جشنواره‌ای در امارات متحده عربی در حال برگزاری است که یکی از اصیل‌ترین ارکان فرهنگ ایرانی، یعنی خوشنویسی فارسی، را به نام «خط عربی» معرفی کرده است.
در این جشنواره که با عنوان «خط و تذهیب فجیره» برگزار می‌شود، خط نوشته‌هایی به خط محقق، نسخ، نستعلیق و مغربی به‌عنوان نمونه‌هایی از «خط عربی» معرفی شده‌اند؛ در حالی که این خطوط، به‌ویژه محقق، نسخ و نستعلیق از میراث مکتوب و بصری تمدن ایرانی‌اند و خاستگاه آن‌ها به سرزمین ایران بازمی‌گردد.
گروهی از هنرمندان تجسمی ایران با راه‌اندازی کارزاری اعتراضی، این اقدام جشنواره فجیره را «مصادره خطوط ایرانی» و «تحریف تاریخ و فرهنگ» توصیف کردند و از مسئولان جمهوری اسلامی، به‌ویژه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، خواستند در برابر این «هجمه‌های هویتی» سکوت نکنند و اقدام قاطع انجام دهند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در متن این کارزار آمده است: «نادیده گرفتن این ریشه‌ها، نه‌تنها یک تحریف تاریخی آشکار است، بلکه نوعی یورش فرهنگی محسوب می‌شود که شان و جایگاه هنرمندان ایرانی را در طول قرون، هدف قرار می‌دهد.»
به گزارش روزنامه فرهیختگان، یکی از نکات تامل‌برانگیز که هنرمندان به آن اشاره کرده‌اند، حضور برخی استادان شناخته‌شده خوشنویسی ایران در هیئت داوران این جشنواره است؛ استادانی که تاکنون به این مصادره فرهنگی هیچ موضع‌گیری یا واکنشی نشان نداده‌اند.
در ادامه این بیانیه آمده است: «خط نستعلیق و دیگر خطوط ایرانی گوهر هویت فرهنگی و زبان جان این سرزمین‌اند. اگر در برابر دست‌درازی به خاک وطن، سینه سپر می‌کنیم، چگونه می‌توانیم در برابر تاراج هویت هنری و تاریخی‌مان سکوت کنیم؟ خاک را با شمشیر نگاه می‌دارند و هویت را با قلم.»
در متن فراخوان جشنواره فجیره هم خطوط محقق، نسخ، نستعلیق و مغربی گونه‌هایی از «خط عربی» معرفی شده‌اند؛ این در حالی است که این خطوط نه‌تنها بنیان‌های زیبایی‌شناسی خوشنویسی ایرانی را شکل می‌دهند، بلکه از ارکان زبانی و فرهنگی تمدن پارسی نیز به‌شمار می‌روند.
خط محقق
خط محقق یکی از شش قلم کلاسیک اسلامی (اقلام سته) است که در قرن سوم و چهارم هجری قمری در سرزمین‌های اسلامی شکل گرفت و در نگارش متون مذهبی و علمی نقش مهمی ایفا کرد. بنیان‌گذار اصلی این خط ابن‌مقله شیرازی، خوشنویس و وزیر دربار عباسیان، بود که اصول هندسی خوشنویسی را با تعریف «نسبت حروف» تدوین کرد. خط محقق با حروف درشت، قائم، مستقیم و رسمی شناخته می‌شود و قرن‌ها در کتابت قرآن کریم کاربرد داشت. با اینکه در سراسر دنیای اسلام گسترش یافت، ریشه و نظام‌بندی علمی آن در ایران شکل گرفت و تثبیت شد.
خط نسخ
خط نسخ از اقلام سته و به‌نوعی دنباله و ساده‌شده خط محقق است. خاستگاه اصلی این خط نیز به ایران و تلاش‌های ابن‌مقله شیرازی بازمی‌گردد که پایه‌گذار نظام هندسی و اصول زیبایی‌شناختی آن بود. اما ابن‌بواب و یاقوت مستعصمی با نبوغ و نوآوری خود، این خط را خواناتر، نرم‌تر و روان‌تر کردند.
نسخ به دلیل خوانایی بالا به خط اصلی کتابت در متون دینی، علمی و اداری بدل شد و امروزه نیز پایه اصلی تایپوگرافی عربی و فارسی است. در ایران، مکتب‌های نسخ‌نویسی مانند نسخ ایرانی (با تاثیر از نستعلیق) شکل گرفت و تا دوران معاصر رواج گسترده‌ای داشت.
خط نستعلیق
خط نستعلیق نیز یکی از درخشان‌ترین دستاوردهای ایرانیان در خوشنویسی است که در اواخر قرن هشتم هجری در ایران پدید آمد. این خط ترکیبی از دو خط نسخ و تعلیق است و برخلاف خطوط پیشین که در بستر جهان اسلام رشد کردند، نستعلیق به‌طور کامل زاده و پرورده فرهنگ ایرانی است.
بنیان‌گذار اصلی آن میرعلی تبریزی بود که ساختار آن را به‌شکلی منسجم طراحی کرد و پس از او، خوشنویسانی چون سلطان‌علی مشهدی و سپس میرعماد قزوینی این خط را به اوج رساندند. نستعلیق به دلیل ظرافت، توازن بصری و قابلیت‌های شاعرانه آن، به خط اصلی شعر فارسی بدل شد و «عروس خطوط اسلامی» لقب گرفت. این خط تا امروز نماد فرهنگ، ادب و هویت بصری ایرانیان به شمار می‌رود.
