اندیشکده اسرائيلی «مطالعات امنیت ملی و تحقیقات استراتژیک (INSS) روز سهشنبه در گزارشی تحلیلی، به بررسی تلاشهای جمهوری اسلامی ایران برای گسترش نفوذش در شمال آفریقا و انتخاب تونس بهعنوان یکی از اهداف کلیدی تهران پرداخت.
این گزارش با اشاره به سفر اخیر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، به تونس، آغاز میشود که تصمیم مشترک برای لغو روادید بین دو کشور را جدیتر کرد و آن را نشانهای از علاقه شدید تهران به گسترش نفوذش در شمال آفریقا به طور کلی و در تونس به طور خاص، میداند.
نویسنده به این نکته اشاره میکند که برای رژیم حاکم بر ایران، شمال آفریقا یک منطقه ژئواستراتژیک و کلیدی است که آن اجازه میدهد طیف وسیعی از منافع سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود را پیش ببرد و در غیاب اقدام دیپلماتیکی برای مهار این روند، پیشبینی میشود نفوذ ایران در این منطقه در سالهای آینده افزایش یابد.
به اعتقاد او، جمهوری اسلامی گسترش نفوذ در شمال آفریقا، بهویژه در تونس، را هدفی راهبردی در سیاست خارجی کشور میبینند که میتواند در چندین حوزه زیر به تهران کمک کند.
۱ــ حوزه امنیت
حضور در تونس (و در الجزایر) به جمهوری اسلامی امکان میدهد تهدید امنیتی علیه مراکش را تشدید کند؛ کشوری که آن را متحد ایالات متحده و اسرائیل و در عین حال مهمترین تهدید برای شریک راهبردیاش، الجزایر، تلقی میکند.
تهران در چارچوب همین نگرش، به شورشیان پولیساریو که برای استقلال در صحرای غربی میجنگند، کمک نظامی ارائه کرد و تقویت روابط با تونس میتواند گام دیگری در این زمینه باشد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
علاوه بر این، با توجه به وخامت شدید روابط جمهوری اسلامی با بسیاری از کشورهای اروپایی، حضور در تونس با توجه به نزدیکی جغرافیاییاش به اروپا، میتواند در صورتی که تهران بخواهد کشورهای نزدیک به تونس (مانند ایتالیا) را به واکنش نظامی تهدید کند، اثرگذار باشد.
در عین حال، حضور نظامی قوی در تونس میتواند بهعنوان سکوی پرشی برای گسترش نفوذ تهران در لیبی باشد؛ کشوری که جمهوری اسلامی در سالهای اخیر علاقه فزایندهای به آن نشان داده است.
۲ــ حوزه سیاسی
جمهوری اسلامی ایران به دنبال گسترش نفوذ خود در نهادهای آفریقایی است تا بتواند از آنها برای مقابله با تلاشهای اسرائیل به منظور گسترش جایگاه دیپلماتیک و امنیتیاش بهره بگیرد.
همکاری با تونس (در کنار همکاری با الجزایر و آفریقای جنوبی) به تهران اجازه میدهد پایگاه سیاسی خود را در آفریقا، بهویژه در اتحادیه آفریقا، تقویت کند. در عین حال، این گسترش دایره روابط دیپلماتیک با این هدف انجام میشود که جمهوری اسلامی به شهروندان خود و جامعه بینالمللی این پیام را منتقل کند که منزوی کردن تهران بیفایده است و آن را میتوان بهراحتی شکست.
علاوه بر این، به نظر میرسد جمهوری اسلامی، مصر را هم بهویژه به دلیل نزدیکی آن به لیبی، یک کشور کلیدی میبیند. بنابراین برای گسترش روابط دیپلماتیک بین قاهره و تهران تلاش میکند. با این حال، بهرغم گرم شدن روابط بین دو کشور، مصر، مانند چندین کشور آفریقایی دیگر، با تلاشهای تهران برای احیای تنشهای فرقهای و گسترش نفوذ شیعی در داخل کشور خود مخالف است.
۳ــ حوزه اقتصادی
به طور کلی، جمهوری اسلامی ایران به دنبال کشورها و راههایی است که به آن اجازه دهند تحریمهای اعمالشده را دور بزند. اگرچه روابط اقتصادی بین تونس و ایران در گذشته بسیار محدود بود، ایجاد یک کمیته اقتصادی مشترک بین دو کشور در آوریل ۲۰۲۵، نمونهای روشن از تمایل تهران برای استفاده از تونس بهعنوان مسیر جایگزین به منظور گسترش روابط اقتصادی و دور زدن تحریمهای غرب است.
۴ــ حوزه مذهبی
اگرچه تنها چند هزار شیعه در تونس زندگی میکنند، برای ایران، حضور آنها بستری برای تعمیق نفوذش در این کشور است. جمهوری اسلامی در الجزایر و لیبی نیز با چنین چالشی روبرو است، زیرا جمعیت شیعه این کشورها بسیار اندک است و تهران نگران است که تغییرات سیاسی احتمالی در کشورهایی مانند الجزایر به روابط آنها با ایران آسیب بزند.
از این رو، جمهوری اسلامی میکوشد با پرورش و تقویت ارتباط با جوامع شیعی در تونس، نفوذی پایدار ایجاد کند که فارغ از تغییرات سیاسی در حاکمیت این کشور، تداوم یابد. در همین راستا با افتتاح مراکز فرهنگی در تونس و گسترش فعالیت نهادهایی چون «اهلالبیت»، در پی تحکیم ارتباط مستقیم با جامعه شیعیان تونس است.
بر اساس گزارش منتشرشده در وبسایت اندیشکده اسرائيلی مطالعات امنیت ملی و تحقیقات استراتژیک، انتظار میرفت تقویت حکومت قیس سعید، رئیسجمهوری تونس، به دلیل افول جایگاه اخوان المسلمین در این کشور، به روابط با جمهوری اسلامی ایران آسیب برساند. با این حال، خصومت عمیق او با اسرائیل و رابطه نزدیک برادرش، نواف سعید، با تهران، در کنار روابط پرتنش بین تونس و مراکش در سالهای اخیر، همگی باعث شدهاند که رژیم تونس زمینه را برای تعمیق همکاری با تهران مساعد ببیند.
تحلیلگر این موسسه تاکید میکند که با توجه به تنشهای فزاینده بین تهران و غرب (بهویژه ایالات متحده، آلمان، بریتانیا و فرانسه، بر سر اختلاف نظرها در مورد برنامه هستهای این کشور)، تمایل جمهوری اسلامی برای گسترش سیاسی و نظامی به کشورهای دیگر در سراسر جهان، بهویژه در قاره آفریقا، احتمالا افزایش خواهد یافت؛ اقدامی که جامعه جهانی باید درباره آن هوشیار باشد.
