در دنیایی که ائتلاف‌ها به‌هم گره خورده‌اند و رقابت میان برنامه‌های سیاسی و منافع قدرت‌ها شدت گرفته، عربستان سعودی چهره‌ای متفاوت از خود به نمایش گذاشته است: میانجی‌گری فعال و دعوت به صلح از دل سیاستی با عنوان «بی‌طرفی سازنده» که بر پایه ارزش‌های دینی، انسانی و اهداف توسعه‌ای چشم‌انداز ۲۰۳۰ بنا شده است. این سیاست نه یک واکنش موقت به بحران‌های منطقه‌ای، بلکه انتخابی راهبردی است که از دوراندیشی رهبری سعودی در ایجاد تعادل میان منافع ملی و مسئولیت‌های بین‌المللی نشان دارد.

سیاست بی‌طرفی مثبت در خدمت اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰

برای تحقق اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ و در پرتو تحولات عظیم در سطح منطقه‌ای و جهانی‌ــ به‌ویژه در سایه رقابت‌های جهانی بر سر رهبری و نفوذ‌ــ عربستان سعودی سیاست «بی‌طرفی مثبت» را در قبال تمامی طرف‌ها اتخاذ کرده است. این سیاست به زبان ساده، به معنای دوری از هرگونه قطب‌بندی یا ائتلاف خاص و حفظ روابط متوازن با تمامی قدرت‌های بزرگ و کوچک، چه مسلط و چه نوظهور، است.

این موضع نه‌تنها در سیاست عربستان سعودی در قبال ائتلاف‌ها و مشارکت‌های جهانی نمود دارد، بلکه در برخورد آن با منازعات منطقه‌ای و بین‌المللی نیز مشهود است. البته این راهبرد به معنای بی‌تفاوتی یا انزوا نیست، بلکه رویکردی فعال و پیش‌دستانه است که اساس آن را برقراری شراکت‌های راهبردی با تمامی طرف‌ها شکل می‌دهد. این سیاست ارائه ابتکارهایی برای حل بحران‌ها را هم شامل می‌شود؛ چنانکه نقش‌آفرینی عربستان سعودی در جنگ اوکراین و درگیری‌های غزه گواه آن است.

نمونه‌های عملی این سیاست به‌روشنی در صحنه‌های گوناگون قابل‌مشاهده است: میانجی‌گری در جنگ اوکراین، کمک‌های بشردوستانه در سودان و غزه و میزبانی گفتگوهای صلح. عربستان سعودی به‌جای جانبداری کورکورانه، نقش داوری بی‌طرف را ایفا می‌کند که نه‌تنها بر مبنای مصلحت سیاسی، بلکه بر پایه اصول اسلامی و اخلاقی استوار است.

افزون بر آن، کمک‌های بشردوستانه عربستان سعودی نیز بخش مهمی از این سیاست فعال را شکل می‌دهد؛ حمایتی که مشمول قربانیان جنگ در اوکراین، غزه، سودان، یمن و سوریه شده است و نشان می‌دهد که این کشور نگاه انسانی را از ملاحظات ژئوپلیتیک جدا نمی‌بیند.

بی‌طرفی مثبت: پلی برای آشتی میان روسیه و اوکراین

عربستان سعودی با تکیه بر سیاستی متعادل و هوشمندانه، توانست در میانجی‌گری میان روسیه و اوکراین نقشی کلیدی ایفا کند. این نقش‌آفرینی بر پایه روابط شخصی و دیپلماتیک شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، با رهبران دو قطب اصلی بحران‌ــ ولادیمیر پوتین، از طریق پیوندهای نفتی در قالب اوپک‌پلاس و روابط نزدیک با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا‌ــ بنا شده است.

از نخستین روزهای شروع جنگ، ولیعهد عربستان سعودی با ترسیم نقشی مستقل برای خود به‌عنوان یک میانجی فعال، وارد میدان شد.  در سوم مارس ۲۰۲۲ و تنها هفت روز پس از آغاز جنگ اوکراین، شاهزاده محمد بن سلمان با رهبران روسیه و اوکراین تماس گرفت تا آمادگی عربستان سعودی را برای کمک به حل بحران اعلام کند.

از آن زمان تاکنون، ولیعهد عربستان بارها با دو طرف گفتگو و نشست‌هایی برگزار کرده است. در مرحله آغازین، تمرکز اصلی بر تبادل اسرا میان روسیه و اوکراین بود؛ موضوعی که ولیعهد چندین بار به‌طور مستقیم در تحقق آن نقش داشت. در یکی از این موارد که سپتامبر ۲۰۲۲ رخ داد، دو اسیر آمریکایی که در کنار ارتش اوکراین می‌جنگیدند، نیز در میان آزادشدگان بودند.

