ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم جمهوری اسلامی، صبح پنجشنبه ۳۰ آذر در بدو ورود به استان گلستان، به جزیره آشوراده رفت تا طبق گزارش رسانه‌های دولتی ایران، از «محل اجرای پروژه بوم‌گردی و طبیعت‌گردی تنها جزیره ایرانی دریای خزر» بازدید و دستور اجرای آن را صادر کند.

سایت‌ ریاست‌جمهوری ایران ضمن انتشار این خبر نوشت که اجرای طرح گردشگری آشوراده «با اهتمام دولت سیزدهم» و در پی «مطالبه مردم و مسئولان استان گلستان» آغاز شد. به‌رغم این ادعا، واکاوی پشت‌پرده طرح گردشگری آشوراده از به ‌وجود آمدن یک رانت دیگر و تکرار تجربه‌هایی مانند پتروشیمی میانکاله خبر می‌دهد؛ پروژه‌ای که خطر از بین رفتن زیست‌بوم آشوراده را در پی دارد.

بر مبنای گزارش‌های محلی، مسئولان استان گلستان از چندین هفته قبل برای حضور رئیس دولت در این استان برنامه‌ریزی کردند تا کارکرد تبلیغاتی آن را بالا ببرند. یکی از برنامه‌های دهان‌پرکن این سفر نیز افتتاح «طرح گردشگری جزیره آشوراده» با حضور ابراهیم رئیسی بود.

مقام‌های دولتی اصرار دارند که این طرح را یکی از دستاوردهای دولت ابراهیم رئیسی در حوزه گردشگری جا بزنند اما فعالان و کارشناسان محیط‌ زیست یکصدا هشدار داده‌اند که این طرح هم ایرادها و هم ابهام‌های فراوانی دارد.

احداث مجموعه گردشگری در منطقه حفاظت‌شده محیط‌ زیستی و سپردن پروژه به سرمایه‌گذاری که در آلایندگی محیط‌ زیست نقش داشته است و نیز شفاف نبودن مراحل اجرای کار ایرادها و ابهام‌هایی‌اند که درباره طرح گردشگری آشوراده مطرح می‌شوند.

ماجرا از این قرار است که مسئولان سازمان حفاظت محیط‌ زیست تفاهم‌نامه طرح گردشگری آشوراده را با مدیرعامل کارخانه «کانسارز خزر» امضا کرده‌اند و کنشگران محیط‌ زیست می‌گویند شخصی که سال‌ها پساب کارخانه‌اش به تالاب اینچه می‌ریخت و در زمینه گردشگری هم تجربه‌ای ندارد، نمی‌تواند برای سرمایه‌گذاری در طرح گردشگری آشوراده گزینه مناسبی باشد اما مسئولان محیط‌ زیست می‌گویند این فرد را استاندار گلستان معرفی کرده است و ما نیز باید از او «حمایت» کنیم.

منطقه حفاظت‌شده آشوراده

جزیره آشوراده در انتهای شرقی شبه‌جزیره میانکاله در استان گلستان واقع است. این جزیره از شمال به دریای خزر، از شرق به تنگه باریک تچپق‌اوغلی و از جنوب به خلیج گرگان منتهی می‌شود. این جزیره از غرب و از طریق کانال خزینی نیز به میانکاله می‌رسد.

طی سال‌های اخیر، بسیاری از ساکنان محلی به دنبال بلایای طبیعی از جمله سیل این جزیره را ترک کردند اما صنعت شیلات آشوراده همچنان پابرجا است و سهم زیادی از تولید خاویار ایران را در دست دارد.

ایجاد یک سایت ویژه گردشگری در این جزیره حفاظت‌شده از دهه‌های قبل و در دولت‌های مختلف جمهوری اسلامی مطرح شد. در پایان دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، موضوع سپردن امتیاز سرمایه‌گذاری در آشوراده به شرکت لبنی صباح ابراهیمی انتقادهای زیادی را در پی داشت و حالا نیز به نظر می‌رسد که ماجرایی مشابه در حال تکرار است.

