کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر، ستون اصلی تامین مالی دو دهه جنگ طالبان با حکومت پیشین افغانستان و متحدان غربی آن بود. با این حال، این گروه اکنون می‌کوشد با چهره‌ای متفاوت ظاهر شود و خود را مخالف مواد مخدر معرفی کند. این تغییر چهره، هرچند با صدور فرمان‌هایی از سوی رهبران طالبان همراه بوده، در عمل با تردیدها و پرسش‌های فراوانی مواجه است. 

وزارت داخله (کشور) طالبان روز یکشنبه ۲۲ تیر اعلام کرد که ملا عبدالحق آخوند، معاون مبارزه با مواد مخدر این گروه، با بومتیانس، رئیس بخش عملیاتی اداره مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد (UNODC)، و پولیک اوک، رئیس این دفتر، در افغانستان دیدار کرده است. در این نشست، دو طرف درباره همکاری‌های جاری و ظرفیت‌های مشترک در زمینه مبارزه با مواد مخدر بحث و تبادل‌ نظر کردند.  

براساس اطلاعیه وزارت داخله طالبان، ملا عبدالحق آخوند از همکاری سازمان ملل قدردانی کرده و جزئیاتی از فعالیت‌های این وزارتخانه را با نمایندگان سازمان ملل در میان گذاشته است.  

در بخشی از این اطلاعیه آمده است:«آقای عبدالحق آخوند از این نهاد خواست تا حمایت‌هایش در بخش کشت بدیل، تداوی (مداوای) معتادین، حمایت و جمع‌آوری معتادان را افزایش دهد. در مقابل، هیئت دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل از تلاش‌های معینی قدردانی کرد و وعده داد که همکاری‌هایش را ادامه دهد. این هیئت همچنین در زمینه کمک به کشاورزان و حمایت از معتادان وعده همکاری داد.» 

این اظهارات در حالی بیان می‌شود که رژیم طالبان کوشیده‌ است با صدور فرمان، نشر ویدیو و گزارش‌‌هایی تصویری تازه از این گروه در عرصه مبارزه با مواد مخدر ترسیم کند. در آوریل ۲۰۲۲، ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان، فرمانی صادر کرد که براساس آن، کشت، تولید، قاچاق، مصرف و خرید و فروش مواد مخدر در سراسر افغانستان ممنوع اعلام شد. او در ادامه، در ماه مارس ۲۰۲۳ نیز تاکید کرد که مواد مخدر ضبط‌‌شده باید در انظار عمومی سوزانده شود تا تاثیر بازدارنده بیشتری داشته باشد.  

طالبان برای تقویت این روایت، ویدیوهای تخریب مزارع کوکنار و انهدام مراکز تولید مواد مخدر را منتشر کردند. در این ویدیوها تاکید شده است که کشت کوکنار (خشخاش) و تولید مواد مخدر دیگر در افغانستان جایی ندارد، اما این کار به این معنا نیست که با کشت کوکنار و تولید مواد مخدر به‌طور کامل مبارزه می‌شود. 

گزارش‌های متعددی نشان می‌دهد که طالبان در مناطق خاص، به‌‌ویژه در مناطقی که ساکنانش پشتون‌ نیستند، با جدیت بیشتری مزارع خشخاش را تخریب می‌کنند، اما در مناطق دیگر، به‌‌ویژه مناطقی که فرماندهان محلی طالبان در آنجا نفوذ دارند، کشت خشخاش همچنان ادامه دارد.   

در پی اعلام ممنوعیت کشت خشخاش، بازار مواد مخدر با نوسان‌هایی روبه‌رو شد و قیمت تریاک و سایر مشتقات آن در داخل افغانستان افزایش یافت. افزایش قیمت‌ها به این معنا نیست که تولید متوقف شده، بلکه نشانه‌ای است از محدودیت نسبی و نابرابر در اجرای فرمان طالبان.  

افغانستان همچنان بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد مخدر در سطح جهان است. براساس ارزیابی‌های سازمان ملل، بخش زیادی از تریاک جهان از افغانستان تامین می‌شود.  

نگاهی به گذشته طالبان نیز نشان می‌دهد که تجارت مواد مخدر از بدو ظهور این گروه، بخش جدایی‌‌ناپذیر منبع درآمد آنها بوده است. در دوران نخست حاکمیت این گروه در نیمه دوم دهه نود میلادی و سپس در جریان جنگ‌‌های بیست‌ ساله با حکومت پیشین افغانستان، این گروه از راه اخذ مالیات از کشاورزان خشخاش، کنترل مسیرهای انتقال و تاسیس کارگاه‌های فراوری، بخشی از هزینه جنگی خود را تامین می‌کردند.  

رحمت‌الله نبیل، رئیس پیشین امنیت ملی افغانستان، پیش‌تر گفته بود: «بیشتر نقل‌ و انتقالات مواد مخدر را اختر محمد منصور، دومین رهبر طالبان، مدیریت می‌کرد.» اختر محمد منصور در سال ۲۰۱۶ میلادی در مسیر بازگشت از ایران، طی یک حمله هوایی در خاک پاکستان کشته شد. 

اگرچه طالبان می‌کوشند چنین وانمود کنند که با مواد مخدر مقابله می‌کنند، اما شواهد میدانی، تجربه تاریخی و تضاد در عملکرد طالبان، همگی تردیدهایی جدی درباره صداقت این مبارزه ایجاد کرده‌اند. آنچه این روزها طالبان نمایش می‌دهند، بیشتر شبیه یک مانور رسانه‌ای برای جلب مشروعیت بین‌المللی است تا یک اقدام ریشه‌ای و پایدار برای حذف تجارت  مواد مخدر از خاک افغانستان.