گزارش‌های میدانی و مشاهدات فعالان میراث فرهنگی حاکی از آن است که تعرض به محوطه سه‌هزارساله جوبجی رامهرمز خوزستان همچنان ادامه دارد و این گنجینه ایلامی در سایه بی‌توجهی نهادهای مسئول در خطر نابودی قرار گرفته است.

براساس تصاویر و اطلاعات منتشرشده، نبود نظارت و حضور موثر نیروهای میراث فرهنگی موجب شده است تا حفاران غیرمجاز، معدن‌کاوان و برخی نهادهای اجرایی دولتی به‌راحتی در این عرصه تاریخی به فعالیت بپردازند.

خاک‌برداری، شخم زدن زمین، نصب تیرهای برق، عبور لوله‌های آب و توسعه زمین‌های کشاورزی تنها بخشی از فعالیت‌هایی است که این محوطه را به‌شکل تدریجی نابود می‌کند.

سیاوش آریا، از کنشگران حوزه میراث فرهنگی استان خوزستان، با ابراز نگرانی درمورد وضعیت فعلی این محوطه می‌گوید، در بازدیدی که در فروردین ۱۴۰۳ از جوبجی داشته شاهد آسیب‌های فراوانی بوده است. او تاکید می‌کند که نه‌تنها فعالیت‌های معدن‌کاوی و توسعه کشاورزی، که اقدامات غیرقانونی برخی نهادها مانند اداره برق باعث تخریب بخش‌هایی از این محدوده شده‌اند.

به گفته این فعال میراث فرهنگی، بدون آنکه استعلامی از اداره میراث فرهنگی گرفته شده باشد، تیرهای برق در بخش‌هایی از عرصه تاریخی جوبجی نصب شده‌اند. این در حالی است که طبق قوانین موجود، هرگونه دخل و تصرف در محوطه‌های ثبت‌شده باید با مجوز رسمی و نظارت کارشناسان میراث فرهنگی انجام شود.

تداوم فعالیت‌های مخرب در سکوت نهادهای مسئول

بررسی‌ها نشان می‌دهد که جوبجی تنها به دست سودجویان و حفاران غیرمجاز تهدید نمی‌شود، بلکه برخی ادارات دولتی نیز با اجرای پروژه‌های عمرانی در این منطقه نقش بسزایی در تخریب آن دارند.

گزارش‌هایی از ورود ماشین‌آلات سنگین اداره آب و فاضلاب و همچنین عبور لوله‌های آب از دل این محوطه منتشر شده است. در بهمن ۱۴۰۲، پس از انتشار تصاویری از لودرهای شرکت آبفا در محدوده تاریخی جوبجی، کارشناسان میراث فرهنگی این اقدام را نوعی تجاوز آشکار و بی‌توجهی به اهمیت باستانی منطقه دانستند.

در همان زمان، محسن حسینی، سرپرست وقت معاونت میراث فرهنگی استان خوزستان، با تایید ارزش بسیار این محوطه، اعلام کرد که در منطقه جوبجی و رامهرمز بیش از ۶۷ محوطه باستانی شناسایی شده و بازنگری در اسناد آن‌ها ضروری است. اما به‌رغم این اظهارات، هیچ اقدام عملی موثری برای توقف تعرض‌ها انجام نشد و فعالیت‌های عمرانی ادامه پیدا کرد.

نخستین نشانه‌های اهمیت تاریخی جوبجی در سال ۱۳۸۶ نمایان شد، زمانی که در جریان عملیات خاک‌برداری شرکت آب و فاضلاب خوزستان گنجینه‌ای باارزش کشف شد.

این گنجینه شامل بیش از ۵۰۰ قطعه سکه، طلا، دستبند و ظروف سفالی بود که به دوره ایلامی و به بیش از دو هزار ۵۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. بخشی از این اشیا هم‌اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.

از میان آثار کشف‌شده می‌توان به بازوبندهای طلایی با نقش‌های گیاهی، دستبندهایی با سر آهو و تزئینات سنگ‌های قیمتی، انگشترهای میخی و عصاهای طلایی اشاره کرد. از نظر کارشناسان، اگر شرایط کاوش و حفاظت از محوطه مهیا می‌شد، این اشیا می‌توانستند مبنای پژوهش‌های گسترده‌تری درباره دوره ایلامی، گذار به هخامنشی و تحولات فرهنگی جنوب غرب ایران باشند.

