پس از تعلیق دور چهارم مذاکرات هسته‌ای که قرار بود روز شنبه در شهر رم برگزار شود و در حالی‌که مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا وارد مرحله‌ای حساس و پرتنش شده، سخنان تازه مقامات دو کشور، از جمله عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا نشان می‌دهد که مسیر دیپلماتیک گرچه همچنان نیمه‌گشوده اما پر از موانع سخت و اختلافات عمیق است.
مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، روز جمعه ۱۲ اردیبهشت (۲ مه) در گفت‌وگویی تلویزیونی تصریح کرد که ایران باید «به‌طور کامل از غنی‌سازی اورانیوم، توسعه موشک‌های دوربرد و حمایت از گروه‌های مسلح منطقه‌ای از جمله حوثی‌های یمن دست بکشد». او همچنین خواستار آن شد که ایران اجازه بازرسی کامل از تمامی تاسیسات، از جمله نظامی، را به بازرسان بین‌المللی بدهد. به باور روبیو، تنها کشورهایی که اورانیوم را غنی‌سازی می‌کنند، همان‌هایی هستند که سلاح هسته‌ای دارند.
ایران، اما بار دیگر تأکید کرده که به‌عنوان یکی از امضاکنندگان بنیان‌گذار معاهده عدم اشاعه (NPT)، حق برخورداری از چرخه کامل سوخت هسته‌ای را دارد. عباس عراقچی در واکنش به اظهارات روبیو در شبکه اجتماعی اکس نوشت: «تکرار دروغ‌ها واقعیت‌های بنیادین را تغییر نمی‌دهد. ایران به‌طور اصولی از بیان جزییات مذاکرات در رسانه‌ها خودداری می‌کند، اما این را باید گفت که غنی‌سازی حق مسلم ماست.»
او افزود که کشورهای متعددی از جمله در آسیا، اروپا و آمریکای جنوبی عضو معاهده عدم اشاعه هستند و با وجود غنی‌سازی، سلاح هسته‌ای ندارند. به‌زعم عراقچی، تنها چیزی که برای دستیابی به توافقی پایدار و معتبر لازم است، «اراده سیاسی قاطع و نگرش منصفانه» است.
اختلافات فنی و سیاسی؛ نقطه افتراق کجاست؟
طبق گزارش خبرگزاری رویترز، متعاقب تعویق دور چهارم مذاکرات هسته‌ای یک مقام ایرانی گفته است که زمان‌بندی جدید مذاکرات «بسته به رویکرد آمریکا» مشخص خواهد شد. گفته می‌شود که در پشت صحنه مذاکرات، پیشنهادهایی مطرح شده، از جمله اینکه ایران سطح غنی‌سازی را به حدودی غیرنظامی کاهش دهد و اجازه دهد این کاهش توسط نهادهای مستقل راستی‌آزمایی شود.
با این حال، ایران اعلام کرده است که حاضر نیست به «خلع کامل هسته‌ای» تن دهد. روزنامه کیهان روز شنبه در تحلیلی نوشت: «طرف ایرانی شاید آماده باشد سطح غنی‌سازی را تا آستانه‌ای غیرنظامی کاهش دهد و اجازه دهد این کاهش به‌صورت مستقل راستی‌آزمایی شود، اما هرگز به خلع کامل هسته‌ای تن نخواهد داد.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
کیهان در ادامه افزود: «شاید تنها کورسوی امید، آن باشد که دونالد ترامپ از تجربه مذاکرات غیرمستقیم دولت خود با ایران درسی آموخته باشد. آنچه ترامپ واقعاً جست‌وجو می‌کرد، نه مهار صرف، بلکه تحسین بود: تصویری از خود به‌عنوان مردی که توانست، جایی که دیگران شکست خوردند، بحران را بدون جنگ حل کند؛ و واقعاً، چه رهبر عاقلی راه‌حل دیپلماتیک برای مهار برنامه هسته‌ای ایران را با آتش جنگ عوض می‌کند، وقتی هنوز پنجره‌ای هرچند باریک، برای مذاکره باز است؟»
در این میان، ترامپ بار دیگر ایران را تهدید به تحریم‌های سخت‌تر کرده و اعلام کرده است که هر کشوری که نفت یا محصولات پتروشیمی از ایران خریداری کند، مشمول تحریم ثانویه خواهد شد. این تهدیدها، که به‌زعم تهران «باج‌خواهی آشکار» و برای واشنگتن «گزینه‌های روی میز» است، نشانه دشواری مسیر توافق و عامل تردید در مورد سرنوشت گفت‌وگوها است.
نگاه متفاوت به مفهوم توافق
از نگاه واشنگتن، توافق جدید باید شامل توقف کامل غنی‌سازی، محدودیت‌های زمانی طولانی‌تر نسبت به برجام و دسترسی گسترده‌تر برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد. بر اساس گزارش‌ها، این توافق نه به نابودی برنامه هسته‌ای ایران، بلکه به «انجماد ۲۵ ساله» آن می‌انجامد.
در مقابل، تهران خواستار حفظ زیرساخت‌های فناوری هسته‌ای، حق غنی‌سازی در سطح صلح‌آمیز، و لغو کامل تحریم‌هاست. جمهوری اسلامی بارها اعلام کرده است که به‌دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست و برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً برای مصارف غیرنظامی است.
عراقچی در تازه‌ترین اظهارات خود گفت: «یک توافق معتبر در دسترس است. اگر طرف مقابل با صداقت رفتار کند و فشار را کنار بگذارد، می‌توان به نتیجه رسید.» وزارت خارجه ایران نیز در بیانیه‌ای اعلام کرده که «به مسیر دیپلماتیک پایبند است، اما روش‌هایی که مبتنی بر تهدید و فشار باشند، برای ایران قابل قبول نیستند.»
معادله دشوار: چالش حیثیت و امنیت
تحلیلگران بین‌المللی معتقدند آنچه اکنون مانع دستیابی به توافق است، نه صرفاً ابعاد فنی برنامه هسته‌ای ایران، بلکه مسائل حیثیتی و امنیتی برای هر دو طرف است. برای تهران، دست کشیدن از حق غنی‌سازی به‌معنای تسلیم در برابر فشار خارجی و زیر سوال رفتن استقلال سیاسی کشور تلقی می‌شود. برای واشنگتن، پذیرش غنی‌سازی در سطحی حتی صلح‌آمیز، تهدیدی برای نظم منطقه‌ای و مشروعیت دادن به جمهوری اسلامی تلقی می‌شود.
در چنین فضای متشنجی، حتی پیشنهادهای میانی نیز با دشواری زیادی روبه‌رو هستند. به عنوان مثال، واردات اورانیوم غنی‌شده از خارج که روبیو از آن به‌عنوان راه‌حل یاد کرد، در ایران رد شده است. از سوی دیگر، فشارهای داخلی در آمریکا، به‌ویژه در کنگره و میان نومحافظه‌کاران، هرگونه انعطاف را هزینه‌بر کرده است.
با وجود تنش‌های لفظی و تهدیدهای متقابل، مسیر دیپلماسی هنوز کاملاً مسدود نشده است. هم ایران و هم آمریکا در اظهارات رسمی خود همچنان از «آمادگی برای گفت‌وگو» سخن می‌گویند. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که در شرایط کنونی توافق، اگرچه دشوار و محدود خواهد بود، اما از نظر دو طرف بهتر از شکست کامل مذاکرات است. هرجند تردیدها در تیم ترامپ در مورد امکان‌پذیر بودن دستیابی به توافق با جمهوری اسلامی در حال افزایش است.