این رویکرد نشان می‌دهد که عربستان سعودی به جای جانبداری از یکی از طرف‌های درگیر، بر گفتگو، میانجی‌گری و تعامل سازنده به‌عنوان تنها راه واقعی دستیابی به صلح جهانی تاکید دارد؛ نگاهی که مبتنی بر بی‌طرفی فعال است، نه سکوتی منفعلانه یا حمایتی کورکورانه. به‌صراحت می‌توان گفت در دنیایی که مرزهای دیپلماسی هر روز تنگ‌تر می‌شوند، ریاض در تلاش است تا فضای گفتگو را باز نگه دارد.

تنش جمهوری اسلامی و آمریکا: فاصله‌گیری سنجیده عربستان سعودی

در بحبوحه رویارویی نظامی آمریکا و جمهوری اسلامی، به‌ویژه پس از حملات هوایی واشنگتن به تاسیسات هسته‌ای این کشور، از جمله تاسیسات فردو، عربستان سعودی تصمیم گرفت از ورود به میدان تقابل مستقیم پرهیز و موضعی محتاطانه و مستقل اختیار کند.

با آنکه این جنگ را رسما اسرائیل آغاز کرد و سپس از آمریکا آن را پی گرفت، ریاض و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس از مشارکت در حملات نظامی علیه جمهوری اسلامی خودداری کردند. این تصمیم ناشی از عقلانیت و دوراندیشی و جلوگیری از تبعاتی بود که می‌توانست مسیر توسعه اقتصادی و چشم‌انداز ۲۰۳۰ را تهدید کند.

حتی زمانی که جمهوری اسلامی در پاسخ به حملات آمریکا، پایگاه «العدید» در قطر را هدف قرار داد، ریاض همچنان آرامش خود را حفظ کرد. پیام سیاسی عربستان سعودی روشن بود: ما به‌دنبال شعله‌ور شدن آتش نیستیم، بلکه خواهان خویشتن‌داری هستیم.

در اوج این تنش، عربستان سعودی نه‌تنها تماس‌های خود با تهران را قطع نکرد، بلکه با صدور بیانیه‌هایی متعادل، خواستار کاهش تنش شد. از سوی دیگر، به‌رغم وضعیت دشوار منطقه، از زائران ایرانی که برای ادای مناسک حج در عربستان سعودی حضور داشتند، میزبانی کرد؛ اقدامی که از تعهدات مذهبی و انسان‌دوستانه سعودی‌ها حکایت دارد.

این موضع‌گیری نشان می‌دهد که عربستان سعودی نمی‌خواهد به خاکریز جنگ دیگران تبدیل شود، بلکه در پی آن است که به‌عنوان نقطه ثبات در خاورمیانه عمل کند؛ کشوری که منافع ملی‌اش را با صلح و عقلانیت گره زده است، نه با هیجان‌زدگی و درگیری.

عادی‌سازی روابط با اسرائیل؛ اصول عربستان سعودی تغییرناپذیر است

با وجود فشارهای ایالات متحده برای گسترش دامنه پیمان ابراهیم، عربستان سعودی همچنان بر اصول خود در مسئله فلسطین پایبند است. پس از جنگ غزه و پیامدهای انسانی آن، عربستان سعودی پیوسته تاکید می‌کند که عادی‌سازی روابط با اسرائیل بدون تعهد برای ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی، پذیرفتنی نیست.

بی‌طرفی خردمندانه؛ سپر راهبردی عربستان سعودی در روزگار ناپایدار

بی‌طرفی مثبت به معنای انزوا نیست، بلکه هنر رهبری در مواقع بحرانی است. عربستان سعودی ثابت کرده که قدرت واقعی در توانایی حفظ فاصله با درگیری و ساختن پل، به جای شعله‌ور کردن آتش، است. چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی صرفا یک طرح اقتصادی نیست، بلکه سنگ‌بنای یک پروژه تمدنی است که جایگاه پادشاهی را به‌عنوان میانجی صلح مثبت، نه سوخت جنگ، ارتقا می‌دهد. این تحول نیازمند ثباتی پایدار است و بی‌طرفی فعال، مهم‌ترین ضامن این ثبات در جهانی پرتلاطم به شمار می‌آید.

در مواجهه با بحران‌هایی مانند تهدید به بستن تنگه هرمز، فشارهای خارجی برای عادی‌سازی شتاب‌زده روابط، یا درگیری‌های پراکنده نیابتی در منطقه، عربستان سعودی پیامی روشن دارد: «صلح بدون عدالت ممکن نیست و توسعه بدون ثبات دوام نمی‌یابد.»

در نتیجه می‌توان گفت پایبندی به ارزش‌ها و هوشمندی در سیاست، عربستان سعودی را به بازیگری کلیدی و غیرقابل جایگزین در چشم‌انداز جدید خاورمیانه تبدیل کرده است.