سایت دیده‌بان ایران در یک گزارش تحقیقی با عنوان «واگذاری جزیره آشوراده به یک کارخانه تحت عنوان طرح گردشگری» به موضوع سپردن این جزیره به مدیرعامل کارخانه کانسار خزر پرداخت و نوشت که مسئولان استان گلستان در آستانه دومین سفر اعضای هیئت دولت سیزدهم به این استان، عملیات اجرایی این پروژه را با چراغ سبز سازمان حفاظت محیط‌ زیست با شتابی زیاد آغاز کرده‌اند؛ به‌ نحوی‌ که از مرمت قلعه تاریخی سرتوک مشهور به قلعه روس‌ها در روستای آشوراده گرفته تا احداث سازه‌های سبک فلزی در محدوده ۲۲ هکتاری مربوط به «زون تفرج گسترده» و امضای تفاهم‌نامه اولیه با مدیرعامل کارخانه نه‌چندان خوشنام کانسار خزر، همگی ظرف چند هفته اخیر اتفاق افتاده است.

نکته قابل‌توجه تفاهم‌نامه با مدیرعامل کارخانه کانسار خزر این است که این کارخانه در دهه ۹۰ حداقل به مدت چهار سال در فهرست صنایع آلاینده اداره‌کل محیط‌ زیست گلستان قرار داشت.

حسن اکبری، معاون محیط‌ زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط‌ زیست، درباره اینکه چرا این فرد به عنوان طرف قرارداد طرح گردشگری آشوراده انتخاب شد، گفت: «صرفا یک تفاهم‌نامه اولیه در راستای عملی کردن دستور رئیس‌جمهوری برای اجرایی شدن این طرح امضا شده است. سرمایه‌گذار بومی هم که فعلا طرف تفاهم اولیه قرار گرفته، استاندار محترم گلستان معرفی کرده است». او مدعی شد که سرمایه‌گذاری برای اجرای این پروژه برای بسیاری از افراد و شرکت‌ها جذاب نیست.

ابراهیم رئیسی اسفند ۱۴۰۰ در جریان سفر به استان گلستان با قایق به جزیره آشوراده رفت و دستور اجرای طرح گردشگری این منطقه را صادر کرد اما دستور رئیس دولت سیزدهم در میان زیردستانش چندان خریداری نداشت و مانند موارد مشابه به بایگانی رفت اما در شهریور ۱۴۰۲، با نزدیک شدن موعد دومین سفر ابراهیم رئیسی به استان گلستان، مسئولان دست‌به‌کار شدند تا مقدمات افتتاح این پروژه را فراهم کنند.

پس از آن بود که سازمان حفاظت محیط‌ زیست مجوز نهایی و مشروط این طرح را صادر کرد و البته وعده داد که صندوق ملی محیط‌ زیست سرمایه‌گذار طرح طبیعت‌گردی آشوراده خواهد شد اما حالا معاون سازمان محیط‌ زیست می‌گوید که این صندوق نمی‌تواند به‌تنهایی منابع مالی موردنیاز برای اجرای پروژه را فراهم کند؛ بنابراین استاندار گلستان سرمایه‌گذار بومی برای اجرای طرح معرفی کرده است.

سرمایه‌گذار بومی که استاندار گلستان معرفی کرده، همان مدیرعامل کارخانه کانسار خزر است؛ کارخانه‌ای که تا چند سال پیش سازمان محیط‌ زیست آلاینده بودن آن را تایید کرده بود اما حالا علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت‌ محیط‌ زیست، می‌گوید این کارخانه دیگر آلاینده نیست و ما باید از کسانی که می‌خواهند در اجرای پروژه‌های مشارکتی کمک کنند، حمایت کنیم.

تیر خلاص به طبیعت بکر با نام گردشگری

زهرا قلیچ‌پور، متخصص اکوتوریسم، در پاسخ به ادعاهای مقام‌های سازمان حفاظت‌ محیط‌ زیست گفت که سرمایه‌گذاری در این پروژه آن‌قدر سنگین نیست که صندوق ملی محیط‌ زیست از پس آن برنیاید.

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه حکیم سبزواری در ادامه این سوال را مطرح کرد: «شخصی که سال‌ها رهاسازی پساب تصفیه‌نشده کارخانه‌اش باعث آلودگی تالاب اینچه شده است، حتی اگر در چند سال گذشته هم از آلوده کردن این تالاب دست کشیده باشد، آیا می‌توان به او اعتماد کرد که طرح گردشگری آشوراده را طوری اجرا کند که باعث آلودگی محیط‌ زیست منطقه نشود؟»

قلیچی‌پور با تاکید بر اینکه سرمایه‌گذار خصوصی طبیعتا به‌ دنبال آن است که منافع مالی مشخصی کسب کند، گفت: «وقتی پای سرمایه‌گذار شخصی به یک پروژه ملی باز می‌شود، نگرانی‌ها از افزایش احتمال اجرای طرح‌هایی که به وارد شدن آسیب‌هایی به محیط‌ زیست آشوراده و میانکاله منجر شود، افزایش می‌یابد.»

