهوری اسلامی ایران و لبنان نیز نصب است که نقطه اشتراک آن‌ها را یادآور می‌شود: این گروه‌های نیابتی تحت حمایت تهران‌اند. 

این پوسترها گواهی بر نفوذ دیرینه جمهوری اسلامی ایران در عراق‌اند. با این حال، آنچه در واقعیت دیده می‌شود، این است که نارضایتی فزاینده‌ای در میان عراقی‌ها به‌ویژه جوانان این کشور از همسویی کشورشان با جمهوری اسلامی وجود دارد. بسیاری از آن‌ها از کشیده شدن به جنگ جمهوری اسلامی با اسرائیل و آمریکا وحشت داشتند و از اینکه دولتشان از آن جنگ دور ماند، نفس راحتی کشیدند.

اکونومیست می‌نویسد: «آنچه در آن ۱۲ روز جنگ جمهوری اسلامی و اسرائیل رخ داد، از بسیاری واقعیت‌ها پرده برداشت. در این مدت، پاسخ به درخواست‌های شبه‌نظامیان برای راهپیمایی به سمت سفارت آمریکا کم‌رنگ بود و نشان داد که با کاهش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه، این کشور نمی‌تواند مانند گذشته به عراق تکیه کند.»

رابطه بین این دو همسایه که یک هزار و ۶۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند، فرازونشیب بسیاری داشته است. از یک طرف رهبران مذهبی آن‌ها برای نفوذ در میان مسلمانان شیعه در سراسر جهان با هم رقابت دارند و از سوی دیگر، عراق در دهه ۱۹۸۰ جنگی را با ایران آغاز کرد که طی آن، صدها هزار نفر کشته شدند.

با این حال، در سال‌های پس از سرنگونی رژیم صدام حسین در سال ۲۰۰۳ در حمله آمریکا، عراق به پایگاهی برای اعمال قدرت جمهوری اسلامی در سراسر منطقه تبدیل شد و با وجود تحریم‌های گسترده غرب برای جلوگیری از برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، اقتصاد عراق یکی از معدود شریان‌های حیاتی برای این همسایه تحت تحریم و منزوی‌مانده بود.

رژیم تهران سال‌ها با دستکاری در حراج‌های روزانه دلار بانک مرکزی عراق، ارز موردنیازش را برای واردات تامین می‌کرد و تحریم‌ها را دور می‌زد. تنها قرار گرفتن بانک‌های عراقی در لیست سیاه آمریکا در سال ۲۰۲۳ بود که این روند را کند کرد.

عراق همچنین بازاری حیاتی برای صادرات ایران است. به گفته تاجران در بغداد، جمهوری اسلامی به ادارات و وزارتخانه‌های دولتی عراق فشار می‌آورد تا مصرف کالاهای ایرانی را نسبت به کالاهای ساخت کشورها، در اولویت قرار دهند. حتی یکی از بانکداران منطقه معتقد است که «اگر آمریکایی‌ها عراق را از نظر نظامی اشغال کردند، جمهوری اسلامی ایران از نظر اقتصادی این کار را کرده است».

مهم‌تر از آن، اعمال نفوذ نظامی جمهوری اسلامی ایران از طریق شبه‌نظامیان تحت حمایت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در عراق است. ظهور داعش در عراق در سال ۲۰۱۴ باعث درخواست کمک مقام‌های مذهبی شیعه عراقی از ایران شد. در آن زمان، جمهوری اسلامی از تاسیس تعدادی از گروه‌های مسلح شیعه در عراق حمایت کرد. آن‌ها با داعش جنگیدند و در نهایت به تضعیف قابل‌توجه آن کمک کردند. با این حال هم‌زمان راه جمهوری اسلامی را برای کنترل بخش عمده‌ای از سیاست و اقتصاد عراق هموار کردند.

به گزارش اکونومیست، خودروهای بی‌نشان این شبه‌نظامیان هنوز در خیابان‌های پایتخت عراق پرسه می‌زنند. با این حال اعضای آن‌ها همچنان منافع تجاری گسترده‌ای دارند و وزارتخانه‌های مهمی از جمله وزارتخانه‌های مسئول صادرات نفت و فلزات را کنترل می‌کنند. تا همین اواخر، آن‌ها بر دیوان عالی عراق هم نفوذ قابل‌توجهی داشتند. بخش عمده‌ای از این کنترل را قاسم سلیمانی اعمال می‌کرد، اما از سال ۲۰۲۰ که سلیمانی در حمله پهپادی آمریکا کشته شد، تسلط جمهوری اسلامی بر شبه‌نظامیان عراقی کاهش یافت و حتی با اینکه برخی به «محور مقاومت» جمهوری اسلامی ایران پیوستند، برخی دیگر به داخل عراق روی آوردند و بر امور داخلی تمرکز کردند.

به نوشته این نشریه، یکی از دلایل کاهش تسلط جمهوری اسلامی بر شبه‌نظامیان در عراق این است که اسماعیل قاآنی، جانشین قاسم سلیمانی، در مدیریت منافع رقابتی جناح‌ها فاقد مهارت‌های رهبر پیشین سپاه قدس است. یک دلیل دیگر هم این است که متحدان جمهوری اسلامی ایران در عراق ثروتمند شده‌اند و اکنون با کشیده شدن به درگیری با آمریکا یا اسرائیل چیزهای زیادی برای از دست دادن دارند. از طرفی، اگرچه برخی هنوز به انقلاب اسلامی ایران و لزوم مبارزه با اسرائیل اعتقاد دارند، تعداد فزاینده‌ای از جایگاه کشورشان به‌عنوان پایگاهی برای کشور همسایه ناراضی‌اند.

در این میان، شاید از همه مهم‌تر، طبقه سیاسی جوان‌تری است که پس از اعتراض‌های ضددولتی سال ۲۰۲۰ در عراق رشد کرد و به طور فزاینده‌ای مخالفتش را با شبه‌نظامیان ابراز می‌کند. این احساساسات در طول جنگ کوتاه اسرائیل و آمریکا با جمهوری اسلامی ایران در ماه گذشته به طور کامل به نمایش گذاشته شد؛ وقتی که حتی نزدیک‌ترین متحدان جمهوری اسلامی در عراق نیز به دلیل احتمال انتقام آمریکا یا اسرائیل بسیار محتاط بودند و حاضر نشدند کمک زیادی به جمهوری اسلامی ارائه کنند.

به نوشته اکونومیست، اکنون نابودی رده فرماندهی عالی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در طول جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل و حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای کلیدی جمهوری اسلامی، در دل برخی عراقی‌ها این امید را ایجاد کرده است که تسلط تهران بر سیاست و اقتصاد بغداد کاهش یابد.

از آنجا که شبه‌نظامیان و سیاستمداران وفادار به جمهوری اسلامی ایران هم در فضای فعلی، خود را سرگردان می‌بینند، این شرایط می‌تواند فضا را برای سایر نیروهای سیاسی داخلی باز کند و اکنون آنچه از برخی شهروندان عراقی شنیده می‌شود این است که «از تضعیف جمهوری اسلامی ناراحت نیستیم».