از دیگر یافته‌های مهم می‌توان به دکمه‌های طلایی اشاره کرد که به‌ویژه در مطالعات تاریخی مربوط به پوشاک ایرانیان باستان اهمیت دارند. همچنین تابوت‌های مفرغی کشف‌شده در این منطقه حاوی بقایای انسانی بودند که به گفته برخی فعالان محلی، به‌دلیل نبود مراقبت علمی، دچار آسیب جدی شدند.

ماجرای مومیایی‌ها و ابهام در اطلاع‌رسانی

در پی انتشار اخباری درباره کشف مومیایی در جوبجی، میثم حسین‌زاده، سرپرست هیئت کاوش نجات‌بخشی در سال ۱۳۹۸، اعلام کرد که هیچ مومیایی‌ای در منطقه پیدا نشده و آنچه دیده‌شده صرفا بقایای طبیعی درون تابوت‌های فلزی بوده است. با این حال، گزارش‌ها و ویدیوهای منتشرشده از محل کاوش‌ها در آن زمان، تصویر متفاوتی از روند برخورد با بقایای انسانی به نمایش گذاشتند.

اداره کل میراث فرهنگی خوزستان نیز در سال ۱۴۰۳، با تاکید بر انجام اقدامات مرمتی اولیه بر تابوت‌ها، اعلام کرد که تمامی آنها به کارگاه‌های پژوهشی منتقل شده‌اند. اما این توضیحات نتوانست نگرانی فعالان حوزه میراث فرهنگی را کاهش دهد، به‌ویژه در شرایطی که فعالیت‌های مخرب در جوبجی ادامه دارد.

یکی از پرسش‌های اساسی درباره وضعیت جوبجی نقش اداره کل میراث فرهنگی خوزستان در صدور مجوزهای مداخله در این محوطه است. برای مثال، در سال ۱۴۰۲ و همزمان با انتشار خبر ورود کامیون‌های معدن‌کاران به جاده موسوم به جاده رودخانه، رضا پارسافر، رئیس انجمن سنگ‌شکن‌داران رامهرمز، مدعی شد که این اقدام با مجوز مدیر میراث فرهنگی استان انجام شده و هیچ تخلفی صورت نگرفته است.

این در حالی است که ورود ماشین‌آلات سنگین به محوطه‌ای با این سطح از اهمیت تاریخی، بدون اجرای طرح نجات‌بخشی و نظارت کارشناسان متخصص، به‌وضوح مغایر با اصول میراث‌داری و حفاظت از آثار ملی است.

روند تخریب در گستره‌ای وسیع‌تر

آنچه در جوبجی رخ می‌دهد نمونه‌ای از یک روند نگران‌کننده در کل استان خوزستان است. تخریب حریم گورستان و زیارتگاه شهسوار، یکی از مهم‌ترین محوطه‌های شیرهای سنگی بختیاری، سرقت آجرهای تاریخی چغازنبیل و نابودی خانه‌های تاریخی در شهرهایی چون شوشتر، رامهرمز و دزفول، نمونه‌هایی از فهرست بی‌پایان تعرض به میراث فرهنگی در این استان است.

این روند در کنار بی‌توجهی مدیران دولتی به هشدارهای کارشناسان و کنشگران مدنی، نشان‌دهنده ضعف ساختاری و نبود اراده برای صیانت از گذشته تاریخی کشور است. 

در حالی که دوستداران میراث فرهنگی با تمام توان می‌کوشند تا از نابودی میراث ملی جلوگیری کنند، در مواردی با این افراد برخوردهای قضایی صورت می‌گیرد. برخی فعالان حوزه میراث فرهنگی خوزستان گزارش داده‌اند که پس از افشای تخلفات صورت‌گرفته در جوبجی و دیگر مناطق، مدیران دولتی آنان را به شکایت و پیگرد قضایی تهدید کرده‌اند.

این برخوردهای امنیتی و قضایی، فضا را برای تخریب بیشتر میراث چند هزار ساله تاریخی ایران فراهم کرده است. در چنین شرایطی، نهادهایی چون وزارت میراث فرهنگی، قوه قضائیه و نهادهای نظارتی به وظایف قانونی خود در حمایت از فرهنگ و تاریخ ملی عمل نمی‌کنند.