حر منصوری، فعال محیط‌ زیست و نماینده کمیته مشورتی میانکاله، نیز سهم ساکنان بومی این منطقه از افتتاح پروژه آشوراده را یادآور شد و گفت که در طرح گردشگری آشوراده، تمرکز دولت باید رساندن منفعت‌های مشخص به مردم بومی منطقه باشد، نه اینکه با وارد کردن پای سرمایه‌گذار خصوصی به این پروژه، نگرانی‌ها از کسب منافع مادی افراد خاص حین اجرای طرح را بالا ببرد.

به گفته این کنشگر محیط‌ زیست، حتی اگر این سرمایه‌گذار نخواهد از نقاط دیگر استان یا کشور برای اجرای پروژه نیروی کار وارد کند، در بهترین حالت مردم بومی به کارگران این شخص تبدیل خواهند شد و نفع مالی چندانی از رونق طبیعت‌گردی در آشوراده کسب نخواهند کرد.

حدود دو سال پیش هم، پس از اینکه ابراهیم رئیسی دستور افتتاح پروژه گردشگری آشوراده را صادر کرد، محمد‌ درویش، کنشگر محیط‌ زیست در گفت‌وگو با امتداد این دستور را «مشکوک» توصیف کرد و پرسید چرا رئیس‌جمهوری باید به چنین موضوعی ورود پیدا کند و چرا رئیس سازمان‌ محیط‌ زیست باید دراین‌باره سکوت کند؟

حدود یک ماه پیش، هنگامی‌ که کارگزاران دولتی سخت در تلاش بودند آشوراده را برای ورود و برنامه تبلیغاتی ابراهیم رئیسی در آخرین روز پاییز آماده کنند، یک محیط‌بان به دلیل اینکه مانع ورود کامیون‌های مصالح به داخل جزیره شده بود، با برخورد توهین‌آمیز و خشونت‌آمیز محمدجواد ساوری، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان، مواجه شد. انتشار ویدیو مجادله این محیط‌‌بان با مقام دولتی به‌سرعت در شبکه‌های اجتماعی فراگیر شد و موجی از واکنش‌ها را در پی داشت.

گزارش سازمان بازرسی کل کشور

به‌رغم اینکه ابراهیم رئیسی و اعضای دولتش اصرار دارند طرح مشکوک آشوراده را به نام خود افتتاح و ثبت کنند، گزارش‌ها نشان می‌دهد که حتی سازمان بازرسی هم این طرح را «غیرقانونی» می‌داند.

 سلامت‌نیوز روز سه‌شنبه ۲۸ آذر در گزارشی با عنوان «کلنگ‌زنی طرح آشوراده در سفر رئیس‌جمهوری غیرقانونی است»، تصویر نامه سازمان بازرسی کل کشور خطاب به دولت را منتشر کرد که در آن ۹ ایراد سازمان بازرسی به طرح گردشگری آشوراده مطرح شده بود.

«اختیارات فراقانونی اداره کل حفاظت محیط‌زیست گلستان، مالکیت خصوصی زمین‌های با ارزش بالای زیستگاهی، مشخص نبودن آثار زیست‌محیطی طرح، نحوه بهره‌برداری از طبیعت آشوراده و خطر تخریب محیط‌ زیست» از ایراد‌های سازمان بازرسی به طرح گردشگری آشوراده بودند. این سازمان در بند هشتم ایرادها به این نکته هم اشاره کرده که مجری طرح به شکل‌ «غیرقانونی» انتخاب شده است؛ در حالی‌ که طبق قانون باید از طریق مزایده انتخاب می‌شد.

منتقدان طرح گردشگری آشوراده می‌گویند در پاسخ به تمام انتقادهایشان به این طرح، تنها با این پاسخ دولتی‌ها مواجه شده‌اند که «رئیس‌جمهوری دستور داده است این جزیره مرکز گردشگری شمال کشور شود»؛ در حالی‌ که حتی طبق قوانین داخلی جمهوری اسلامی نیز، رئیس‌دولت چنین اختیاری ندارد که درباره یک منطقه حفاظت‌شده محیط‌ زیستی تصمیم‌گیری کند.