پایگاه خبری علمی لایو‌ساینس در گزارشی، درباره خطر روزافزون فرونشست زمین در بسیاری از نقاط ایران هشدار داد و با اشاره به یک بررسی جدید، نوشت که خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی ایران را به‌سرعت به سمت فرونشست می‌برد و این کشور را به یکی از مناطق رکورددار از نظر فرونشست زمین در دنیا تبدیل کرده است.

محققانی که این بررسی را انجام داده‌اند، می‌گویند که بیش از ۳۱ هزار و ۴۰۰ کیلومترمربع از خاک ایران اکنون با سرعتی بیش از ۱۰ میلی‌متر در سال، در حال نشست کردن است. در یک نمونه مشخص، سطح زمین در نزدیکی شهر رفسنجان هر سال بیش از ۳۴ سانتی‌متر کاهش یافته است.

کارشناسان می‌گویند این فرونشست‌ها می‌توانند صدها هزار نفر را در معرض خطرات ناشی از فرونشست زمین مانند کمبود آب و ناامنی غذایی قرار دهند.

به گفته آن‌ها، یکی از مهم‌ترین علل میزان بالای فرونشست زمین در ایران، خشکسالی مداوم و همچنین استفاده بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در ایران، حدود ۶۰ درصد از آب موردنیاز از سفره‌های آب زیرزمینی تامین می‌شود.

جسیکا پین، دانشجوی دکترا در دانشکده زمین و محیط زیست دانشگاه لیدز بریتانیا، به همراه همکارانش برای بررسی فرونشست زمین، از داده‌های راداری ماهواره سازمان فضایی اروپا استفاده کردند و با استفاده از این اطلاعات، چگونگی تغییر سطح زمین در ایران را طی هشت سال (بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲) ترسیم کردند.

پین و همکارانش در بررسی‌هایشان ۱۰۶ منطقه فرونشست‌کرده در ایران یافتند که تا زمان بررسی آن‌ها، در مجموع حدود ۲ درصد از خاک ایران را تشکیل می‌داد. این کارشناس به لایوساینس گفت: «نرخ فرونشست در ایران از سریع‌ترین نرخ‌ها در جهان است. ما حدود ۱۰۰ مکان در سراسر ایران پیدا کردیم که فرونشست در آن‌ها سریع‌تر از حدود ۱۰ میلی‌متر در سال است. این در حالی است که در اروپا، اگر فرونشست از پنج تا هشت میلی‌متر در سال فراتر رود، آن را شدید تلقی می‌کنند.»

به گفته او، در ایران زمین به دلیل استخراج آب‌های زیرزمینی نشست کرده و ۷۷ درصد از موارد فرونشست سریع‌تر از ۱۰ میلی‌متر در سال به کشاورزی مرتبطند. به عنوان مثال، در نزدیکی شهر رفسنجان، آب‌وهوا خشک است، با این حال مزارع پسته وجود دارد و از منابع آب زیرزمینی خیلی زیاد استفاده می‌شود.

به گفته این محقق، فرونشست ۳۴ سانتی‌متر در سال ممکن است زیاد به نظر نرسد، اما در عرض ۱۰ سال، زمین حدود سه تا چهار متر فرو می‌رود که واقعا شدید و نگران‌کننده است.

بررسی تازه جسیکا پین و همکارانش ماه اوت در «مجله تحقیقات ژئوفیزیک: زمین جامد» (Journal Of Geophysical Research-solid Earth) که برترین نشریه در سراسر جهان در این عرصه به شمار می‌رود، منتشر شده است.

تحقیق آن‌ها نشان می‌دهد که در بردسکن، واقع در شرق ایران، مساحت منطقه‌ تحت تاثیر فرونشست هزار و۱۱۰ کیلومترمربع براورد شده که ۴۰ درصد بیشتر از میزان ثبت‌شده در یک مطالعه در سال ۲۰۰۸ است.

به گفته این محققان،‌ بخش عمده‌ای از فرونشست‌ها در تمام ۱۰۶ نقطه‌ شناسایی‌شده در ایران، برگشت‌ناپذیر تلقی می‌شود و ناشی از خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی است.

آن‌ها تاکید کردند که پیامدهای این موضوع می‌تواند برای ساکنان ایران خطرناک باشد. به طوری که شیب‌های تند ناشی از فرونشست زمین شکاف ایجاد می‌کند و بی‌ثباتی ساختاری به وجود می‌آورد که به ساختمان‌ها، جاده‌ها و راه‌آهن آسیب می‌رساند.

این بررسی نشان داد که شهرهایی مانند تهران، کرج، مشهد، اصفهان و شیراز مستقیما تحت تاثیر فرونشست زمین قرار دارند و این در حالی است که فقط در کرج بیش از ۲۳ هزار نفر در مناطق پرخطر زندگی می‌کنند.

بر اساس مطالعه جدید، میزان اوج فرونشست در ایران با مکزیکوسیتی و ولی‌سنتر (Central Valley) در کالیفرنیا برابری می‌کند و آن را در میان شدیدترین نقاط تحت فرونشست جهان قرار می‌دهد. ولی‌سنتر که به آن «دره مرکزی» هم گفته می‌شود، دره‌ای بزرگ و مسطح در بخش مرکزی ایالت کالیفرنیای آمریکا است که مرکز بیشتر فعالیت‌های کشاورزی در این ایالت محسوب می‌شود.

خطر اصلی دیگر از دست دادن منابع آب شیرین است. محققان این بررسی هشدار داده‌اند که «تخلیه مداوم سفره‌های آب زیرزمینی به این معنی است که بخش زیادی از ظرفیت ذخیره‌سازی آب به طور دائم از بین می‌رود. این امر کمبود آب را در طول خشکسالی بدتر می‌کند و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی را کاهش می‌دهد».

هم‌زمان با انتشار این گزارش در نشریه لایوساینس،‌ روز چهارشنبه پایگاه خبری فرارو گفتگویی از فریبرز ناطق الهی، معاون پژوهشی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و رئیس پژوهشکده مهندسی سازه، منتشر کرد که در آن به جزئیات بحران فرونشست زمین در ایران می‌پردازد.

ناطق الهی در این گفتگو، درباره خطرات فرونشست برای شهرها و روستاها هشدار می‌دهد و می‌گوید: «میانگین فرونشست جهانی حدود یک سانتی‌متر در سال است، در حالی که در برخی مناطق جنوب غربی تهران، ارقام ۱۵ تا ۱۶ سانتی‌متر و حتی در برخی گزارش‌ها تا ۴۰ سانتی‌متر هم اعلام شده است.»

به گفته او، «فرونشست ابتدا به صورت ترک ظاهر می‌شود و سپس به فروریزش تبدیل می‌شود. همانطور که نمونه‌های روشن و واضح این پدیده را می‌توان در اصفهان و برخی مناطق کرمان مشاهده کرد».

ناطق الهی با بیان اینکه تهران، اصفهان، کرمان و دشت قزوین قربانیان اصلی فرونشست در ایران به شمار می‌روند، افزود: «برای کاهش سرعت فرونشست و کنترل روند آن، مدیریت و صرفه‌جویی در مصرف آب ضروری است. با وضعیت فعلی، اگر بهره‌برداری از چاه‌های غیرقانونی متعدد و برداشت‌ بی‌رویه از منابع زیرزمینی، ادامه پیدا کند، طی یکی دو سال آینده بسیاری از شهرهای ما با مشکلات جدی مواجه خواهند شد، پل‌ها و ساختمان‌ها ممکن است دچار ریزش شوند و زیرساخت‌ها آسیب ببینند.»